احتمالاً در اطراف خود شنیده‌اید که بسیاری از والدین از بدخطی یا بی‌میلی فرزندانشان به نقاشی احساس ناراحتی می‌کنند. خوش‌خط بودن و انجام کارهای دستی مثل نقاشی، کاردستی و غیره از جمله توانایی‌هایی هستند که باید به کودکان آموزش داده شوند. اما متأسفانه برخی والدین نسبت به اهمیت دست‌ورزی در کودکان غافل‌اند یا آگاهی کافی در این زمینه ندارند؛ در حالی‌که این مهارت باید تا قبل از 6 سالگی آموزش داده شود. این توانایی‌ها در عین سادگی، پایه و اساس اکثر فعالیت‌های کودک به حساب می‌آیند. آموزش مهارت‌های دست‌ورزی به کودکان باعث افزایش اعتماد به نفس آن‌ها می‌شود. زیرا بچه‌ها زمانی‌که کاری را ماهرانه انجام می‌دهند، نسبت به خود حس بهتری پیدا می‌کنند. باز و بسته کردن زیپ، بند کفش، دکمه‌ی لباس و پوست کندن میوه از جمله توانایی‌های مرتبط با دست‌ورزی هستند. ما در این مقاله قصد داریم مطالبی را درباره‌ی اهمیت دست‌ورزی در کودکان و نحوه‌ی آموزش مهارت‌های دست‌ورزی برای شما عزیزان ارائه دهیم.
اهمیت دست‌ورزی در کودکان
کودکان در طول رشد خود با افزایش درک، مهارت‌ها و توانایی‌های مختلفی را از خود بروز می‌دهند. مهارت دست‌ورزی در حقیقت به مجموعه حرکاتی گفته می‌شود که با عضلات ظریف مچ، دست و به خصوص انگشتان در ارتباط است. بچه‌هایی که دستان قوی و تواناتری دارند، بهتر، سریع‌تر و راحت‌ترمی‌توانند کارهای خود را انجام دهند. این افراد معمولاً دست‌خط خوبی دارند و هنگام نوشتن دیرتر خسته می‌شوند. به همین دلیل این مهارت‌ها باید در کودکان تا قبل از ورود به دبستان تقویت شوند. در غیراین‌صورت در مدرسه با مشکلاتی در نوشتن، نقاشی کشیدن، مداد در دست گرفتن و ... مواجه خواهند شد.
چگونگی تشخیص شکل‌گیری مهارت‌های دست‌ورزی در کودکان
معمولاً اولین نشانه‌های مهارت‌های دست‌ورزی قبل از یک سالگی شروع می‌شوند. به این صورت که کودک دستش را به سمت مادر دراز می‌کند. با گذر زمان و افزایش سن، این توانایی پرورش می‌یابد و کودک قادر به گرفتن قاشق در دست خواهد بود؛ با بزرگ‌تر شدن، درک شناختی بیشتر شده و توانایی جابه‌جایی وسایل را کسب می‌کند. ساخت جورچین‌های ساده، کار با گواش، آبرنگ، رنگ انگشتی و ... از جمله نشانه‌های مهارت‌های دستی در کودکان به شمار می‌روند. در حالت کلی این علائم با توجه به رشد و افزایش درک، به شکل‌های مختلفی بروز می‌کنند. اگر کودک شما هیچکدام از مهارت‌های دست‌ورزی را نداشت، نگران نشوید. زیرا با انجام فعالیت‌های مختلف می‌توانید به پرورش آن‌ها کمک کنید. بازی با خمیر، مچاله کردن کاغذ، باز و بسته کردن دکمه و ... از جمله کارهایی هستند که باعث تقویت مهارت‌های دستی می‌شوند. هرچه فرزندانتان را در این زمینه‌ها مستقل‌تر تربیت کنید کمک بزرگی به آن‌ها خواهید کرد.
آموزش مهارت‌های دست‌ورزی با استفاده از بازی‌های ساده
متأسفانه برخی والدین، اجازه‌ی دست زدن به ابزار مختلف را به کودکانشان نمی‌دهند و همین موضوع موجب ضعف در مهارت‌های حرکتی آن‌ها می‌شود. این بچه‌ها معمولاً به دلیل سستی عضلات نه تنها دست‌خط بد و ناخوانایی دارند، بلکه نسبت به نقاشی و رنگ‌آمیزی به خصوص با مداد رنگی بی‌علاقه هستند؛ زیرا برای استفاده از مداد باید فشار زیادی به دست خود وارد کنند و خیلی زود خسته می‌شوند. در کل این افراد از انجام هرگونه فعالیت با ابزار آلات مانند قیچی، کارد، آچار و ... خودداری کرده و دستانی بسیار ضعیف دارند. بنابراین برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی که با افزایش سن نیز بیشتر می‌شوند، باید مهارت‌های حرکتی کودکان را در همان دوران کودکی تقویت کرد. در این بخش به برخی از تمرینات و بازی‌ها برای تقویت عضلات دست و انگشت می‌پردازیم: - همان‌طور که می‌دانید کودکان، کنجکاو و باهوش هستند و برای کشف دنیای اطراف خود به هر وسیله‌ای دست می‌زنند. اولین و مهم‌ترین کاری که والدین باید انجام دهند، اجازه دادن به بچه برای استفاده از ابزار مختلف است. معمولاً قاشق اولین چیزی است که کودک او را در دست می‌گیرد. شاید در ابتدا به دلیل ناتوانی، تمام محتویات درون قاشق را روی لباسش بریزد، اما با گذشت زمان در استفاده از آن ماهر می‌شود. او به مرور باید بیاموزد که از ابزاری مانند قیچی، چاقو، سوزن، رنده و ... استفاده کند. وظیفه‌ی پدر و مادر در این شرایط فقط نظارت بر کار فرزندشان است تا زمانی‌که مهارت کافی را کسب کند. - ورز دادن انواع خمیر از جمله خمیر دست‌ساز یا آماده و گل رس به تقویت عضلات دست بسیار کمک می‌کند. ساخت شکل‌های مختلف با این ابزار یکی از جذاب‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای آموزش مهارت‌های دست‌ورزی به کودکان است. همچنین می‌توان آن‌ها را از همان سنین کم در اختیار بچه قرار داد تا ماهیچه‌های دست، مچ و انگشتانش تقویت شوند. - خط خطی کردن دفتر و کاغذ با استفاده از مداد، انگشتان را قوی می‌کند. بنابراین تشویق کودکان به استفاده از مداد رنگی و توصیه به فشار دادن مداد می‌تواند به رشد عضلات آن‌ها کمک کند. - باز و بسته کردن گیره‌های لباس نیز یکی دیگر از راه‌کارهای تقویت انگشتان است. برای این کار می‌توان ابتدا از گیره‌های پلاستیکی و نرم شروع و سپس از نوع سفت‌تر آن‌ها مثل گیره‌های چوبی استفاده کرد. - چسباندن وسیله‌ها به هم، جابه‌جا کردن ابزار ریز با استفاده از انبر، سوزن نخ کردن، به نخ کشیدن مهره‌ها در اندازه‌های مختلف، باز و بسته کردن گره‌ها، پاره کردن کاغذ با دست به صورت مرتب، پررنگ کردن خطوط نقطه‌چین، بریدن،قیچی و مچاله کردن کاغذ با ضخامت‌های مختلف و ... از جمله فعالیت‌هایی هستند که در آموزش مهارت‌های دست‌ورزی می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. - گره زدن و بستن بند کفش یکی از توانایی‌های مهمی است که هر کودکی باید آن را یاد بگیرد. برای آموزش گره‌زدن می‌توان از گره روسری شروع کرد؛ بعد از آموزش انواع گره، باید آن‌ها را در 5 تا 6 سالگی با کودک تمرین کرد - اوریگامی یا کاغذ و تا، یکی دیگر از فعالیت‌های بسیار مفید و مؤثر در آموزش مهارت‌های دست‌ورزی است. این کار علاوه بر تقویت عضلات دست و انگشت، باعث افزایش خلاقیت در کودکان می‌شود.
سخن آخر
آموزش مهارت‌های دست‌ورزی اهمیت بسیار زیادی برای کودکان دارد. این مهارت باید توسط والدین قبل از ورود فرزندشان به مدرسه، آموزش و در پیش‌دبستانی پرورش داده شود. بهترین پیش‌دبستانی‌ها با بهره‌گیری از تمام نکات و اصول آموزشی، عضله‌ی دست فرزند شما را برای ورود به مدرسه قوی می‌کنند. در واقع یکی از ضرورت‌های آموزش پیش‌دبستانی پرورش مهارت‌های دست‌ورزی است. پس سعی کنید این مهارت را از 1 سالگی به آن‌ها آموزش دهید و با ثبت نام در بهترین پیش‌دبستانی‌ها به آینده‌ی او کمک کنید.