ترس یکی از واکنش‌های عاطفی، فیزیکی و هیجانی است که هر انسانی با آن روبه‌رو می‌شود. هر انسانی هنگام روبه‌رو شدن با خطرهای جدی احساس ناامنی کرده و دچار ترس می‌شود که یک امر کاملأ طبیعی است و از بدو تولد همراه با انسان می‌باشد. کودکان هنگام روبه‌رو شدن با ترس دچار اضطراب می‌دشوند. شدت ترس در سنین مختلف متفاوت است به خصوص در دوران کودکی! چرا که پژوهش‌ها نشان داده است که اکثر ترس‌های شدید معمولأ ریشه در دوران کودکی دارد. ترس در کودکان یکی از موضوعاتی است که خانواده‌ها باید به آن توجه کنند و حتمأ برای حل این مشکل وقت بگذارند. شدت ترس در کودکان متفاوت است. برخی از کودکان نسبت به ترس بی‌توجه هستند و آن را به طور جدی درک نمی‌کنند. در حالی که برخی دیگر از کودکان حوادث وحشت‌ناکی در زندگی خود تجربه کرده‌اند، که باعث شدت ترس در آن‌ها شده است.
اولین دوره‌ی ترس
معمولأ اولین دوره‌ی ترس در کودکان در سن 6 تا 8 ماهگی، با دیدن افراد ناآشنا اتفاق می‌افتد. در این سن کودک با دیدن فردی که نمی‌شناسد، محکم به مادر خود می‌چسبد و یا حتی شروع به گریه کردن می‌کند. دومین دوره‌ی ترس در کودکان هنگام راه افتادن آن‌ها خود را نشان می‌دهد. کودکان هنگام راه افتادن احساس مستقل بودن می‌کنند و از مادر خود جدا می‌شوند، این جدایی از مادر باعث ایجاد ناامنی و ترس در کودکان می‌شود.
عوامل ایجاد ترس در کودکان
گاهی اوقات مادران یا اعضای خانواده برای آرام کردن کودکان همراه با تکان دادن اسباب‌بازی تولید صدا می‌کنند. این کار باعث شرطی شدن کودک می‌شود و اگر در روزهای بعد تکان دادن اسباب بازی بدون تولید صدا باشد، باعث ایجاد ترس در کودکان می‌شود. هم‌چنین مادرانی که بیش از حد نگران و مضطرب هستند، این نگرانی و اضطراب را به کودکان خود منتقل می‌کنند و باعث ترس در کودکان خود می‌شوند. از دیگر عوامل ترس در کودکان می‌توان به ترس از تاریکی، مرگ، مدرسه و ... اشاره کرد که معمولأ این عوامل در سن 5 تا 7 سالگی در کودکان بروز می‌کنند. ترس از تاریکی در بین کودکان 5 تا 7 سال متفاوت بوده و در حال تغییر است. بیشتر کودکان معمولأ در این سن از مرگ نیز می‌ترسند و سوالاتی درباره‌ی مرگ از والدین خود می‌پرسند.
ترس در کودکان باعث ایجاد چه مشکلاتی در آن‌ها می‌شود؟
افزایش شدت ترس در کودکان، باعث آسیب به جسم و روان آن‌ها می‌شود که در صورت درمان نشدن، بروز مشکلات زیادی از جمله اختلالات جسمی، فکری و تربیتی در کودکان را به دنبال دارد. هم‌چنین طبق مطالعاتی که انجام گرفته مشخص شده که کودکان مبتلا به ترس و اضطراب که درمان نشده‌اند، بیشتر از سایر کودکان در معرض خطر ابتلا به مصرف مواد مخدر قرار دارند. برای درمان ترس در کودکان ابتدا باید ریشه‌ی ترس و علل ایجاد آن را بدانیم. ترس دائمی و ثابت به هر دلیل، اثرات بسیار نامطلوبی بر جسم و روان کودکان می‌گذارد و سبب محروم شدن کودکان از زندگی طبیعی و شاد می‌شود. ترس در کودکان باعث اختلال در هوش شده و حتی گاهی اوقات آن متوقف می‌کند و باعث می‌شود که دقت و تمرکز آن‌ها در یادگیری مطالب کاهش یابد و دچار فراموشی و حواس پرتی شوند. نامطلوب‌ترین اثر ترس در کودکان، نابودی شخصیت آن‌ها می‌باشد. کودکان هم‌چنین ممکن است در مقابله با ترس‌های شدید رفتارهای متفاوتی مانند کم‌رویی55، افسردگی و پرخاش‌گری از خود نشان دهند. برای یافتن ریشه‌ی ترس در کودکان ابتدا باید به سراغ تجارب کسب شده توسط آن‌ها رفت زیرا ترس در کودکان معمولأ از مراحل رشد آن‌ها متأثر است. از مهم‌ترین علل ترس در کودکان می‌توان به والدین ترسو و مضطرب، تهدید کردن کودکان برای ایجاد نظم، خوردن غذا و انجام برخی کارها که کودکان از انجام دادن آن‌ها طفره می‌روند، خاطرات ناگوار و وحشت‌ناک، رشد ناکافی عاطفی و ذهنی کودکان، سخت‌گیری بیش از حد والدین و اعمال تنبیه‌های شدید و ... اشاره کرد.
نشانه‌های ترس در کودکان
برای پی بردن به ترس در کودکان باید به رفتارهای کودکان توجه کرد. معمولأ کودکانی که دچار ترس و اضطراب شده‌اند، کودکانی خجالتی، گوشه‌گیر و وابسته به خانواده هستند. از علائم ترس در کودکان به فرار از موقعیت‌های ترس‌آور، جیغ زدن، آسیب‌رساندن به خود (ایجاد خراش در بدن)، لرزش بدن، رنگ‌پریدگی، عدم کنترل ادرار، ناخن جویدن و ... می‌توان اشاره کرد. کودکانی که دچار ترس شده‌اند به دلیل نداشتن اعتماد به نفس در هیچ کاری داوطلب نمی‌شوند و حتی کارهای خود را با میل و رغبت انجام نمی‌دهند زیرا بیشتر انرژی خود را صرف مقابله با ترس‌های خود می‌کنند.
درمان ترس در کودکان
ترس در کودکان مشکلی نیست که با گذشت زمان به خودی خود برطرف شود، بلکه باید برای درمان آن تلاش کرد. برای کنترل ترس در کودکان می‌توان از دو راه پیش‌گیری و کاهش ترس استفاده کرد. اصول روش پیش‌گیری برای درمان ترس در کودکان به این صورت می‌باشد که کودکان را قبل از روبه‌رو شدن با موقعیت‌های ترسناک، آگاه کنیم. مثلأ برای مقابله با ترس کودکان از مراکز درمانی، از قبل آن‌ها را آگاه کنیم و برایشان توضیح دهیم. اما زمانی که کودکان با ترس روبه‌رو می‌شوند می‌توان از راه‌های مختلف ترس در کودکان را کاهش داد. از کارهایی که می‌توان برای کاهش ترس در کودکان انجام داد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از توانایی یادگیری کودکان به این صورت که اگر کودکی از حیوانی می‌ترسد، کودکی را که با آن حیوان بازی می‌کند را مشاهده کند، به تدریج ترسش کم شده و حتی ممکن است از بین برود.
- هرگز کودکان خود را به خاطر ترسی که دارند، مورد تمسخر قرار ندهید و آن‌ها را با بقیه‌ی کودکان مقایسه نکنید. هم‌چنین سعی نکنید با کوچک و ناچیز کردن ترسهایشان، آن‌ها را وادار به مقابله با ترسهایشان کنید.
- کودکان خود را غرق در محبت کنید و به آن‌ها اطمینان بدهید که در هر شرایطی کنار آن‌ها هستید. هم‌چنین شهامت‌های آن‌ها را هرچند هم کوچک باشند، بزرگ شمارید و به آن‌ها اعتماد به نفس دهید.
- برای غلبه بر ترس، گاهی اوقات چاره‌ای جز روبه‌رو شدن با آن وجود ندارد. در نتیجه می‌توان برای کاهش ترس در کودکان همراه با نزدیک شدن تدریجی به محرک ترس، از محرک جدید دیگری مانند دادن شکلات و هرچیزی که کودکان دوست دارند؛ استفاده کنید تا به مرور زمان پاسخ مثبتی به محرک ترس بدهند.
- به کودکان خود اجازه دهید درباره‌ی ترس و نگرانی‌های خود صحبت کنند. به اضطراب‌ها و نگرانی‌های کودکانتان توجه کنید و آن‌ها را نادیده نگیرید. گوش کردن به کودکان به آن‌ها حس خوبی می‌دهد و به کاهش ترس در آن‌ها بسیار کمک می‌کند.
- هنگام ترسیدن کودکان، آن‌ها را در آغوش گرفته و از جملات مثبت برای آرام کردنشان استفاده کنید. جملاتی نظیر: کنارت هستم و ... .
- برای درمان ترس در کودکان خود سعی نکنید با یاد آوری ترسشان با آن‌ها هم‌دردی کنید. در صورتی‌که پاسخ مناسبی برای ترس در کودکان خود ندارید، ابتدا اندکی جست و جو و تحقیق کنید، سپس به آن پاسخ دهید.
- به کودکان خود انگیزه دهید و سعی کنید به آن‌ها بفهمانید که ترس سن و سال ندارد و ممکن است حتی برای والدین و بزرگان هم اتفاق بیافتد.
- می‌توانید با تعریف داستان از کودکی که ترس مشابه داشته و توانسته با ترسش بدون مشکل مقابله کند، مشکل ترس در کودکان را بهبود بخشید. کلمات گاهی اوقات قادرند احساسات منفی را دور کنند. پس اگر در مورد ترس‌ها صحبت می‌کنید، قدرت آن‌ها کم‌تر خواهد شد.