ارتباط برقرار کردن و حضور مستمر در فعالیت‌های گروهی یکی از موضوعاتی است که زندگی فردی و اجتماعی هر کس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. آموزش و تقویت روابط اجتماعی در فرزندان می‌تواند در کسب موقعیت‌های شغلی آن‌ها در آینده کمک کند. آموزش این روابط از دوران کودکی و قبل از ورود به مدرسه باید توسط والدین به آن‌ها داده شود. کودکانی که قبل از شروع مدرسه این آداب را یاد گرفته‌اند بهتر از سایرین می‌توانند جدا شدن از پدر و مادر و ورود به محیط آموزشی جدید را بپذیرند. البته آموزش والدین هیچ‌کدام از مسئولیت‌های معلم و کادر آموزشی را برای تقویت این مهارت کم نمی‌کند. دانش‌آموزانی که مهارت‌های اجتماعی را کسب می‌کنند، معمولاً در بین همسالان محبوب‌ترند، نمرات بالایی دارند و مورد توجه دبیران قرار می‌گیرند. از طرفی پایین بودن روابط اجتماعی کودکان باعث منزوی شدن و بروز عواقب دراز مدت بر سلامت روانی آن‌ها می‌شود. به همین دلیل آموزش این روابط به کودکان در مدارس یکی از موارد ضروری برای غلبه بر مشکلات پیش روی آن‌ها است. در این مقاله قصد داریم مطالبی را درباره‌ی روابط اجتماعی دانش‌آموزان و تقویت روابط اجتماعی در مدارس برای شما عزیزان ارائه دهیم.
اهداف یادگیری روابط اجتماعی
طبق تحقیقات انجام شده در یکی از دانشگاه‌های آمریکا کودکانی که در 5 سالگی توانایی گوش کردن، بخشیدن، همکاری کردن و سهیم شدن را یاد می‌گیرند در آینده شانس بیشتری برای ورود به دانشگاه و داشتن یک شغل تمام وقت دارند. از طرفی افرادی که این مهارت را ندارند در محیط‌های دور از خانواده دچار اضطراب می‌شوند و شانس بیشتری برای درگیری با مواد مخدر دارند. در مدرسه دانش‌آموزانی که به لحاظ اجتماعی توانا هستند، نه تنها بهتر از دیگران می‌توانند موقعیت و محیط خود را درک کنند، بلکه در شرایط مختلف می‌توانند پاسخ‌ها و کنش‌های خود را بهتر مدیریت کنند. این افراد معمولاً به راحتی می‌توانند اتفاقات، افراد و نحوه‌ی برقراری ارتباط با آن‌ها، موقعیت‌های اجتماعی، جریانات دوستی متقابل را درک کنند. این ویژگی در حقیقت به آن‌ها کمک می‌کند تا متناسب با آداب و اصول اخلاقی دیگران را قضاوت کنند. این افراد برای تأثیرگذاری بیشتر می‌دانند چه زمانی باید در بحث مداخله یا خود را کنترل کنند. بنابراین دانش‌آموزان برای آنکه فردی تأثیرگذار و دوست‌داشتنی باشند، لازم است مهارت‌های پایه را یاد بگیرند. مهارت‌های پایه که دانش‌آموزان باید در مدارس یاد بگیرند شامل موارد زیر است:
- توانایی ارتباط چشمی
- خوب گوش کردن
- بیانات چهره‌ای مانند خندیدن
- رعایت فاصله‌ی اجتماعی با دیگران
- چگونگی صحبت کردن و وضوح در گفتار
- مهارت گفت‌وگو با دیگران متناسب با سن
- سهیم شدن
- بخشیدن
- بازی و همکاری کردن
- استفاده از روش‌های مناسب برای درخواست کمک و جلب توجه دیگران
- مهار و کنترل خشم
- تحمل کردن خشم دیگران
تشخیص مشکلات روابط اجتماعی دانش‌آموزان
شیوه‌ها و روش‌های مختلفی برای شناسایی مشکلات رفتاری دانش‌آموزان وجود دارد، که از جمله‌ی این روش‌ها می‌توان به مشاهدات طبیعت‌گرایانه، بررسی جامعه‌سنجی، مقیاس‌های رتبه‌ای و تذکر والدین اشاره کرد: 1-مشاهدات طبیعت‌گرایانه: در بین روش‌های گفته شده، بهترین و با ارزش‌ترین راه برای تشخیص این مشکلات، مشاهده‌ی طبیعت‌گرایانه یا همان مشاهده‌ی غیرمستقیم است. در این روش می‌توان با مشاهده‌ی تعاملات رفتاری، به راحتی عوامل اصلاح‌پذیر را تشخیص داد. در حقیقت معلمان، زمانی که با دانش‌آموزان خود بازی می‌کنند و یا بازی کردن آن‌ها را می‌بینند علاوه بر اینکه به راحتی می‌توانند کسانی را که آشکارا طرد و یا نادیده گرفته می‌شوند را از سایرین تشخیص دهند؛ می‌توانند دلیل نادیده گرفته شدن آن‌ها را نیز بیابند. 2-روش بررسی جامعه‌سنجی: در روش بررسی جامعه‌سنجی ، معلم از دانش آموزان می‌خواهد تا در یک برگه نام سه نفر از هم‌کلاسی‌هایشان را به ترتیب علاقه از بیشتر تا کمتر بنویسند. معلم از اطلاعات به دست آمده در این روش، می‌تواند برای گروه‌بندی دانش‌آموزان استفاده کند تا به بهبود روابط آن‌ها کمک کند. 3-روش مقیاس رتبه‌ای: این روش عملکرد بهتری نسبت به جامعه‌سنجی دارد، زیرا در این روش معلم فهرستی از نام تمامی دانش‌آموزان را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد و می‌خواهد با اطمینان از 1 تا 5 (بسیار محبوب تا نه غیرمحبوب) به آن‌ها امتیاز دهند. در نهایت با جمع‌بندی امتیازات به راحتی می‌توان افرادی را که محبوبیت کمتری در بین دانش‌آموزان دارند را شناسایی کرد. 4-تذکر والدین: گاهی اوقات برخی والدین مشکلات ارتباطی فرزندانشان را به معلم می‌گویند و او وظیفه دارد تا اطلاعاتی را که از خانواده‌ها دریافت می‌کند جدی گرفته و پیگیر آن‌ها باشد.
آموزش برای تقویت روابط اجتماعی دانش‌آموزان
معلم‌ها برای تقویت مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان چگونه عمل باید کنند؟ 1- تعریف مهارت: اولین کاری که یک معلم باید قبل از آموزش یک مهارت به دانش‌آموزان انجام دهد این است که تعریف و علت اهمیت این مهارت را به طور کامل برای آن‌ها توضیح دهد. معلمان می‌توانند برای توصیف اهمیت یادگیری یک مهارت از عکس، فیلم، داستان و یا یک نمایش عروسکی استفاده کنند. 2- الگوسازی مهارت: در این مرحله معلم مهارت مورد نظر را به چند جزء ساده تقسیم کرده سپس از دانش‌آموزان برای توضیح هر بخش کمک می‌گیرد. 3- تقلید و تمرین: بعد از آموزش مهارت، باید آن را در کلاس تمرین کرد. همچنین برای آنکه یادگیری این توانایی با موفقیت بیشتری انجام گیرد، معلم از شاگردانش می‌خواهد به خوبی و با دقت بالا به اجرای او نگاه کنند، آن را به خاطر بسپارند و سپس تقلید کنند. 4- بازخورد: معلم باید در این مرحله از شاگردانش بخواهد حین تمرین مهارت از خود فیلم بگیرند یا تمرین‌ها را در خانه و در حضور والدین انجام دهند. بازخورد این تمرین‌ها تأثیر زیادی در موفقیت دانش‌آموزان دارد. 5- ایجاد فرصت: در این مرحله معلم باید فرصتی برای شاگردانش فراهم کند تا بتوانند از مهارت مورد نظر استفاده کنند. همچنین برای یادگیری بیشتر، بهتر است با توجه به مهارتی که آموزش داده می‌شود فعالیت‌های گروهی در کلاس ترتیب داده شود تا دانش‌آموزان کارایی مهارت را بهتر درک کنند. 6- تقویت متناوب: معلم باید پاداشی برای دانش‌آموزانی که این تمرینات را انجام می‌دهند در نظر بگیرد. این کار به تقویت مهارت اجتماعی آن‌ها کمک می‌کند.
سخن آخر
بدون شک آموزش مهارت‌های اجتماعی به دانش‌آموزان و تقویت روابط اجتماعی کودکان به آن‌ها کمک می‌کند تا نه تنها در برقراری روابط دوستانه با دیگران موفق باشند بلکه به واسطه‌ی همین روابط اجتماعی، فرصت‌های شغلی بهتری در آینده داشته باشند. بنابراین والدین و معلم، موظف هستند تا نسبت به تقویت روابط اجتماعی دانش‌آموزان و یادگیری روابط اجتماعی آن‌ها حساس باشند.