ایثار چیست و ایثارگر کیست؟
ایثار یکی از مفاهیمی است که در زندگی با آن بسیار برخورد کرده‌ایم و حتی در بسیاری از موقعیت‌ها به انجام آن تشویق شده‌ایم. اما واقعاً ایثار چیست و ایثارگر کیست؟ ایثار در کوتاه‌ترین کلام ممکن یعنی «ترجیح دیگری بر خود، آن هم در جایی که نفع خودمان در میان است»؛ پس در یک کلام، ایثار یعنی «ازخودگذشتن». به‌تبع آن، ایثارگر «کسی است که ایثار انجام می‌دهد و از خود می‌گذرد». درواقع انسان هنگام ایثار چیزی را می‌بخشد که خود به آن محتاج است و این گذشتن از منفعت شخصی است که ایثار را سخت می‌کند و صدالبته انجام آن را ارزشمند می‌کند. اما منظور ما بیشتر ایثار به‌موقع و در جای درست است.
چرا باید در زندگی ایثار کرد؟
«انسان موجودی است اجتماعی»؛ جمله‌ای کلیشه‌ای که بارها و بارها و در شرایط گوناگون شنیده‌ایم. اما چقدر به آن فکر کرده‌ایم؟ چرا انسان موجودی است اجتماعی؟ واضح است: چون هیچ انسانی بدون بودن در کنار دیگران نمی‌تواند به زندگی ادامه دهد. مهم‌تر اینکه این نیاز به دیگری و بودن در کنار او فقط بعد جسمی و مادی ندارد، بلکه این نیاز از بعد روحی و معنوی هم وجود و اهمیت دارد، و چه بسا خیلی بیشتر. خب حال وقتی ما برای ادامه‌ی زندگی به دیگران نیاز داریم، چه موقع می‌توانیم از آن‌ها انتظار کمک داشته باشیم؟ آیا فقط دیگری است که باید به ما کمک کند یا ما هم باید در مواقع نیاز دست او را بگیریم؟ بازهم جواب واضح است: طبیعتاً این رفتار متقابل است. نمی‌توان کمک نکرد و انتظار کمک داشت، نمی‌توان نبخشید و انتظار بخشش داشت و درنهایت اینکه نمی‌توان توقع داشت دیگری به خاطر ما از خود بگذرد، اما ما هیچ‌وقت به خاطر دیگری از خود نگذریم. زندگی‌کردن با دیگران یعنی رفتار متقابل داشتن، یعنی از هر دست بدهی از همان دست خواهی گرفت. پس باید ایثار به‌موقع کرد و توقع ایثار داشت.
حد و مرز ایثار و ازخودگذشتگی تا کجاست؟
گفتیم ایثار خوب است، مثل هر صفت ستوده‌شده‌ی دیگر. اما تا کجا؟ از قدیم گفته‌اند: «اندازه نگه دار که اندازه نکوست». این مَثَل شامل هر چیزی می‌شود؛ حتی در خوبی هم باید حد و مرزی داشت. بازهم مگر نگفته‌اند: «خوبی که از حد بگذرد نادان خیال بد کند!» ما با گذشت و ایثار به موقع و خوبی در حق دیگران می‌خواهیم زندگی را برای خود و دیگری بهتر کنیم. یا لااقل اینکه با خوبی در حق دیگران به خودمان نیز آسیب جدی و جبران‌ناپذیر وارد نکنیم. ضمن اینکه ایثار نباید یک‌سویه و دائمی باشد. اما اگر قرار باشد این ایثار همیشگی باشد و آسیبی که به ما می‌زند از منفعت آن بیشتر باشد چه؟ چطور حد و مرز ایثار را مشخص کنیم؟
مواردی که نباید در مواجهه با آن‌ها ایثار و ازخودگذشتگی نشان داد؛
گاهی در تشخیص حد و مرز ایثار دچار مشکل می‌شویم، اما مواردی هستند که تکلیف آن‌ها به‌نوعی کاملاً مشخص است و نباید در آن‌ها کوتاه آمد. این موضوع بسته به نوع رابطه‌ی بین طرفین متفاوت است (رابطه والدین و فرزند، رابطه‌ی عاطفی، رابطه‌ی دوستانه و...). اما به‌طور کلی برخی از این موارد عبارت‌اند از:
سو استفاده جسمی
در هیچ رابطه‌ای پرخاشگری و آزار جسمی قابل بخشش نیست. اگر در رابطه‌ای هستید که در آن آزار جسمی شما را تهدید می‌کند، سریعاً برای محافظت از خود اقدام کنید و سکوت نکنید.
باج‌دهی عاطفی
اگر در رابطه‌ای هستید که در آن برای دوست‌داشته‌شدن چه از طرف شریک عاطفی‌تان و چه از طرف دوستان اجتماعی خود باید باج بدهید و حقوق خود را نادیده بگیرید، این رابطه ناسالم است و باید برای اصلاح آن اقدام کنید.
بی‌تفاوتی در رابطه
فقط شما نیستید که باید برای حفظ دوستی‌ها و پیوندهای عاطفی و خانوادگی تلاش کنید، پس اگر این تلاش از جانب بقیه صورت نگرفت و فقط شما بودید که تلاش می‌کردید، بدانید که ایثار شما در این شرایط درست نیست.
تحقیر
تحقیر و پذیرش آن تحت هیچ شرایطی درست نیست. چنانچه حس کردید دیگران به حریم شما احترام نگذاشته و شما را تحقیر کرده و بی‌ارزش می‌شمرند، در این شرایط از خودگذشتگی جایز نیست.
بی‌احترامی به خود و خانواده
خانواده یعنی هویت هر فرد، پس کسی حق ندارد به هویت شما بی‌احترامی کند. باید بدانید که انتقاد سازنده با بی‌احترامی فرق می‌کند.
اعتیاد
سکوت در مقابل اعتیاد نزدیکانمان نه‌تنها ایثار نیست، بلکه خیانت به خود و طرف مقابلمان است. در چنین شرایطی بهترین کار تشویق او به رفتن به یک مرکز ترک اعتیاد و کمک‌گرفتن از دیگران است.
سوءاستفاده‌ی مالی
چه در یک رابطه‌ی عاطفی باشید، چه اینکه مثلاً با یکی از همکلاسی‌های خود خانه‌ای گرفته باشید و... نباید نسبت به مسائل مالی بی‌توجه باشید. اینکه دوست یا شریک شما نیاز به کمک مالی داشته باشد یک بحث، اما اینکه بار زندگی و مالی خود را بر دوش شما بیندازد بحثی دیگر است.
تهدید
در مقابل هیچ تهدیدی کوتاه نیایید؛ چون مطمئناً نه‌تنها آن تهدید تمام نمی‌شود، بلکه شدیدتر هم خواهد شد. ضمن اینکه کسی که بخواهد در دوستی و رابطه با شما از تهدید و اطمینانی که زمانی به او شده استفاده کند، آدم امنی در کنار شما نخواهد بود و باید در داشتن رابطه با او تجدیدنظر کنید.
اجبار به رابطه‌ی جنسی
این مورد یکی از جاهایی است که در یک رابطه‌ی عاطفی باید به آن بسیار دقت کرد. زن و مرد صاحب حقوق برابر هستند؛ در یک رابطه‌ی عاطفی هیچ‌یک از دو طرف نباید طرف مقابل را به رابطه‌ای که به آن تمایلی ندارد مجبور کند.
دروغ و پنهان‌کاری
وقتی چیزی که دانستن آن در زندگی شما تأثیر آشکار دارد از شما پنهان می‌شود، درواقع حقی از شما دریغ شده است. این موضوع درمورد دروغ نیز صدق می‌کند. پس در مقابل حقی که به ناحق از شما ضایع شده سکوت و گذشت نکنید.
مواردی که به آن ایثار به‌موقع گفته شده و حتی ایثار در آن ضروری است؛
همان‌طور که در برخی موارد کاملاً مشخص، انجام ازخودگذشتگی و ایثار منع شده، در برخی موارد نیز انجام آن ضروری دانسته شده و به آن ایثار به‌موقع گفته می‌شود. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
- در مواقع حیاتی و مقطعی؛
- در ایثار آگاهانه؛
- در رابطه‌ی دو سویه؛
- در برابر تفاوت‌ها؛
- زمانی که حریممان حفظ می‌شود.
در مواجهه با منفعت خود و دیگران کدام را انتخاب کنیم؟
دوراهی‌های زندگی هیچ‌وقت تمامی ندارد و حتی در زندگی روزمره نیز ممکن است هر روز با چند مورد مواجه شویم که انتخاب یکی از آن‌ها یعنی انتخاب بین نفع خود یا دیگری. با توجه به مواردی که پیش از این توضیح داده شده و با توجه به شرایط خاص هر موضوع، باید تصمیم بگیرید که ایثار و گذشت شما ایثار به‌موقع لازم است یا خیر. داشتن ایثار و گذشت لازمه‌ی زندگی اجتماعی است، اما توجه به حقوق فردی خود نیز امری ضروری است. پس در هر شرایطی به تمام این نکات توجه کنید و بعد تصمیم بگیرید.