بچه‌ها معمولاً دوست دارند کارهایی مثل غذا خوردن، بازی کردن، خوابیدن و ... را با دوستانشان انجام دهند. اما گاهی دوستان آن‌ها، غیرواقعی و نامرئی هستند. احتمالاً تاکنون برایتان پیش آمده که فرزندتان را در حال صحبت با دوست خیالی ببینید. این رفتار معمولاً به صورت طبیعی در اکثر کودکان بروز می‌کند؛ با این حال اصلاً جای نگرانی نیست زیرا داشتن دوست خیالی کودک، در واقع بخش مهمی از مرحله‌ی رشد او به حساب می‌آید؛ همچنین نشانه‌ای از داشتن ذهنی سالم و فعال است. بنابراین بهتر است او را در جمع خانواده بپذیرید. البته دقت کنید که این پذیرش باید حد معینی داشته باشد تا در بزرگسالی دردسرساز نشود. دوست خیالی کودک در سنین پایین به تقویت مهارت اجتماعی و بیان احساسات کمک بسیاری می‌کند؛ در حالی که این رفتار در سنین بالا، موجب اختلالات روانی از جمله اسکیزوفرنی می‌شود. در این شرایط کمک گرفتن از مشاوره کودک، کمک بسیاری به والدین می‌کند. اما قبل از مشاوره باید با ماهیت و ویژگی‌های دوست خیالی کودک آشنا شد.
دوست خیالی چیست و چه اهمیتی دارد؟
دوست خیالی کودک در واقع از تخیلات ذهن او نشأت می‌گیرد و ممکن است به هر شکل، اندازه و ماهیتی باشد. این تصویر غیرواقعی می‌تواند انسان، حیوان، شخصیت کارتونی یا حتی تجسمی از اسباب بازی مورد علاقه‌ی فرزند شما باشد. در برخی موارد این دوست، همراه کودک زندگی می‌کند و گاهی در موقعیت‌های ویژه‌ای ظاهر و ناپدید می‌شود. کودک معمولاً برای کنترل ترس و اضطراب ناشی از تجربه‌های زندگی در ذهنش، دوست خیالی‌اش را پرورش می‌دهد. مثلاً زمانی که از تاریکی می‌ترسد، این حس را فقط به دوستش می‌گوید؛ زیرا اعتقاد دارد که دوست خیالی بیشتر از هر شخص دیگری او را درک می‌کند. گاهی این وضعیت از لحاظ زمانی از چند ماه تا چند سال ادامه دارد. کودکی که دوست خیالی دارد، معمولاً از تخیل قوی‌تری نسبت به سایرین برخوردار است؛ همچنین از بازی‌ها و داستان‌های ذهنی و جادویی بیشتر لذت می‌برد. کودک همچنین به کمک دوست خود، احساسات خود را بهتر بیان می‌کند. به این صورت که هر چه را دوست بدارد یا بدش بیاید، از زبان دوست خیالی می‌گوید. ویژگی‌های دوست خیالی دوست خیالی ویژگی‌هایی دارد که او را از سایر اشخاص متمایز می‌کند. برخی از این خصوصیات عبارت‌اند از:
- دوست خیالی به حرف‌های بچه‌ها توجه می‌کند.
- در شرایط مختلف از کودک حمایت می‌کند.
- در بازی با کودک از قوانین او پیروی می‌کند.
- تمام وقت خود را صرف بازی با کودکان می‌کند.
- او هرگز کودک را به دلیل خطاهایش قضاوت نکرده و اشتباهاتش را گوش‌زد نمی‌کند.
- به کودک اجازه می‌دهد که در دنیای خیالی خود زندگی و ماجراجویی کند.
آیا دوست خیالی می‌تواند دردسرساز شود؟
کودکی که دوست خیالی دارد، معمولاً از سایر همسالان خود اجتماعی‌تر است. همچنین توانایی برقراری ارتباط در او بیشتر است. از طرفی بزرگسالانی که در بچگی همبازی خیالی داشتند، نه تنها دوستان بهتری برای دیگران محسوب می‌شوند، بلکه به احساسات و نیازهای اطرافیان بیشتر اهمیت می‌دهند. علاوه بر این موارد، والدین با دوست خیالی از تمایلات و سلیقه‌های کودکشان مطلع می‌شوند. با این حال در بعضی موارد، دوست خیالی کودک نشانه‌ای از مشکلی اساسی است. اگر فرزندتان بعد از وقوع حادثه و در شرایط دشوار با یک فرد غیرواقعی ارتباط برقرار کند، باید به غیرطبیعی بودن وضعیت شک کنید. گاهی اوقات کودک از آزار و اذیت دوست خیالی شکایت دارد. در این حالات این مهمان نامرئی می‌تواند برای فرزند شما دردسرساز شود. این وضعیت معمولاً در اختلالات استرس بعد از حوادث، افسردگی و اضطراب‌های مربوط به این دوره مشاهده می‌شود. بنابراین به محض دیدن چنین مسائلی حتماً باید با یک متخصص و مشاور کودک مشورت کرد.
چگونه با دوست خیالی کودک برخورد کنیم؟
داشتن دوست خیالی همیشه نشانه‌ی تنهایی یا مشکل در کودکان نیست. همان‌طور که گفته شد، این رفتار معمولاً در سنین کم، امری کاملاً طبیعی است. پس هرگز مانع از دوستی کودکتان با فرد خیالی نشوید. سعی کنید او را بپذیرید و از حضورش در جمع خانوادگی‌تان استقبال کنید؛ حتی هنگام غذا خوردن یک بشقاب نیز برای دوست فرزندتان بگذارید. از آنجا که ممکن است، این دوست خیالی تا مدت‌ها مهمان شما باشد، بهتر است او را بیشتر بشناسید. در راستای این هدف از کودکتان درباره‌ی دوستش بپرسید. مثلاً بگویید: « دوستت کیه؟ اهل کجاست؟ چه شکلیه؟ باهم چه کارهایی انجام می‌دید؟ و ... ». این گفت‌و‌گوها به محکم‌تر شدن ارتباط شما با فرزندتان کمک زیادی می‌کند. یار خیالی علاوه بر تقویت قوه‌ی تخیل بچه، در شکوفایی استعداد او نیز نقش بسیار مهمی دارد. البته باید به این نکته نیز دقت کرد که توجه بیش از حد به دوست فرزندتان می‌تواند پیامد بدی را همراه داشته باشد. پس هرگز شما شروع کننده‌ی صحبت نباشید. اجازه دهید فرزندتان بحث را آغاز کرده و درباره‌ی دوستش حرف بزند. گاهی اوقات فرزند کارهای اشتباه خود را گردن مهمانان نامرئی می‌اندازد. به عنوان مثال می‌گوید: « فلانی هم این کار را انجام می‌دهد. یا مادر فلانی او را مجبور نمی‌کند». در این شرایط شما باید او را توجیه کنید که همه‌ی کارهای دوستش درست نیستند. به او بگویید: « دوستش می‌تواند در خانه‌ی خودش هر کاری انجام دهد. غذایش را پرت کند یا مسواک نزند. ولی زمانی که به خانه‌ی ما می‌آید، باید به قوانین احترام بگذارد». اجازه ندهید کودک به وسیله‌ی دوست نامرئی‌اش از عواقب کارهای اشتباهش فرار کند. از طرفی سعی کنید زندگی واقعی را برای او جذاب‌تر کنید. از فرزندتان بخواهید با دوستان واقعی، خواهر و برادرش بیشتر بازی کند. خودتان نیز با او بازی کنید. کودکتان را به مکان‌های تفریحی، مثل پارک، خانه‌ی بازی و ... ببرید. هرچه او با دنیای واقعی بیشتر آشنا شود، سریع‌تر با دوست خیالی خود خداحافظی می‌کند.
سخن آخر
کودک معمولاً تا هفت سالگی قادر به تشخیص تخیل از واقعیت نیست. بعد از این دوره سنی با تشخیص واقعیت و خیال این دوست باید از او جدا شود؛ اما اگر بعد از ورود به مدرسه دوست خیالی کودک همچنان همراه او باشد و باعث به وجود آمدن مشکل در برقراری ارتباط با دیگران و پیدا کردن دوستان واقعی شود، باید دست به کار شده و از مشاور کودک برای حل مشکل کمک گرفت.