در قدیم پزشکی یک شغل مردانه بوده و به همین دلیل چهره‌ی مردانه‌ای به خود گرفته است. با این که پزشکی هم‌چنان چهره‌ی مردانه‌ی خود را حفظ کرده ولی از اولین حوزه‌های اجتماعی که زنان ایرانی توانستند وارد آن شوند، محسوب می‌شود. در دوره‌های مختلفی از تاریخ زنان ایرانی با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو بوده‌اند ولی در اواسط دوره‌ی قاجار به دلیل دگرگونی‌های اجتماعی، زنان ایرانی توانستند در حوزه‌ی طب حضور پیدا کنند. از طرف دیگر بخش مهمی از زنان ایرانی به دلیل عقاید سنتی جامعه‌ی پیچیده‌ی چند هزار ساله، در بین فعالیت‌های اجتماعی جامعه از جایگاه مناسبی برخوردار نبودند و حتی می‌توان گفت هیچ جایگاهی نداشتند.
محدودیت‌های زنان در جامعه
محدودیت‌ها برای زنان به خصوص در مناطق شهری بیشتر به چشم می‌آمد. در مناطق روستایی زنان حداقل در چرخه‌ی اقتصادی بیشتر حضور داشتند و همین امر باعث می‌شد که در حوزه های مختلف فعالیت‌های جمعی بیشتر حضور داشته باشند. داروسازی به روش سنتی یکی دیگر از حوزه‌هایی بود که زنان ایرانی در آن حضور چشم‌گیری داشتند به گونه‌ای که ادوارد پولاک، پزشک اروپایی دربار ناصرالدین شاه، در کتاب ایران و ایرانیان خود درباره‌ی فعالیت‌های چند زن چشم پزشک در تهران گفته که به دلیل مهارت زیادشان در درمان بیماری‌ها شهرت زیادی داشتند. زنان ایرانی به دلیل شناخت گیاهان دارویی در زمینه‌ی طب سنتی بسیار مهارت داشتند و برای درمان بیماری‌ها آن‌ها را به افراد تجویز می‌کردند. در این مقاله قصد داریم درباره‌ی اولین پزشکان زن ایرانی که برای اولین بار حرفه و کاری را انجام داده‌اند و نامشان در کتب تاریخی ثبت شده، بگوییم.
اولین پزشک زن ایرانی که در رشته‌ی داروساز ی تحصیل کرد
تربیت اولین پزشک زن ایرانی داروساز در دوران پهلوی اول و با ورود پزشکی نوین به ایران انجام گرفت. طبق اسناد تاریخی که وجود دارد، اقدس غربی و اختر فردوس اولین زنان ایرانی فارغ‌التحصیل در رشته‌ی داروسازی در دانشگاه تهران و در دوره‌ی پهلوی اول بودند. در کتب تاریخی و اسناد به جا مانده از دوران پهلوی درباره‌ی اقدس غربی اطلاعات بیشتری وجود دارد که در اینجا به معرفی اولین زن ایرانی داروساز می‌پردازیم.
اقدس غربی
فرزند نصرالله‌خان غربی و بتول شرقی است. پدر اقدس نیز در کالج آمریکایی تهران در حوزه‌ی داروسازی تحصیل کرده، هم‌چنین مؤسس داروخانه‌ی غربی در سال 1331 قمری اولین داروخانه‌ی نوین در ایران، بود. نصرالله‌خان غربی با دخترعمه‌ی خود بتول شرقی ازدواج کرد که حاصل این ازدواج دختری به نام اقدس غربی بود که اولین پزشک زن داروساز در ایران است. در آرشیو دنیای زنان در عصر قاجار، در یک تصویر اقدس غربی و اختر فردوس را به عنوان اولین زنان تحصیل کرده در رشته‌ی داروسازی در ایران نشان داده است.
سکینه پری، اولین پزشک زن جراح در ایران
اولین پزشک زن جراح در ایران
سکینه پری، اولین پزشک زن و جراح ایرانی که در شهرستان بندرگز به خاک سپرده شده است. اولین پزشک زن جراح در سال 1283 شمسی در شهر همدان دیده به جهان گشود. سکینه پری فرزند ریحانه و نصرالله همدانی بود که مدرک پزشکی خود را در شوروی سابق گرفت و در سال 1312 تخصص خود را در رشته‌ی جراحی و سرطان‌شناسی به پایان رساند. اولین پزشک زن جراح و سرطان‌شناس ایرانی به مدت 5 سال در بیمارستان‌های شوروی طبابت کرد. والدین او هم‌زمان با هم از دنیا رفتند و بعد از این حادثه به دلیل علاقه‌ای که به ایران داشت همراه با تنها خواهرش راهی ایران شد. سکینه پری بعد از بازگشت به ایران برای گرفتن مجوز طبابت در ایران در یک آزمون در سال 1313 شمسی شرکت کرد و اجازه‌ی کار گرفت. او به دلیل تسلط بر زبان ترکی پیشنهاد شرکت شیلات را برای کار در شهر قره‌سو را پذیرفت و به مدت 14 سال در آن شهر زندگی و در همان جا نیز ازدواج کرد. طبق اطلاعات موجود در اسناد تارخی سکینه پری، اولین زن جراح و سرطان‌شناس ایرانی، بعد از گذشت چهار سال از زندگی مشترک طلاق گرفت و در نهایت در بندرگز سکونت یافت و در همان شهر دیده از جهان بست. او فردی بسیار خیر بود که همیشه و در تمام طول عمرش به مستمندان و افراد بی‌بضاعت بسیار کمک می‌کرد. هم‌چنین خدمات ارزنده‌ی زیادی برای مردم ایران انجام داد.
اولین پزشک زن ایرانی در پزشکی قانونی
بانو نصرت‌الملوک کاشانچی، اولین پزشک زن ایرانی بود که در زمینه‌ی پزشکی قانونی فارغ‌التحصیل شد. هم‌چنین جز ده زن اول ایرانی بود که به دانشگاه راه یافت و نامش به عنوان اولین پزشک زن ایرانی که در پزشکی قانونی فعالیت می‌کرد ثبت شده است. نصرت‌الملوک کاشانچی در سال 1293 شمسی به دنیا آمد. پدر او علی‌نقی کاشانچی از تاجران معروف و ثروتمند زمان خود بود. پدرش علی رغم دانستن عشق دخترش به تحصیل، طبق رسوم و سنت او را در سن 14 سالگی (طبق برخی اسناد گفته شده در 11 سالگی) به عقد پسرعمویش که تاجر بود درآورد. اما به دلیل تفاوت در افکار و عقایدشان در نهایت از هم جدا شدند که حاصل این ازدواج یک پسر بود. بانو نصرت‌الملوک در سن 18 سالگی توانست جز اولین زنانی باشد که به دانشگاه راه بافتند. او در دانشگاه تهران ابتدا رشته‌ی مامایی را خواند و بعد از آن به اروپا رفت و تحصیلاتش را تا جنگ جهانی دوم ادامه داد وسپس برای تکمیل تخصص خود در رشته‌ی مامایی به پاریس رفت و در نهایت به ایران برگشت. اولین پزشک زن پزشکی قانونی ایران، کار خود را در یکی از ساختمان‌های پدرش در جنوب شهر آغاز کرد و در آن‌جا یک پلی‌کلینیک تخصصی زنان و مامایی تأسیس کرد، هم‌چنین به زنان محروم ویزیت و مشاوره‌ی رایگان می‌داد. نصرت‌الملوک یکی از دلایل بدبختی زنان را بی‌سوادی آن‌ها می‌دانست به همین دلیل در کنار درمان‌گاه کلاسی را به عنوان کلاس اکابر برای زنان بی‌سواد دایر کرد و از تحصیل کرده‌های آن برای آموزگاری استفاده می‌کرد. او برای تأسیس یک زایش‌گاه در منطقه‌ی جنوب شهر تهران از تاجران خیر که دوستان پدرش بودند کمک گرفت و یک بیمارستان مجهز را به نام بازرگانان تأسیس کردند و خود مدیریت آن را بر عهده گرفت. بعد از آن در دادگستری مشغول به کار شد ولی هم‌چنان کارهای بیمارستان را نیز مدیریت می‌کرد. نصرت الملوک کاشانچی اولین پزشک زن ایرانی است که در وزارت دادگستری و پزشکی قانونی استخدام شد و هم‌چنین در بخش پزشکی قانونی بنیان‌گذار بخش زنان بود. او جز زنان ایرانی خیر بود که تمام حقوق خود را صرف بینوایان و تأمین پول داروی کارمندان ضعیف می‌کرد. اولین پزشک زن ایرانی که موفق به تحصیل در رشته‌ی پزشکی قانونی شد در سال 1369 درگذشت و از خود خاطرات و خدمات نیک بسیاری را به جا گذاشت.
اولین پزشک زن ایرانی که انجمن تالاسمی ایران را تأسیس کرد
مینا ایزدیار، اولین پزشک زن ایرانی است که توانست انجمن تالاسمی ایران را تأسیس کند و نامش به عنوان بنیان‌گذار انجمن ثبت شد، که به او لقب مادر بیماران تالاسمی ایران داده شده است. این بانوی ایرانی در سال 1328 در شهر کرمان متولد شد و در سال 1392 بعد از 1 سال و نیم مبارزه با سرطان در شهر مدیسون ایالت ویسکانسین آمریکا درگذشت. مینا ایزدیار در سال 1346 تحصیلات خود را در دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه تهران آغاز کرد. در سال 1362 اولین اقدامات جهت تشکیل انجمن تالاسمی ایران توسط این بانو انجام گرفت که در نهایت در سال 1368 موفق به ثبت رسمی این انجمن در ایران شد و ریاست آن را نیز خود دکتر مینا ایزدیار برعهده گرفت. اکنون بعد از گذشت 28 سال از فعالیت این انجمن، ایران تنها کشور در حال توسعه‌ای است که همه‌ی بیماران تالاسمی آن شناسایی و تحت پوشش انجمن تالاسمی قرار گرفته‌اند.
مینا ایزدیار، اولین پزشک زن ایرانی که انجمن تالاسمی ایران را تأسیس کرد
اولین پزشک زن ایرانی که موفق به تولید واکسن وبا در ایران شد
آذر اندامی اولین پزشک زن ایرانی بود که توانست واکسن وبا را در ایران تولید کند و نام او را باید در کهکشان‌ها نوشت. این بانو در سال 1305 در رشت متولد شد و بعد از این که در سال 1324 از دانش‌سرای همان شهر فارغ‌التحصیل شد در سال 1325 در وزارت فرهنگ استخدام شد. آذر اندامی در سال 1331 در رشته‌ی پزشکی دانشگاه تهران قبول شد و در سال 1337 مدرک پزشکی خود را دریافت کرد. بعد از اخذ مدرک پزشکی بلافاصله تحصیلات خود را در زمینه‌ی زنان و زایمان ادامه داد و در همان سال نیز وارد سازمان حمایت از مادران شد. وی بعد از اتمام دوره‌ی تخصصی خود در انستیتو پاستور شروع به کار کرد. بعد از مدتی بیماری وبا در ایران شیوع پیدا کرد و موجب مرگ تعداد زیادی از مردم شد. آذر اندامی در آن زمان با تولید واکسن‌های مرغوب به کمک مردم آمد و بعد از تأمین نیاز بیماران داخل ایران، واکسن وبا را به کشورهای همسایه فرستاد. به خاطر خدمت بزرگ این پزشک زن ایرانی، به او نشان علمی اعطا شد.
سخن آخر
در تاریخ پزشکی ایران زنان زیادی وجود دارند که کارها و دگرگونی‌های بسیار بزرگی را در کشور به وجود آوردند و نامشان به عنوان اولین پزشک زن ایرانی ثبت شده است. اولین پزشکان زن در ایران که خدمات بزرگ و ارزنده‌ای را انجام داده‌اند، بسیار زیاد هستند و ما در این مقاله فقط تعدادی از آن‌ها را به شما معرفی کردیم.