براساس آمار اعلام شده از سوی آموزش و پرورش، هر ساله تعداد زیادی از معلمان بازنشسته می‌شوند. به تبع این موضوع، وزارت آموزش کشور باید بتواند این کمبود را جبران کند. اما متأسفانه نه تنها این مشکلات حل نشده، بلکه امروز به یک معضل بسیار بزرگ تبدیل شده است. به گونه‌ای که طبق بیانات، اسفندیار چهاربند و قاسم احمدی لاشکی کمبود معلم در سال 1400 به رقم 200 هزار نفر رسیده است. این بحران به حدی بزرگ است که زنگ خطر را برای مدارس دولتی به صدا درآورده و مسئولین را برای رفع مشکل به تکاپو انداخته است. برای اطلاع از جزئیات خبر با ما همراه باشید.
سونامی کمبود معلم در سال 1400
اسفندیار چهاربند، رئیس مرکز برنامه‌ریزی و نیروی انسانی سابق آموزش و پرورش درباره‌ی میزان کمبود معلم گفت: «از سال 1397 به طور میانگین حدود 40 هزار معلم بازنشسته شده‌اند. این تعداد نیرو باید به صورت تراکمی در این چند سال جایگزین می‌شدند. اما متأسفانه این اتفاق رخ نداده تا جایی که آمار کمبود معلم در سال 1400 به 200 هزار رسیده است. از طرفی تا سال 1404 نیز هر ساله 45 هزار نیروی دیگر بازنشسته می‌شوند که تعداد معلمان مورد نیاز برای آموزش به بیشتر از 450 هزار نفر خواهد رسید. این رقم تقریباً نیمی از کارکنان آموزش و پرورش به حساب می‌آید.» وی ادامه داد: «طبق پیش‌بینی سازمان برنامه و بودجه نیز تعداد بازنشستگان در سال 1400 و 1401 بیش از هر زمان دیگری است. در این دو سال 111 هزار و 545 معلم دیگر بازنشسته می‌شوند. در حقیقت از سال‌های 1402 تا 1406 شاهد به پایان رسیدن تعداد کثیری از نیروهای آموزشی خواهیم بود.» معاونت امور علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه نیز گزارشی از وضعیت نیروهای شاغل در آموزش و پرورش و تعداد افراد مشمول بازنشستگی تا سال 1406 تهیه کرده است. براساس این گزارش آمار بازنشستگان آموزش و پرورش تا سال 1406 به رقم 463 هزار و 272 خواهد رسید. متأسفانه حدود 71% این تعداد تا سال 1402 مشمول بازنشستگی می‌شوند.
اقدامات آموزش و پرورش برای رفع مشکل کمبود معلم
مسئله‌ی کمبود معلم از سال 97 نمایان شد. سیستم آموزشی کشور نیز برای جبران این موضوع اقداماتی نظیر: خرید خدمات آموزشی، بهره‌گیری از روش‌های حق‌التدریسی و افزایش ظرفیت کلاس‌ها را انجام داد. اما این راه‌حل‌ها نه تنها برای حل این بحران کافی نیست، بلکه می‌تواند شرایط را بیش از حد وخیم کند. در حقیقت تمامی این اقدامات پاسخی کوتاه‌مدت در مقابل این مسئله محسوب می‌شوند.
وعده قاسم لاشکی برای رفع مشکل کمبود معلم تا سال 1403
با تمام این اوصاف قاسم احمدی لاشکی، معاون حقوقی و امور مجلس وزارت آموزش و پرورش از رفع این مشکل تا سال 1403 خبر داد و گفت: «مشکل کمبود معلم نه به علت برنامه‌ریزی‌های آینده‌ی مسئولین، بلکه به خاطر کاهش جمعیت دانش‌آموزان رفع خواهد شد. در حقیقت ما تا سال 1403 شاهد کمبود نیروی انسانی هستیم. اما بعد از آن با کاهش جمعیت محصلان، این مسئله نیز حل خواهد شد. بنابراین ما به دنبال راه‌حلی برای این بازه‌ی زمانی هستیم.» در این رابطه اسفندیار چهاربند نظری مخالف دارد، او معتقد است که دلیل تمام مشکلات فعلی سیستم آموزشی کمبود معلم، سازمان امور اداری و استخدامی و مجلس هستند. در این بحران، حدود 6 مجلس دخالت دارند. 65% کارمندان آموزش و پرورش توسط مجلس با شرط عدم احراز صلاحیت، عدم فضای رقابتی و عدم احراز مستنداتی که سابقه‌ی خدمت آن‌ها تأیید شود، استخدام می‌شوند. حتی سابقه‌ی کاری اکثر کسانی که در حال حاضر مشغول‌اند، صوری است و هیچ اعتبار علمی ندارند. به همین دلیل کیفیت آموزش در مدارس دولتی پایین آمده است.
پاسخ معکوس تئوری چابک‌سازی نیروی انسانی
روی بسیاری از انتقادها درباره‌ی مشکلات آموزشی کشور به سمت وزیر سابق آموزش و پرورش، علی اصغر فانی است. او معتقد بود که تعداد معلمان نسبت به دانش‌آموزان زیاد است. از این رو برای ایجاد رفاه بهتر است تعداد معلمان را کاهش داد. این‌گونه می‌توان 98% بودجه‌ی وزارتخانه را که پرسنلی است، بین تعداد کمتری از معلمان تقسیم کرد. اللهیار ترکمن، معاون برنامه‌ریزی و توسعه‌ی منابع وزارت آموزش و پرورش در این رابطه اظهار داشت: «وزیر سابق آموزش و پرورش بر این باور بود که جمعیت معلمان را روی 700 هزار نفر متمرکز کنیم. در عوض با ایجاد نیروی انسانی فعال و چابک، نیازهای آموزشی را تأمین کنیم. از این رو سازمان برنامه‌ریزی و نیروی انسانی که مخالف منحل شدن آن است، باید سند جامع نیروی انسانی را با سازمان برنامه و بودجه می‌بست و این موضوع که «کاهش جمعیت معلمان به 700 هزار نفر اقدام درستی است یا خیر؟ » باید مورد بررسی قرار می‌گرفت. آقای فانی یک تئوری را مطرح کرد، اما وزارتخانه از عهده‌ی پیاده سازی آن برنیامد. مشکلات از جایی آغاز شد که یک تئوری درست را به بدترین شکل اجرا کردند. در حقیقت سیاست‌های سلیقه‌ای و جزیره‌ای وزیران یا ساختار به روز نشده‌ی آموزش و پرورش باعث شده تا کمبود نیروی انسانی به یکی از مشکلات اصلی سیستم آموزشی کشور تبدیل شود. مطابق با آماری که از شبکه‌ی شاد اعلام شده است، بعد از کرونا و مجازی شدن آموزش‌ها 11 میلیون محصل و 780 هزار معلم و مدیر در 4 میلیون کلاس آموزش‌های آنلاین را پیش می‌برند. همان‌طور که خواندید، آمارها و ارقام نشان می‌دهند کمبود معلم در سال 1400 شروع یک بحران بسیار بزرگ برای سیستم آموزشی کشور است. آن چه مسلم است اختلاف نظرات و عدم برنامه‌ریزی‌های مناسب و منطقی مانعی برای تصمیم‌گیری درست در این زمینه هستند. برای حل مشکلات آموزشی کشور همه‌ی ارگان‌های مربوطه باید وظیفه‌ی خود را به درستی انجام دهند و مشکل را از ریشه‌ی آن حل کنند. راه‌حل‌های موقتی فقط شرایط را وخیم‌تر می کنند.