تجربه از دست دادن عزیزان در ردیف تلخ‌ترین اتفاقاتی قرار دارد که ممکن است هر یک از ما در طول زندگی با آن روبه‌رو شویم. گاهی اوقات مدیریت چنین شرایطی حتی برای بزرگ‌سالان نیز دشوار است؛ اما بدون تردید سوگواری در کودکان به دلیل غم از دست دادن کسانی که دوست‌شان دارند، به مراتب حساس‌تر و پیچیده‌تر است. کنار آمدن کودکان با تجربه سوگواری تا حد زیادی به حمایت‌هایی که از اطرافیان دریافت می‌کنند، بستگی دارد. بنابراین شما به عنوان خانواده یا مربیان مدرسه در چنین شرایطی وظیفه مهمی بر عهده دارید. در ادامه چند پیشنهاد کارساز برای کنترل سوگ در کودکان را با هم بررسی می‌کنیم. دعوت می‌کنیم تا پایان با ما همراه باشید.
از کلمات ساده برای اطلاع دادن به کودکان استفاده کنید.
شاید اولین و سخت‌ترین کاری که در مواجهه با تجربه سوگواری در کودکان باید انجام دهید، اطلاع دادن خبر فوت عزیزان به آن‌هاست. سن و سال کودکان در درک آن‌ها از پدیده مرگ بسیار مهم است. به طور کلی روانشناسان معتقدند که نباید موضوع فوت عزیزان را به صورت پیچیده با کودکان در میان گذاشت. آن‌ها توصیه می‌کنند که از کلمات ساده برای صحبت کردن با کودکان استفاده کنید. مقدمه‌چینی‌های بیش از حد برای گفتن چنین خبرهایی چندان کمکی به کودکان نمی‌کند. سعی کنید خیلی آرام و مستقیم موضوع را با کودکان در میان بگذارید. شمرده صحبت کنید تا آن‌ها فرصت کافی برای درک حرف‌هایتان را داشته باشند.
با صبر و حوصله نسبت به واکنش کودکان برخورد کنید.
هر کودک در برابر تجربه از دست دادن عزیزانش به شیوه خاصی واکنش نشان می‌دهد. بعضی از آن‌ها گریه می‌کنند؛ اما ممکن است برخی دیگر شروع به پرسیدن سوال از شما کنند. حتی پیش می‌آید که بعضی از کودکان به ظاهر واکنش خاصی نشان نمی‌دهند. در هر حالت شما باید آزادی عمل را برایشان فراهم کنید. با حفظ آرامش در کنارشان بمانید. به سوالات آن‌ها پاسخ دهید. حتی اگر نمی‌توانید جلوی ناراحتی یا اشک‌های خود را بگیرید، هیچ اشکالی ندارد. با آرامش دقایقی را در کنار کودکان سپری کنید. لحظات ابتدایی سوگواری در کودکان باید تا جای ممکن بدون تنش طی شود.
با کودکان به گفتگو بنشینید.
بیان کردن احساسات در قالب کلمات باری را از روی دوش انسان بر می‌دارد. شما باید در این شرایط با کودکان حرف بزنید. به آرامی از آن‌ها بخواهید که احساساتشان را با شما به اشتراک بگذارند. سر صحبت را با آن‌ها باز کنید. این باعث می‌شود تا آن‌ها هم راحت‌تر به حرف بیایند. مثلاً وقتی مادر بزرگ از دنیا می‌رود، درباره اینکه چقدر او را دوست داشتید با کودک صحبت کنید. به این ترتیب او هم راحت‌تر احساسات و افکارش را با شما در میان می‌گذارد.
فرزندان را برای شرایط جدید آماده کنید.
یکی از گام‌های مهم برای مدیریت سوگواری در کودکان، آماده کردن آن‌ها برای شرایط جدید است. به عنوان مثال فرض کنید که فرزند شما هر هفته چند روز را در کنار مادربزرگ سپری می‌کرده است تا شما به سر کار بروید. حال که مادربزرگ از دنیا رفته است، قطعاً شرایط تغییر خواهد کرد. باید درباره وضعیت جدید به کودکان توضیح دهید تا آن‌ها از تصمیمات آینده شما شوکه نشوند. به این ترتیب راحت‌تر با موضوع کنار می‌آیند.
اجازه شرکت در مراسم‌های سوگواری را به کودکان بدهید.
بعضاً مشاهده می‌کنیم که خانواده‌ها برای کاهش تلخی سوگ در کودکان، اجازه شرکت در مراسم‌های ختم عزیزانشان را به آن‌ها نمی‌دهند. این تصمیم چندان از نظر روانشناسی درست نیست. شرکت در مراسم‌های سوگواری می‌تواند در مدیریت تجربه سوگواری کودکان بسیار موثر باشد. البته باید درباره آنچه در مراسم رخ می‌دهد، از قبل با آن‌ها صحبت کنید. به این ترتیب با آمادگی در مراسم حضور پیدا می‌کنند. قرار گرفتن در جمع می‌تواند بار سنگین اندوه را برای انسان قابل تحمل‌تر کند. این موضوع برای کودکان نیز صدق می‌کند.
تجربه سوگواری در کودکان را با نقش دادن به آن‌ها مدیریت کنید.
به فرزندان خود نقش‌هایی هر چند کوچک در مراسم‌های بعد از فوت عزیزان دهید. این تصمیم باعث می‌شود تا آن‌ها خود را بخشی از اتفاقات جاری بدانند و در نتیجه راحت‌تر با اتفاقات کنار بیایند. حتی بد نیست که از خود آن‌ها بپرسید مایل هستند چه کاری انجام دهند. به این ترتیب قطعاً با انگیزه بیشتری نقش‌هایشان را می‌پذیرند و آن‌ها را دنبال می‌کنند.
خاطرات شاد با عزیز از دست رفته را مرور کنید.
مرور خاطرات شاد با التیام یافتن تجربه از دست دادن عزیزان کمک می‌کند. بعضی تصور می‌کنند که نباید در حضور کودکان درباره فردی که از دنیا رفته، صحبت کنند. در حالی که شما با یادآوری خاطرات خوب دسته‌جمعی می‌توانید باری از روی دوش خود و فرزندانتان بردارید. مثلاً از کودکان بخواهید که درباره خاطره زیبای خاصی نقاشی بکشند. یاد کردن عزیزان از دست رفته با خاطره‌های شیرین، تلخی‌های سوگواری را برای کودکان کاهش می‌دهد.
به کودکان خود زمان بدهید.
ممکن است تا چند روز بعد از فوت عزیزان واکنش‌های غیر عادی از کودکان مشاهده کنید. مثلاً دیدن کابوس هنگام خوابیدن یا ترس از تاریکی جزء مشکلاتی هستند که بعضاً برای کودکان پیش می‌آیند. شما باید به کودکان فرصت دهید تا بتوانند به شرایط عادی بازگردند. به هیچ عنوان نباید با برخوردهای خشن آن‌ها را از خود دور کنید. بگذارید آن‌ها خاطر جمع باشند که در لحظات سخت می‌توانند به شما تکیه کنند. در ادامه حتماً با کودکان صحبت کنید. به آن‌ها اطمینان دهید که این وضعیت موقتی است و خیلی زود همه چیز به روال عادی باز می‌گردد.
موضوع سوگواری در کودکان را با مربیان مدرسه در میان بگذارید.
یکی از واکنش‌های کودکان پس از تجربه از دست دادن عزیزان، مخالفت با رفتن به مدرسه یا افت تحصیلی است. این مشکل را معمولاً باید با کمک مربیان مدرسه پشت سر گذاشت. بنابراین لازم است که شما به عنوان والدین حتماً در زمان مناسب موضوع را به اطلاع مسئولان مدرسه برساند و از آن‌ها درخواست کمک کنید. در عین حال باید توجه داشته باشید که معمولاً کودکان دوست ندارند در محیط دوستان خود متفاوت به نظر برسند. به همین دلیل خیلی راغب نیستند که دوستان‌شان درباره فوت عزیزان آن‌ها اطلاع پیدا کنند. سعی کنید به خواسته‌های کودکان در این زمینه توجه داشته باشید.
از مشاور روانشناس کمک بگیرید.
سوگواری در کودکان مسئله‌ای نیست که با سهل انگاری و بی‌تفاوتی نسبت به آن برخورد شود. اگر به هر دلیل در کمک کردن به فرزندان خود برای مدیریت شرایط پیش آمده موفق نیستید، حتما از مشاور متخصص کمک بگیرید. روانشناسان متخصص تجربه کافی در این زمینه دارند و قطعا می‌توانند به بهبود اوضاع روحی کودکان کمک کنند.
کلام پایانی
خطرات سوگواری در کودکان را جدی بگیرید. کودکان پس از تجربه از دست دادن عزیزان روزها و ساعات بسیار سختی را پشت سر می‌گذارند. به همین دلیل بیش از هر زمان دیگری به حمایت‌های دلسوزانه و مشفقانه اطرافیان نیاز دارند. به همین دلیل شما به عنوان والدین و مربیان مدرسه باید حضور فعال و مثبتی در کنار آن‌ها داشته باشید. شما تاکنون چنین موقعیت‌هایی را تجربه کرده‌اید؟ از چه راه‌هایی برای مدیریت و کنترل شدت سوگ در کودکان استفاده کردید؟ نظرات و تجربیات خود را در این زمینه با ما در میان بگذارید.