بازی درمانی در قرن بیستم توسعه یافت و امروزه به روش‌های متعددی اشاره دارد که همگی از مزایای درمانی بازی استفاده می‌کنند. بازی درمانی مبتنی بر روشی طبیعی است. کودکان از طریق بازی یاد می‌گیرند و محیط خود را شناسایی می‌کنند. این درمان اغلب برای کودکان 3 تا 12 ساله به کار گرفته می‌شود.
بازی درمانی
بازی درمانی نوعی مشاوره یا روان درمانی است که از بازی برای ارزیابی، پیشگیری یا درمان چالش‌های روانی و اجتماعی استفاده می‌شود. بازی درمانی از بازی، وسیله بیان طبیعی کودکان، استفاده می‌کند تا به آنها کمک کند احساسات خود را به جای کلمات، با اسباب بازی راحت‌تر بیان کنند. در ظاهر به نظر می‌رسد بازی درمانی فقط سرگرمی با اسباب بازی است. اما تحقیقات نشان می‌دهد که بازی درمانی در درمان انواع مسائل سلامت روان و اختلالات رفتاری موثر است. استفاده از بازی به این معنی است که کودک می‌تواند افکار و احساسات خود را به روش‌های خلاقانه و پویا، بدون نیاز به استفاده از کلمات کشف و بیان کند. در جلسات بازی درمانی، کودکان خلاقیت خود را کشف می‌کنند و با استفاده از فعالیت‌هایی مانند: طراحی و نقاشی، آب و خاک رس، سینی شن، تصاویر هدایت شده و تکنیک‌های آرامش بخشی، نمایش عروسکی، شعر، حرکت و موسیقی، خود را بیان می‌کنند. بازی‌درمانگر کودک را به محیطی آزاد و امن راهنمایی می‌کند که در آن احساس راحتی داشته باشد. در اتاق درمان، کودک در حین بازی ممکن است کمتر تحت مراقبت قرار گیرد و تمایل بیشتری برای به اشتراک گذاشتن احساسات خود داشته باشد.
رویکردهای بازی درمانی
دو رویکرد اصلی بازی درمانی وجود دارد که بازی‌درمانگران از آنها استفاده می‌کنند: بازی درمانی دستوری: در این رویکرد درمانگر با بازی‌های هدفمندی کودک را هدایت می‌کند و برای بازی کودک دستورالعمل‌های خاصی ارائه می‌دهد و بر اجرای آن نظارت دارد. بازی درمانی غیردستوری یا کودک محور: اسباب بازی‌ها و ابزارهای خلاقانه به کودکان داده می‌شود و به آنها اجازه می‌دهند آنطور که دوست دارند بازی کنند. هیچ راهنمایی یا دخالتی در مورد اینکه چه کاری باید انجام دهند یا چگونه باید مشکلات خود را حل کنند صورت نمی‌گیرد.
تکنیک‌های مورد استفاده در بازی درمانی
درمانگر تکنیک‌های مختلفی را در طول بازی درمانی به کار می‌برد. بازی درمانی بسته به درمانگر و نیازهای خاص کودک متفاوت خواهد بود. درمانگر در پروسه درمان، بازی‌ها و فعالیت‌های خاص‌تری که کودک با آنها سروکار دارد هدف قرار می‌دهد. برخی از رایج‌ترین تکنیک‌های مورد استفاده بازی درمانگران عبارت اند از:
تجسم خلاق
داستان سرایی
نقش آفرینی
استفاده از عروسک و ماسک
هنر و صنایع دستی
آب و شن بازی
لگو و بلوک‌های ساختنی
رقص و حرکات خلاق
بازی‌های موزیکال
بازی‌های تخته‌ای
بازی‌های کارتی
بازی‌های استراتژیک
درمانگر علاوه بر تکنیک‌های ذکر شده ممکن است در اتاق بازی روش‌های درمانی دیگری نیز به‌کار برد:
- فرزند درمانی: روشی که درمانگر به والدین یاد می‌دهد که چگونه از طریق بازی با کودک تعامل برقرار کنند. هدف از این کار از بین بردن شکاف ارتباطی بین کودک و والدین است.
- سینی شن درمانی: کودک می‌تواند با استفاده از اسباب بازی‌های کوچک مانند فیگور و حیوانات، صحنه‌ای را در یک جعبه پر از شن بسازد. صحنه ایجاد شده به عنوان بازتابی از زندگی خود کودک عمل می‌کند و فرصتی برای حل تعارض، حذف موانع و به دست آوردن پذیرش خود فراهم می‌کند.
- کتاب درمانی: درمانگر و کودک ممکن است با هم کتاب بخوانند تا مفاهیم یا مهارت‌های خاصی را کشف کنند.
- بازی تخیلی: ممکن است به کودک وسایل و اسباب‌بازی‌هایی داده شود که تخیل را بر می‌انگیزد، مانند لباسی برای تبدیل شدن به یک شخصیت خیالی. این بازی ممکن است دستوری یا غیردستوری باشد.
- بازی درمانی رفتاری شناختی: درمانگر ممکن است از بازی برای کمک به کودک استفاده کند تا یاد بگیرد چگونه متفاوت بیندیشد و رفتار کند. ممکن است به یک عروسک توصیه شود که چگونه تفکر خود را تغییر دهد یا درمانگر ممکن است از کودک بخواهد که به یک حیوان عروسکی توصیه کند که چگونه می‌تواند با یک موقعیت استرس‌زا کنار بیاید.
مشارکت خانواده در پروسه بازی درمانی
خانواده‌ها نقش مهمی در روند بهبود کودکان دارند. ارتباط بین مشکلات کودکان و خانواده آنها همیشه پیچیده است. گاهی اوقات کودکان رفتارهایی را برای نشان دادن مشکلی در خانواده‌شان بروز می‌دهند. به همین دلیل اگر خانواده‌ها در پروسه درمان شرکت داشته باشند مسیر بهبود کودک سریع‌تر و بهتر طی می‌شود. بازی درمانگر در مورد چگونگی و زمان مشارکت برخی یا همه اعضای خانواده در بازی درمانی تصمیماتی می‌گیرد. غالباً درمانگر می‌خواهد به طور منظم با مراقبین کودک در ارتباط باشد تا برنامه‌ای برای حل مشکلات در زمان شناسایی و نظارت بر پیشرفت درمان ایجاد کند. گاهی اوقات، طبق نظر درمانگر والدین ممکن است با کودک در جلسات شرکت کنند و اگر هدف کار روی مسائل خانوادگی باشد، ممکن است والدین مستقیماً در بازی درمانی شرکت کنند.
طول جلسات درمان
طول جلسات بازی درمانی بسته به اهداف درمانی و نیازها و توانایی‌های کودک متفاوت است. بیشتر جلسات بین 30 تا 50 دقیقه طول می‌کشد. قرار ملاقات‌ها ممکن است از یک بار در ماه تا دو بار در هفته بسته به نیاز کودک در نظر گرفته شود. به طور متوسط، 20 جلسه بازی درمانی برای حل مشکلات لازم است، اما برخی از کودکان بسیار سریع‌تر بهبود می‌یابند در حالیکه برخی دیگر ممکن است به جلسات درمانی بیشتری نیاز داشته باشند.
مزایای بازی درمانی
بازی درمانی به چه کسانی می تواند کمک کند؟
- بازی درمانی به ویژه برای افراد ناتوان در برقراری ارتباط و ابراز وجود به شیوه‌ای مثبت مفید است.
- کودکانی که مورد آزار و اذیت و سوء استفاده فیزیکی و جنسی قرار گرفته‌اند یا حوادث بسیار آسیب‌زا یا استرس‌زا را تجربه کرده‌اند.
- کودکان مبتلا به اختلالات خاصی که بیان عاطفی و اجتماعی آنها را مختل کرده است، معمولاً از بازی درمانی سود زیادی می‌برند.
- بازی درمانی می‌تواند برای کودکانی که با جدایی یا طلاق والدین خود درگیرند، خشونت یا آزار خانگی را تجربه کرده‌اند، یا در بیمارستان یا تحت مراقبت هستند، موثر باشد.
- همچنین می‌توان از بازی درمانی برای درمان کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری یا اختلالات یادگیری مانند اوتیسم، اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)، افسردگی، پرخاشگری، اختلالات اضطرابی، اختلال استرس پس از سانحه، آسیب‌های جسمی و روحی، ناتوانی‌های جسمی، مشکلات مربوط به مدرسه، معضلات اجتماعی و... استفاده کرد.
سخن پایانی
بازی درمانی نوعی مشاوره یا روان درمانی است که از بازی برای ارزیابی، پیشگیری یا درمان چالش‌های روانی و اجتماعی کودکان استفاده می‌شود. زبان کودک بازی است و اسباب‌بازی‌ها کلمات کودکان هستند و این روش تعامل با کودک به زبان خود اوست. یک درمانگر آموزش‌دیده می‌تواند از بازی برای مشاهده و شناخت مشکلات کودک استفاده کند. او می‌تواند به کودک کمک کند تا احساساتش را کشف کند و با آسیب‌های حل نشده‌اش مقابله کند. بازی یک فعالیت سرگرم‌کننده و لذت‌بخش است که قدرت بیان، خودشناسی، خودشکوفایی و خودکارآمدی کودک را تقویت می‌کند پس بازی درمانی می‌تواند یک روش موثر برای کودکان مبتلا به مشکلات عاطفی، رفتاری و شناختی باشد اما توجه داشته باشید اگر کودک شما یک بیماری روانی یا جسمی تشخیص داده شده داشته باشد، بازی درمانی جایگزین داروها یا درمان‌های ضروری دیگر نیست.