با شنیدن عبارت کودکان کار، تصویر کودکانی که در پشت چراغ قرمزهای معابر شهری مشغول دست‌فروشی، تکدی‌گری و ... هستند، در ذهن خیلی از افراد مرور می‌شود؛ اما آیا داستان کودکان کار به همین سادگی قابل درک است؟ پدیده‌ی کار کودکان قرن‌هاست که در کشورهای مختلف دنیا وجود دارد. تقریباً چیزی در حدود 2 دهه است که با حمایت سازمان ملل متحد مبارزه علیه کار کودکان در سراسر دنیا آغاز شده است. 12 ژوئن روز کودکان کار است که بهانه‌ای برای بررسی وضعیت این کودکان در معرض آسیب‌های جسمی و روانی در سراسر دنیا به شمار می‌رود. به همین مناسبت در این مقاله قصد داریم به بررسی شرایط و تعداد کودکان کار در ایران و جهان بپردازیم. با ما همراه باشید.
منظور از کار کودک (Child Labour) چیست؟
همه‌ی فعالیت‌هایی که از سوی کودکان انجام می‌شود، نباید ذیل مفهوم کار کودکان تلقی شود. به طور کلی مشارکت کودکان و نوجوانان در فعالیت‌هایی که بر سلامتی و رشد فردی آن‌ها تأثیر منفی نمی‌گذارند یا در مسیر تحصیل آن‌ها خللی ایجاد نمی‌کنند، به عنوان امر منفی تلقی نمی‌شوند. به عنوان مثال فعالیت فرزندان در کسب‌وکارهای خانوادگی در فصل تعطیلی مدرسه برای یادگیری مهارت و کسب درآمد، نه‌تنها امر منفی نیست، بلکه به اعتقاد کارشناسان تربیتی اثرات مثبت زیادی نیز به همراه دارد. پس ما در روز کودک کار به دنبال مبارزه با چه چیزی هستیم؟ اساساً هر فعالیتی که باعث شود سلامت جسمانی و روانی کودکان به خطر بیفتد، ذیل مفهوم کار کودک تعریف می‌شود. این گونه فعالیت‌ها عموما کودکان را از تحصیل باز می‌دارند یا باعث می‌شوند که آن مجبور شوند بار سنگین تحصیل و اشتغال را با هم به دوش بکشند. اقدامات قانونی مختلفی در سطح کشورهای دنیا برای مبارزه با پدیده کار کودکان انجام شده است. یکی از اهداف تشکیل سازمان بین‌المللی کار، حذف کامل پدیده کار کودکان در سطح دنیا است. یکی از کنوانسیون‌های این سازمان که مورد تصویب دولت‌ها در سراسر دنیا قرار گرفته، ممنوعیت استخدام کودکان و نوجوانان قبل از اتمام دوران تحصیل اجباری است.
نگاهی به آمار و ارقام کودکان کار
سازمان بین‌المللی کار (ILO) در سال 2002 روز 12 ژوئن را به عنوان روز جهانی مبارزه با کار کودکان نام‌گذاری کرد. از آن زمان تا به امروز دولت‌ها و سازمان‌های عام‌المنفعه در سراسر دنیا برنامه‌ریزی برای مبارزه با این پدیده را به صورت جدی پیگیری کردند. حتی در قالب سند توسعه پایدار که در سال 2015 توسط بسیاری رهبران دنیا امضا شد، کشورها متعهد شدند که تمام تلاش خود را برای ریشه‌کن کردن پدیده کار کودکان تا سال 2025 به کار بگیرند. سؤال اساسی این است که آیا در مسیر مبارزه با کار کودکان موفقیت‌هایی نیز به دست آمده است؟ برای پاسخ به این سؤال باید نیم‌نگاهی به آمارهای معتبر جهانی در این زمینه بیندازیم.
به صدا درآمدن زنگ خطر با افزایش آمار جهانی کودکان کار
از سال 2002 پس از تصویب روز کودکان کار، آمارهای جهانی حاکی از اقدامات مؤثر در مسیر مبارزه با پدیده کار کودکان بود. مطابق آمارهای یونیسف (Unicef) حدود 250 میلیون کودک کار در سراسر دنیا وجود داشت. از همان سال تا سال 2019 آمارها حاکی از کاهش تعداد کودکان کار به 150 میلیون نفر بود. با آغاز پاندمی کرونا در سراسر دنیا شرایط اقتصادی در تمام کشورهای دنیا به هم خورد. مبارزه با پدیده کار کودکان نیز مانند تمام فعالیت‌های کوچک و بزرگ دیگر در سراسر دنیا تحت تأثیر کرونا قرار گرفت. حالا و با وجود گذشته بیش از 2.5 سال از شیوع کرونا آمارهای یونیسف نشان می‌دهد که تعداد کودکان کار در دنیا از 160 میلیون نفر فراتر رفته است.
گزارش یونیسف در پایان سال 2021 حقایق تکان‌دهنده در خصوص کودکان کار در بر دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها را مرور می کنیم:
- تقریباً در سراسر دنیا از هر 10 کودک 1 نفر جزء کودکان کار قرار دارد.
- بیش از 79 میلیون نفر از کودکان کار در شرایط بسیار خطرناکی به سر می‌برند.
- سهم پسران و دختران از کودکان کار به ترتیب برابر با 61 و 39 درصد است.
- بیش از 72 درصد از کودکان کار زیر نظر خانواده خود مشغول به کار هستند.
- کودکان کار 70 درصد در مشاغل کشاورزی، 19.7 درصد در مشاغل خدماتی و 10.3 درصد نیز در صنعت فعال هستند.
- پیش‌بینی سازمان یونیسف حاکی از آن است که تا پایان سال 2022 تعداد کودکان کار به بیش از 169 میلیون نفر برسد.
آمار کودکان کار در ایران
نگاهی به آمارهای جهانی کودکان کار نشان از اوضاع نگران‌کننده در این زمینه دارد. بد نیست که در این قسمت نگاهی به آمارهای کودکان کار در ایران نیز بیندازیم. اوضاع در کشور ما نیز بسیار نگران کننده است. همه‌گیری کرونا از یک سو و اوضاع نامناسب اقتصادی از سوی دیگر باعث شده است که در سال‌های اخیر تعداد کودکان کار در ایران افزایش پیدا کند. از طرفی ورود اتباع خارجی ،به خصوص از کشور افغانستان، به کشور نیز باعث شده تا در سال‌های اخیر به خصوص در شهرهایی مانند تهران تعداد کودکان کار بیشتر به چشم بخورد. با نگاهی به آمارهای موجود از تعداد کودکان کار در ایران که از سوی سازمان‌های مختلفی از بهزیستی گرفته تا شهرداری‌ها منتشر می‌شوند، نوعی تشتت در ارائه آمار و ارقام قابل مشاهده است. بعضاً اختلاف‌های معناداری بین آمارهایی که از سوی متولیان امر ارائه می‌شوند، وجود دارند. بررسی‌های نشان می‌دهد چیزی بین 500 هزار تا 1 میلیون نفر کودکان کار در کشور فعالیت می‌کنند. البته بر اساس گزارش‌هایی که از سازمان بهزیستی منتشر شده است، حدود 80 درصد از این کودکان را اتباع خارجی تشکیل می‌دهند.
در مواجهه با کودکان کار چه کنیم؟
جایگاه حاکمیت در مبارزه با پدیده کار کودکان کاملاً مشخص است. در اینجا قصد داریم به این سؤال پاسخ دهیم که ما به عنوان شهروند در مواجهه با کودکان کار باید چگونه رفتار کنیم؟ یافتن پاسخ‌های درست به این سؤال در روز کودکان کار، حداقل وظیفه شهروندی ما در قبال این کودکان و نوجوانان است. به طور کلی در مواجهه با این کودکان از 5 اقدام زیر اجتناب کنید:
- با پرخاش و عصبانیت با آن‌ها برخورد نکنید.
- به هیچ عنوان رفتارهای ترحم‌آمیز از خود نشان ندهید.
- کودکان کار را سؤال پیچ نکنید. هر یک از سؤال‌های شما می‌تواند آسیب‌های جدی وارد کند.
- آن‌ها را نادیده نگیرید. نادیده گرفتن آن‌ها ضربه‌های روحی سنگینی را برایشان دارد.
- آن‌ها را غیرعادی جلوه ندهیم. احساس غیرعادی بودن برای آن‌ها بسیار مخرب است.
بایدهای رفتار با کودکان کار
در ادامه بد نیست که کمی نیز درباره بایدهای رفتار با کودکان کار اطلاعات کسب کنیم. در مواجهه با آن‌ها این اقدامات را انجام دهید:
- رفتار دوستانه داشته باشید.
- به آن‌ها حس ارزشمند بودن منتقل کنید.
- در مقابل بی‌احترامی دیگران به آن‌ها واکنش نشان دهید.
- اگر قصد خرید از این کودکان دارید، حتما مانند یک فروشنده با آن‌ها رفتار کنید.
کلام پایانی
12 ژوئن روز کودکان کار است. به این بهانه سعی کردیم نگاهی به وضعیت کودکان کار در سراسر جهان به ویژه ایران بیندازیم. شما تجربه مواجهه با کودکان کار را داشته‌اید؟ واکنش شما در مواجهه با کودکان کار چیست؟ تجربیات خود در این زمینه را با ما در میان بگذارید.