عذرخواهی کردن بعد از انجام کار اشتباه، یکی از مهارت‌های رفتاری مهمی است که باید در تربیت کودکان از سنین پایین آموزش داده و نهادینه شود. بچه‌ها هیچ درکی از معذرت خواهی ندارند و مانند بزرگسالان رفتار نمی‌کنند. به همین دلیل والدین موظفند با روش‌های صحیح، این توانایی مهم را به آن‌ها آموزش دهند. البته این مهارت نه تنها برای کودکان بلکه گاهی برای والدین نیز سخت است. همین موضوع باعث شده تا خانواده‌ها در آموزش عذرخواهی به کودکان سردرگم شوند. یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها در تربیت کودکان آموزش به صورت غیرمستقیم است. به این معنی که والدین هر آنچه را که می‌خواهند فرزندانشان یاد بگیرند، انجام دهند و در مرحله‌ی بعدی به صورت مستقیم از طریق صحبت کردن این مهارت را به آن‌ها بیاموزند. چگونگی آموزش عذرخواهی به کودکان در گرو دانستن میزان اهمیت آن است.
اهمیت یادگیری مهارت عذرخواهی کودکان
مهارت عذرخواهی کردن رفتاری است که به برقراری ارتباط مؤثر با دیگران کمک زیادی می‌کند. زمانی که افراد مرتکب خطا یا باعث رنجش اطرافیان خود می‌شوند، باید از آن‌ها عذر خواهی کنند؛ زیرا در صورت بی‌بهره بودن از این توانایی به تدریج تنها و منزوی خواهند شد. کودکان همانند بزرگسالان گاهی اوقات با دوستان، معلمان و حتی پدر و مادر خود دچار اختلاف نظر می‌شوند. در این شرایط معمولاً مخالفت خود را با فریاد زدن یا آسیب زدن به وسایل نشان می‌دهند؛ اما بعد از آن که متوجه کار اشتباهشان شدند، نمی‌دانند چگونه پشیمانی خود را ابراز کنند. در این شرایط والدین باید درباره‌ی اهمیت معذرت خواهی با فرزندانشان صحبت کنند. نکته‌ای که خانواده‌ها در تربیت کودکان باید مورد توجه قرار دهند این است که عذرخواهی کودکان، باید در زمان و موقعیت مناسب آن است. بچه‌ها باید بیاموزند که چگونه از لغات و کلمات برای بیان احساسات خود استفاده کنند. البته گاهی اوقات این کار به تنهایی کافی نیست. بچه‌ها باید یاد بدانند که بعضی کارهای اشتباه آن‌ها علاوه بر معذرت خواهی نیازمند جبران است.
آموزش عذرخواهی به کودکان باید از چه سنی شروع شود؟
هر کودک برای رسیدن به بزرگسالی باید مراحل رشدی مختلفی را طی کند که شامل رشد جسمی، جنسی، روانی و اجتماعی است. از 3 تا 11 سالگی به عنوان دوره‌ی کودکی یاد می‌شود. کودکان در مرحله‌ی اول کودکی که قبل از دبستان است، تفکر شهودی ندارند، بیشتر کارهای خود را بدون فکر و منطق انجام می‌دهند، بر این باورند که همه چیز متعلق به آن‌ها است و تمامی اطرافیان نیز باید در اختیار آن‌ها باشند. کودکان همچنین در این مرحله درک کاملی از خوب و بد ندارند. آن‌ها با شروع 7 سالگی به تدریج این مسائل را درک می‌کنند. بنابراین والدین نباید تا قبل از این زمان فرزندانشان را تنبیه یا سرزنش کنند؛ زیرا نه تنها تأثیری ندارد، بلکه بر روحیه‌ی کودکان تأثیر منفی می‌گذارد.
چگونگی آموزش عذرخواهی به کودکان
در آموزش عذرخواهی به کودکان اولین و مهم‌ترین نکته موقعیت‌شناسی است؛ زیرا اگر طلب پوزش در زمان مناسب و به شیوه‌ی صحیح انجام نشود، نتیجه‌ی عکس خواهد داشت. بچه‌ها باید بدانند که برای این کار هرچه صداقت بیشتری داشته باشند، موفق‌تر خواهند بود. از طرفی باید یاد بگیرند که بلافاصله بعد از معذرت خواهی انتظار بخشش نداشته باشند؛ چرا که با گفتن این حرف فقط احساس پشیمانی خود را بیان کرده‌اند. در این بخش نکات مهمی را جهت تربیت کودکان در این زمینه برای شما عزیزان ارائه می‌دهیم: 1- والدین باید دلیل عذرخواهی کودکان را به صورت کاملاً واضح و شفاف برایشان شرح دهند. فرزندان باید بدانند که علت این کار فقط ابراز احساس پشیمانی از انجام کار اشتباه است و به معنی فراموش شدن همه چیز نیست. 2- متأسفانه گاهی اوقات برخی والدین فرزندانشان را وادار به معذرت خواهی می‌کنند. این شیوه نه تنها غلط است، بلکه نتیجه‌ی معکوس در تربیت کودکان دارد. 3- یکی دیگر از رفتارهای اشتباه والدین در عذرخواهی کودکان، بخشش سریع آن‌ها است. این کار فقط این باور را در ذهن بچه‌ها ایجاد می‌کند که بعد از هر کار غلط با یک معذرت خواهی ساده می‌توانند رفتار خود را توجیه کنند. 4- همان‌طور که اشاره کردیم، بهترین روش آموزش عذرخواهی به کودکان به صورت غیرمستقیم است. روش‌های مختلف عذرخواهی و موقعیت شناسی را می‌توان با انجام بازی‌های نمایشی و ... به آن‌ها آموخت. 5- رفتارهای والدین و عذرخواهی کردن از یکدیگر بر فرزندان تأثیر بسیار زیادی می‌گذارد؛ زیرا کودکان همیشه اعمال و کارهای بزرگ‌ترها را زیر نظر دارند و از آن‌ها الگوبرداری می‌کنند. بنابراین نحوه‌ی صحبت کردن بزرگسالان با یکدیگر، همچنین کلمات و لغاتی که استفاده می‌کنند، در تربیت کودکان مؤثرند. 6- آموزش عذرخواهی به روش مستقیم بعد از روش غیرمستقیم تأثیر بسیاری در تربیت کودکان دارد؛ والدین باید در شرایطی آرام و با مهربانی در رابطه با تأثیر رفتارها و سخنان افراد بر دیگران صحبت کنند. 7- هرگز نباید کودکان را برای انجام یک اشتباه کوچک مجبور به عذرخواهی کرد یا رفتارهای بسیار زشت آن‌ها را نادیده گرفت. پدر و مادر باید قادر به تشخیص این موارد باشند. این که وابسته به میزان و شدت کار اشتباه فرزندانشان چه عکس العملی نشان دهند، اثر بخشی زیادی روی بچه‌ها دارد. 8- زمانی که کودکان کار اشتباهی را به عمد انجام دادند، علاوه بر پوزش باید در جهت جبران رفتارشان عمل کنند؛ زیرا مثلاً عذرخواهی کردن برای شکستن یک شئ آن را به حالت اول بر نمی‌گرداند. 9- قاطع و جدی بودن حین آموزش با خشمگین بودن تفاوت بسیاری دارد. بنابراین والدین باید برای تأثیرگذاری بیشتر روی کودکان قاطعانه از آن‌ها درخواست عذرخواهی کنند. 10- درخواست عذرخواهی کودکان نباید در جمع و مقابل دیگران باشد؛ این کار علاوه بر تحقیر فرزندان، تأثیرات منفی بر روحیه و شخصیت آن‌ها می‌گذارد. 11- یکی از شروط عذرخواهی واقعی، تکرار نکردن اشتباه است. بنابراین در صورتی که بچه‌ها به عمد آن عمل را تکرار کردند، باید تنبیهی برایشان در نظر گرفته شود. 12- گاهی اوقات خانواده‌ها برای وادار کردن فرزندانشان به معذرت خواهی امتیازاتی را از آن‌ها سلب می‌کنند. مثلاً اجازه‌ی بازی کردن را از آن‌ها می‌گیرند. متأسفانه این کار تأثیرگذار نیست؛ زیرا به این ترتیب کودک عذرخواهی را فقط راهی برای فرار از مشکل می‌بیند.
سخن آخر
بچه‌ها معمولاً از والدین و بزرگسالان الگوبرداری و همانند آن‌ها رفتار می‌کنند. بنابراین مؤثرترین روش در تربیت کودکان و آموزش عذرخواهی به کودکان، روش غیرمستقیم است. به همین دلیل خانواده‌ها باید به شدت مراقب رفتار و اعمال خود در مقابل فرزندانشان باشند. با رفتار موجه و به کار بردن کلمات و لغات مناسب می‌توان از تربیت صحیح کودکان اطمینان حاصل کرد.