تمام قصه ها، چه آن‌ها که برای بزرگسالان روایت شده‌اند و چه قصه‌های کودکانه، همه و همه با مضمونی خاص و در زمان و مکانی معین شکل گرفته‌اند. مضامینی که در لفافه به ذهن‌ها منتقل می‌شوند. انسان از همان ابتدا به‌صورت شفاهی قصه گفته و مفاهیم و سنت‌ها را به نسل‌های بعدی انتقال داده است. اغراق نیست اگر بگوییم انسان‌های اولیه از طریق قصه گویی توانستند حس وحدت ایجاد کنند و جامعه‌ای با اهدافی مشترک را تشکیل دهند. امروزه با ورود به دنیای فناوری و دیجیتال، انتقال مفاهیم و ارزش‌ها با سرعت بسیار زیادی رخ می‌دهد. کودکان که صفحه سفید ذهنشان عاری از هرگونه اطلاعاتی است، بیشترین اثر را از این فضا می‌گیرند. درحقیقت، نسل امروز که در فضا‌ی آنلاین و دیجیتال رشد می‌کند، نیازمندترین نسل برای شنیدن قصه‌هایی مفید و هدفمند است. قصه گویی برای کودکان در رشد فردی و اجتماعی آن‌ها تأثیرات شگفت‌انگیزی دارد. در این مطلب ابعاد مختلف تأثیر قصه گویی در رشد کودک را بررسی کرده‌ایم.
جایگاه قصه در روان‌شناسی کودک
روان‌شناسان زیادی ازجمله جروم برونر (متحول‌کننده روان‌شناختی تربیتی) مهارت قصه گویی را یکی از مهارت‌های لازم برای جهت‌دادن به جهان می‌دانند. آن‌ها معتقدند که انسان‌ها به‌شکل غریزی قصه‌گو هستند و زبان را هم برای بیان داستان‌های خود اختراع کرده‌اند. تعریف قصه برای کودک به او کمک می‌کند تا دنیای اطرافش را بشناسد و تخیلات قوی و پرورش‌یافته‌ای داشته باشد. بر همین اساس، بسیاری از روان‌شناسان تربیتی بر این باورند که آموزش مسائل گوناگون به فرزندان از طریق قصه، در رشد روانی و اخلاقی آن‌ها مؤثر است. تأثیر داستان بر کودکان تا حدی است که روان‌شناسان برای درمان انواع اختلال‌های اضطراب، پرخاشگری، بدخوابی، کابوس‌های شبانه، شب‌ادراری و جویدن ناخن از قصه درمانی استفاده می‌کنند. در قصه‌درمانی، شخصیت اصلی قصه مشکلاتی شبیه به مشکلات کودک دارد. کودک با او همراه می‌شود و خود را جای او می‌گذارد. درواقع، داستان خود کودک برای او بیان شده و درنهایت به‌طور غیرمستقیم تغییر و غلبه بر مشکلات به کودک آموزش داده می‌شود. سال‌هاست که قصه‌ها جای پای خود را در روان‌شناسی تربیتی کودک محکم کرده‌اند و نشانه‌های حیرت‌انگیزی در رشد شخصیتی کودکان از خود به‌جا گذاشته‌اند.
مهم‌ترین تأثیرات قصه در رشد کودک
1. تقویت مهارت شنیداری کودک همه ما می‌دانیم که شیوه قصه گویی برای کودکان دبستانی با قصه گویی برای کودکان پیش‌دبستانی و کوچک‌تر متفاوت است. با‌این‌حال، اغلب کودکان تا 10-12سالگی خصیصه‌ای مشترک دارند. تمایل به بیشتر‌حرف‌زدن و کمتر‌شنیدن. احتمالاً فرزند شما هم زمان کمی را روی یک موضوع تمرکز می‌کند و خیلی زود خسته می‌شود. قصه گویی برای کودکان در وهله اول به کودک صبر‌کردن برای شنیدن را آموزش می‌دهد. درواقع، شما با قصه‌گویی، فرزندتان را به‌طور غیرمستقیم برای مدت طولانی روی یک موضوع متمرکز می‌کنید و مهارت شنیداری‌اش را تقویت می‌نمایید. 2. تقویت مهارت کلامی کودک قصه گویی برای کودکان علاوه بر اینکه موجب تمرکز می‌شود، آن‌ها را با واژه‌های جدید و تلفظ و معنی آن‌ها آشنا می‌کند. بخش مهمی از شناخت زبان فارسی در ما، مربوط به قصه‌هایی می‌شود که در کودکی شنیده‌ایم. 3. شناخت فرهنگ و سنن اجتماعی فردوسی در سرتاسر شاهنامه علاوه بر زنده‌نگاه‌داشتن زبان فارسی و انتقال آن به نسل‌های بعد، ظریف‌ترین رسوم فرهنگی نیاکانمان را با داستان‌سرایی به تصویر کشیده است. تأثیر فرهنگی داستان بر کودکان به شکل‌های مختلف اتفاق می‌افتد. شما با تعریف یک داستان از کودکی خود، می‌توانید آداب و سنن خانوادگی را به فرزندتان منتقل کنید و با نقل داستان‌های ملی او را با فرهنگ اجتماعی آشنا نمایید. 4. آموزش رویارویی با مشکلات همه ما در طول زندگی با مشکلات زیادی دست‌و‌پنجه نرم کرده‌ایم. از همان کودکی مسائل فراوانی به فراخور سن و قدرت تحمل ما وجود داشته که به‌سختی با آن‌ها مواجه شده‌ایم. یک داستان تأثیرگذار آموزنده می‌تواند به فرزند شما در مواجهه با مشکلات و رنج‌ها کمک شایانی کند. برای فرزند خود داستانی بگویید که شخصیت اصلی آن در شرایط سختی قرار دارد. داستان را به‌گونه‌ای پیش ببرید که کودک درنهایت این پیام را دریافت کند: «دشواری‌ها و غصه‌ها بخشی از زندگی هستند.» 5. پرورش خصلت‌های خوب اخلاقی فرزندتان از همان ماه‌های ابتدایی زندگی‌اش، بارها و بارها رفتارهایی کرده که شبیه به رفتار شما و یا یکی از اطرافیان نزدیک بوده است. کودکان از بدو ورود به دنیا به‌طور ناخودآگاه در حال الگوبرداری هستند تا بتوانند شخصیتی واحد با خصلت‌های منحصر‌به‌خود شکل دهند. برای او داستانی بگویید که شخصیت اصلی آن باهوش و صادق باشد. در موقعیت‌های مختلف از خود شجاعت نشان دهد و به بزرگ‌ترهایش احترام بگذارد. درواقع، هر خصلت خوب و مثبتی را که می‌خواهید به فرزندتان آموزش دهید، در شخصیت‌های اصلی داستان بگنجانید. 6. تقویت یادگیری و خلاقیت کودک قصه گویی برای کودکان، گوش‌فرا‌دادن و تمرکزکردن را به آن‌ها می‌آموزد. با تمرکز و گوش‌کردن، پیام داستان به آن‌ها منتقل می‌شود. انتقال پیام‌ها به‌معنی تأثیر داستان بر یادگیری کودک است. ذهن فرزند شما با شنیدن قصه‌ها آماده یادگیری موارد مختلف در سال‌های پیش رو خواهد شد. در‌عین‌حال، او هم‌زمان با شنیدن داستان، صحنه‌ها، شخصیت‌ها و اتفاق‌های قصه را در ذهن خود به تصویر می‌کشد. این کار قدرت تخیل و خلاقیت کودکتان را تقویت کرده و او وارد دنیای تفکر آزادانه و بدون مانع می‌شود. دنیایی که ابتکار عمل و خلق ایده‌های نو را به ارمغان می‌آورد.
7. آموزش تعاملات اجتماعی بدون تردید بارها هنگام قصه‌گویی برای فرزندتان با سؤال‌های مکرر او روبه‌رو شده‌اید. این یکی از تأثیرات مهم قصه گویی برای کودکان است. او دارد پرسشگری و مطالبه‌گری را یاد می‌گیرد و می‌آموزد که چگونه در مکالمات هدفمند، با اعتماد‌به‌نفس مشارکت کند. 8. پرورش افق دید کودک برای فرزندتان قصه‌هایی درباره نقاط مختلف جهان بگویید. به‌وسیله داستان دنیایی غیر از دنیای اطرافش را به او نشان دهید و از این طریق سرزمین‌ها و فرهنگ‌های دیگر را به تصویر بکشید. او را به‌وسیله مهارت قصه گویی خود با انسان‌های متفاوت در سراسر جهان آشنا کنید. 9. تقویت حافظه کودک از کودک خود امتحان بگیرید! وقتی داستانی را برایش تعریف می‌کنید، در طول روز و در موقعیت‌های مختلف از او بخواهید برخی قسمت‌های داستان را برای شما بازگو کند. به‌طور مثال، از او بپرسید که چرا هیچ‌کس با حسنی بازی نمی‌کرد؟ این کار باعث می‌شود فرزندتان با دقت بیشتری به داستان‌ها گوش کند و قدرت تمرکزش بالاتر رود. همچنین او تلاش می‌کند اتفاقات مختلف داستان را به خاطر بسپارد و به‌راحتی امتحانش را پیش شما پس دهد.
والدین قصه‌گو
روان‌شناسان معتقدند قصه گویی برای کودکان، رابطه بین والدین و فرزندان را تقویت می‌کند. گرچه در اغلب مواقع مادر وظیفه قصه گویی برای کودک را بر عهده می‌گیرد، اما قصه گویی توسط پدر مزایای فراوانی برای پدر و فرزند به همراه دارد. با توجه به اینکه پدر زمان کمتری را با کودک سپری می‌کند، خواندن قصه برای کودک توسط پدر، بین او و فرزندش هم‌زبانی ایجاد کرده و رابطه آن‌ها را صمیمی‌تر می‌کند. شاید بد نباشد کتاب کاکل‌قرمزی وسط کتاب‌خواندن پدرش می‌پرد را بخوانید. در این کتاب، رابطه زیبای پدر و فرزند با کتاب‌خواندن پدر برای کودکش به تصویر کشیده شده است.
می‌خواهم قصه بگویم
امروزه با توجه به اینکه اغلب والدین شاغل هستند، زمان کمتری را با فرزند خود سپری می‌کنند. در‌عین‌حال، بسیاری از آن‌ها تمایل دارند تا فرزند خود را با قصه و داستان تربیت کنند. در چنین شرایطی، بهترین روش قصه گویی برای کودکان صوتی‌بودن داستان است. شما می‌توانید در هر زمانی که امکانش را دارید داستان‌ها را ضبط کنید و این امکان را فراهم نمایید که کودکتان قصه‌ها را در بهترین زمان روز از زبان شما بشنود. در‌عین‌حال، منابع زیادی وجود دارد که امکان دانلود قصه‌های صوتی را فراهم کرده‌اند. روان‌شناسان بهترین زمان قصه گویی را وقتی می‌دانند که کودک در رفتار خود نشان می‌دهد برای شنیدن آمادگی دارد. اصرار بر اینکه قصه برای خواب گفته شود، یکی از اشتباهات بارز برخی والدین است. پدر و مادر به‌عنوان مربیان اصلی کودک باید از نشانه‌هایی که در رفتار فرزندشان وجود دارد، زمان مناسب قصه گویی را دریابند. همچنین، بهترین مکان قصه گویی برای کودکان محیطی آرام و بدون تنش است. به‌طور طبیعی تمرکز انسان در محیط‌های شلوغ و پرسروصدا به‌شکل قابل توجهی کاهش می‌یابد. اگر در چنین شرایطی شروع به قصه‌گویی کنید، خیلی زود فرزند خود را از شنیدن دل‌زده خواهید کرد؛ زیرا او برای شنیدن و تمرکزکردن بر داستان، کالری و انرژی بیش از حدی صرف می‌کند.
بهترین روش برای کمک به رشد شخصیتی کودکان
مطالعات نشان داده است که آموزش به کمک قصه گویی بهترین روش آموزشی برای کودکان است. قصه گویی برای کودکان نه‌تنها از طریق والدین تأثیرات شگفت‌انگیزی دارد، بلکه مربیان آموزشی نیز می‌توانند این شیوه را برای انتقال بهتر مفاهیم به کار گیرند. گرچه والدین قبل از سن دبستان، اصول اولیه زندگی را با قصه به فرزندشان می‌آموزند، اما با انتخاب مدرسه‌ای که با قصه برای کودکان دبستانی آموزش دروس را آغاز می‌کند، این امکان را فراهم می‌کنند که در ادامه مسیر نیز رشد شخصیتی فرزندان با همین روش صحیح پیش رود. بخشی از آموزش به کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی در مدارس علوی بر همین اساس برنامه‌ریزی شده، تا موجبات پرورش خلاقیت آنان در زمینه‌های مختلف فراهم باشد. مؤسسه آموزشی علوی با فعالیت‌های فوق برنامه، بر رشد شخصیتی کودکان تمرکز کرده است. البته این موضوع تنها بخشی از فعالیت‌های گسترده این مؤسسه برای آموزش کودکان است. برای آشنایی بیشتر با سایر خدمات فراآموزشی مؤسسه آموزشی علوی اینجا کلیک کنید. همچنین برای اطلاع از مدارس مجموعه علوی به شعب دبستان در وب‌سایت سری بزنید.