هنر همیشه در زندگی انسان نقش و جایگاه ویژه‌ای داشته و این نقش نه‌تنها در طول دوران و اعصار مختلف کمرنگ نشده، بلکه به مراتب بالاتری هم رسیده و حوزه‌های مختلف زندگی انسان را درگیر کرده است. تا جایی که امروزه از آن به‌عنوان یکی از روش‌های درمان و شفادهنده‌ی روح بشر استفاده می‌شود و به به‌وجودآمدن شاخه‌ای در روان‌درمانی که به آن هنردرمانی (Art therapy) می‌گویند، منجر شده است. اینکه هنردرمانی چیست، از اسم آن کاملاً مشخص است: درمان با استفاده از هنر، اما چگونگی انجام آن را در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم. نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد این است که در هنردرمانی، درمانگر در بررسی آثار خلق‌شده توسط درمانجو، به دنبال دستیابی به هنر فاخر نیست و از درمانجو انتظار خلق آثاری بی‌نقص با ارزش هنری آن‌چنانی را ندارد. درواقع، درمانگر سعی می‌کند با این روش به پیچیدگی‌ها و موانع ذهنی درمانجو دست یافته و آنها را کشف کند و در حل آنها به او کمک کند. می‌توان گفت هنردرمانی ابزاری برای دستیابی بیشتر به خود درون و شناخت بهتر آن است.
هنردرمانی چگونه به درمان بیماری‌های روحی کمک می‌کند؟
محققان در بررسی‌های خود متوجه شدند بسیاری از کسانی که دچار بیماری های روحی هستند، با انجام کارهای هنری مثل نقاشی‌کشیدن، مجسمه‌سازی و... ابراز وجود می‌کنند. همین موضوع سبب شد که پزشکان از هنر به‌عنوان نوعی رویکرد درمانی استفاده کرده و آن را به یکی از تکنیک‌های درمانی مؤثر تبدیل کنند. هنردرمانی درواقع سخن‌گفتن با زبان هنر است. بسیاری از ما نمی‌توانیم درمورد مشکلات خود صحبت کنیم و یا حتی دقیقاً نمی‌دانیم گره ذهنی و روحی ما چیست، چه برسد به اینکه بخواهیم آن را باز و حل کنیم. اینجاست که هنردرمانی به کمک درمانگر و درمانجو می‌آید. هنردرمانی درواقع صحبت‌کردن به زبان هنر است؛ یعنی نمایش چیزهایی که به‌زبان‌آوردن آنها برای ما مشکل و یا حتی غیرممکن است، اما نشانه‌های آنها در آثار هنری‌ای که خلق می‌کنیم دیده می‌شود. کسانی که می‌خواهند عمیق‌ترین و پنهانی‌ترین لایه‌های شخصیت خود را پیدا کنند به هنردرمانی رو می‌آورند؛ درنتیجه پزشکان نیز با بررسی آثار هنری بیماران خود، به همین لایه‌های پنهان دست می‌یابند و این یکی از مهم‌ترین فواید هنردرمانی است.
فواید هنردرمانی چیست؟
فواید هنردرمانی بسیار است؛ اما به‌طور کلی هنردرمانی در موارد زیر بیشتر کمک می‌کند:
- کشف احساسات؛
- افزایش عزت‌نفس و ذهن‌آگاهی؛
- مدیریت اعتیاد؛
- کاهش استرس و افسردگی و...؛
- بهبود نشانه‌های اضطراب و افسردگی؛
- کنار آمدن با بیماری‌های جسمانی و معلولیت‌ها؛
- کمک به ابراز خود به‌شیوه‌ی غیرکلامی؛
- بهبود ارتباط با دیگران.
چه کسانی می‌توانند از فواید هنردرمانی استفاده کنند؟
در استفاده از هنردرمانی هیچ محدودیتی برای افراد وجود ندارد و هرکسی می‌تواند برای استفاده از این تکنیک درمانی به متخصصان این حوزه مراجعه کند و از فواید هنردرمانی استفاده کند. درحقیقت باید گفت اگر فکر می‌کنید فقط کسانی که دارای استعداد و توانایی‌های هنری هستند می‌توانند از آن بهره بگیرند، به خطا رفته‌اید؛ چون همان‌طور که قبلاً هم گفتیم، در هنردرمانی به دنبال خلق آثار فاخر نیستیم، بلکه فقط می‌خواهیم با کمک روان‌درمان‌گر به کشف و رمزگشایی نمادها، استعاره‌ها و نشانه‌هایی بپردازیم که در آثار هنری‌مان به کار گرفته‌ایم و ما را به کشف لایه‌های درون و مشکلات پنهان‌مان هدایت می‌کنند. شما می‌توانید هریک از انواع هنردرمانی را که با آن راحت‌تر هستید انتخاب کنید و با درمانگر خود وارد پروسه‌ی درمان شوید. علاوه‌بر‌این، استفاده از هنردرمانی هیچ ربطی با سن و سال ندارد و افراد در هر سنی می‌توانند از آن استفاده کنند.
چه افرادی به استفاده از هنردرمانی نیاز دارند؟
- افرادی که استرس شدید دارند؛
- افرادی که دچار مشکلات سلامت روان هستند؛
- کودکانی که در یادگیری ضعف و ناتوانی دارند؛
- کودکانی که مشکلات رفتاری و اجتماعی دارند؛
- افراد که دچار آسیب مغزی شده‌اند؛
- افرادی که تحت‌تأثیر رخداد تروماتیکی هستند؛
انواع هنردرمانی
موسیقی درمانی
موسیقی درمانی یکی از شاخه‌های هنردرمانی محسوب می‌شود. در این نوع از انواع هنردرمانی از موسیقی و آلات موسیقی استفاده می‌شود. این نوع هنردرمانی هم به‌صورت گروهی و هم به‌صورت فردی انجام می‌شود و پزشکی که در این زمینه آموزش دیده و تخصص دارد، نوع آلت موسیقی و آهنگ و شعر متناسب با وضعیت روان‌شناختی درمانجو را انتخاب کرده و در اختیار او می‌گذارد.
تئاتردرمانی
تئاتردرمانی یکی از روش‌های جدید از هنردرمانی است که به‌صورت گروهی انجام می‌شود. در این روش، درمانجویان یک تئاتر بداهه از موضوعاتی از زندگی خود که به آنها درگیر هستند به‌صورت گروهی ارائه می‌کنند و تئاتردرمان‌گر با بررسی نمادها و نشانه‌ها به کاوش در احساسات سرکوب‌شده و فروخورده‌ی افراد می‌پردازد. به این ترتیب، درمانجویان با بسیاری از افکار خود که از آنها همیشه فرار می‌کرده‌اند یا جرات بروزشان را نداشته‌اند رو‌به‌رو شده و به بهبود و تغییر خود می‌پردازند. در تئاتردرمانی از سمبل‌ها و استعاره‌های زیادی می‌توان استفاده کرد و این قابلیت به افرادی که معمولاً در گفتن حرف خود و بروز احساسات واقعی‌شان دچار مشکل هستند بسیار کمک می‌کند.
رقص‌درمانی
رقص‌درمانی براساس تعامل ذهن و بدن شکل گرفته است. در این روش، درمانگر با طراحی برخی حرکات به بهبود حال روحی و جسمی درمانجو می‌پردازد. رقص باعث ترشح هورمون آندروفین می‌شود و همین موضوع به ایجاد حس خوب منجر خواهد شد. البته درمان‌گری که از این شیوه استفاده می‌کند باید دوره‌ی تخصصی آن را گذرانده باشد. رقص‌درمانی به بهبود کیفیت خواب فرد نیز کمک می‌کند و همچنین سبب می‌شود مهارت تاب‌آوری و درنتیجه عزت‌نفس فرد نیز افزایش یابد.
شعردرمانی
شعردرمانی یکی دیگر از انواع هنردرمانی است که قدمتی طولانی دارد، اما نسبت به دیگر انواع هنردرمانی کمتر به کار گرفته می‌شود. این روش هم به‌صورت فردی و هم به‌صورت گروهی برگزار می‌شود و در آن درمانگر از درمانجویان می‌خواهد که یا از خود شعری بسرایند یا شعری را از بین شعر‌ها انتخاب کنند. روش دیگر این است که شعری را در اختیار درمانجویان می‌گذارد و از آنها می‌خواهد که آن را تفسیر کنند. این تفسیر به درمانجو کمک می‌کند که بتواند احساسات خود را بروز دهد و به خوداظهاری بپردازد. نکته‌ی مهم‌تر این است که درمانجو در کنار دیگر اعضا متوجه می‌شود که فقط زندگی او دچار مشکل نیست و بقیه هم با بسیاری از مشکلات مشابه او دست‌به‌گریبان هستند.
سخن آخر
هنردرمانی نوعی از درمان است که می‌توان گفت به‌جای گفتاردرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این شکل از درمان فرد با ضمیر ناخودآگاه خود ارتباط گرفته و لایه‌های پنهان درون خود را می‌شناسد و برای بهبود گره‌های ذهن و روح خود تلاش می‌کند.