چگونه حس مسئولیت‌پذیری را در دانش‌آموزان ایجاد کنیم؟

مسئولیت پذیری یعنی این‌که فرد، توانایی این را داشته باشد که کاری را برعهده بگیرد و در قبال آن، پاسخ‌گو باشد. برخی به اشتباه فکر می‌کنند وظیفه و مسئولیت یک موضوع هستند، در حالی که این فکر کاملأ اشتباه است. وظیفه، کاری است که به فردی محول می‌شود و آن فرد باید حتمأ آن را انجام دهد ولی مسئولیت به این معناست که تو از کسی درخواستی داری و آن فرد می‌تواند آن را رد کند یا بپذیرد. حس مسئولیت پذیری باید از همان دوران کودکی در فرد ایجاد شود، اما چگونه می‌توان این حس را در کودکان به وجود آورد؟

حس مسئولیت پذیری در همه‌ی کودکان و دانش آموزان، کم یا زیاد وجود دارد و این موضوع، که تا چه حد می‌توان این حس را در آن‌ها تقویت کرد، به محیط زندگی و محیط اطراف آن‌ها بستگی دارد. ایجاد حس مسئولیت پذیری در دانش آموزان، نقش مهمی در آینده‌ی شغلی، تحصیلی و زندگی شخصی آن‌ها دارد که باید از همان دوران ابتدایی و دبستان، در دانش آموزان تقویت شود. کودکان و دانش آموزان امروز، آینده‌سازان و مسئولان آینده‌ی کشور هستند که اگر به درستی مسئولیت پذیری را در آن‌ها به وجود نیاورده باشیم بدون شک آینده‌ی کشور دچار سردگمی می‌شود و افراد به جای پذیرفتن درستی و نادرستی مسئولیت خود، به دنبال مقصر می‌گردند تا کار خود را توجیه کنند و از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند.

هدف از مسئولیت پذیری در دانش آموزان و کودکان چیست؟

در قدم اول باید خانواده‌ها و مربیان به شناخت تقریبی از خلق و خو و سلایق دانش آموز برسند و سپس با توجه به آن شناخت، مسئولیتی به او بدهند و در چارچوب مسئولیتی که به آن‌ها داده شده، آن‌ها را مورد بازخواست قرار دهند. به این ترتیب نه تنها تا حدودی، روحیه مسئولیت پذیری را در دانش آموزان تقویت می‌کنید بلکه به آن‌ها حس غرور و شخصیت می‌دهید. این که می‌گوییم متناسب با سن دانش آموزان به آن‌ها مسئولیت دهیم، به این معناست که باید در دادن مسئولیت به کودکان و دانش آموزان، تعادل را رعایت کنیم و از همان آغاز کار مسئولیت سنگینی را به آن‌ها واگذار نکنیم؛ چرا که سنگینی مسئولیت واگذار شده به آن‌ها، کودک و دانش آموز شما را دچار استرس و نگرانی می‌کند و چنان‌چه نتواند آن را به سرانجام برساند، حس شکست باعث سرخوردگی او می‌شود. برعکس این موضوع نیز وجود دارد، به این معنا که اگر شما مسئولیت بسیار سبک و اندکی به او بدهید، کودک و دانش آموز شما وابسته بار می‌آید. بنابراین شما باید مسئولیتی بین این دو را از کودک خود بخواهید و مدام او را بین مسئولیت‌های سبک و سنگین به تلاش وادارید تا ضمن ایجاد حس آرامش و موفقیت، به تدریج شخصیت مسئولیت پذیر او نیز شکل بگیرد و در نهایت بتواند برای کارهایش تصیم‌گیری کند.

از تمیزکردن اتاق و وسایل شخصیشان شروع کنید

در هنگام مسئولیت دادن به دانش آموزان و کودکان، باید انتظاراتی که از آن‌ها دارید و کارهایی که باید انجام دهند را به طور دقیق برای آن‌ها توضیح دهید. خانواده‌ها می‌توانند برای ایجاد حس مسئولیت در کودکان، از تمیزکردن اتاق و وسایل شخصیشان شروع کنند و به آن‌ها یاد دهند که هر وسیله ای را باید در جای مخصوص به خودش قرار دهند؛ یا می‌توانند مسئولیتی مانند بستن بند کفش‌ها و بستن دکمه‌های لباسشان را به آن‌ها بسپارند. خانواده‌ها باید به این نکته دقت کنند که لازم است برای بار اول، به فرزندانشان یاد دهند و دفعات بعد از آن‌ها بخواهند که خودشان این کار را انجام دهند و حتی ممکن است لازم باشد چندین بار به آن‌ها کمک کنند تا درست یاد بگیرند؛ به گونه ای که کودکان فکر نکنند که در این راه تنها هستند و دچار اضطراب شوند. مسئولیت دادن به کودکان باید به گونه‌ای باشد که ضمن آن که، آن‌ها حس پشتیبانی و حمایت را از شما دریافت می‌کنند، بدانند که باید کارشان را به درستی انجام دهند و مسئولیتی که بر گردنشان است را به پایان برسانند. معمولأ ریشه مسئولیت ناپذیری دانش آموزان به خشم آنان نسبت به والدین یا معلمانشان برمی‌گردد. بنابراین والدین و معلمان باید توجه داشته باشند که نحوه‌ی برخورد آن‌ها با دانش آموزان و کودکان، تأثیر بسیار زیادی در مسئولیت پذیری و مسئولیت ناپذیری آن‌ها دارد. زمانی که کودک یا دانش آموز شما، از انجام مسئولیت سرباز می‌زند یا کارش را به درستی انجام نمی‌دهد، باید به دنبال حل مشکل باشید. برای حل این مشکل لازم است که در ابتدا به سوالاتی از قبیل این که خشم او از چیست؟ کدام یک از نیازهایش برآورده نشده است؟ و کجا با والدین یا معلم خود زبان مشترکی ندارد؟ پاسخ داده شود.

استفاده از سیستم تشویقی

در مسیر آموزش مسئولیت پذیری در دانش آموزان و کودکان، لازم است که یک سیستم تشویقی وجود داشته باشد تا فرد را نسبت به انجام مسئولیتی که برعهده‌اش گذاشته شده، مشتاق کند. به عنوان مثال می‌توانید به کودک خود بگویید ما امروز به پارک می‌رویم، اگر هرکسی به موقع اتاقش را مرتب کند. این گونه کودک برای مرتب کردن اتاقش اشتیاق نشان خواهد داد و حتی ممکن است برای این که زودتر به پارک برود، کارهایش را زوتر به اتمام برساند. فراموش نکنید که یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین راه‌ها برای تقویت مسولیت پذیری در دانش آموزان و کودکان، داشتن یک الگوی مسئولیت پذیر و موفق است. خانواده‌ها، معلمان، فرزند بزرگ‌تر و حتی یک دانش آموز بزرگ‌تر و موفق در مدرسه، می‌تواند یک الگوی مسئولیت پذیر و خوب برای کودکان و دانش آموزان باشد.

دانش آموزی که مسئولیت پذیری اعتماد به نفس بیشتری دارد را یاد گرفته

دانش آموزی که مسئولیت پذیری را از سن کم، یاد گرفته است، بدون شک با ورود به مدرسه، دارای اعتماد به نفس بیشتری است و یک قدم جلوتر از سایر دانش آموزان است. معلمان برای آموزش و تقویت حس مسئولیت پذیری در دانش آموزان، در قدم اول باید به دانش آموز احترام بگذارند و در جملاتشان، از کلمات مثبت استفاده کنند و از تحقیر و سرکوب کردن دانش آموزان خودداری کنند. احترام گذاشتن به دانش آموز، ناخودآگاه در رفتار آن‌ها و انجام دادن مسئولیت‌هایی که بر عهده آن‌ها گذاشته می‌شود ارتباط مستقیمی دارد و دانش آموز را نسبت به انجام کارها، مشتاق‌تر می‌کند. بنابراین خانواده‌ها و معلمان باید بدانند تا وقتی که با بی‌احترامی و بدرفتاری جایگاه کودک و دانش آموز را پایین می‌آورند و نسبت به برطرف کردن خواسته‌های آنان بی‌توجهی می‌کنند، نباید از آن‌ها انتظار داشت که مسئولیت‌هایی که به آن‌ها سپرده می‌شود، را انجام دهند.

خصوصیات دانش آموز مسئولیت پذیر

• یک دانش آموز مسئولیت پذیر، بدون شک دارای اعتماد به نفس بالایی است و زمانی که یک مسئولیت سنگین به او داده می‌شود و یا با مشکلی روبرو می‌شود، دچار سردرگمی نمی‌شود. این گونه افراد، در آینده با مشکلات و تغییرات زندگی با صبر و حوصله بیشتری مواجهه خواهند شد و با راهنمایی از دیگران، مسئولیتی که بر دوششان است را به پایان خواهند رساند.
• یک دانش آموز مسئولیت پذیر و دارای اعتماد به نفس، تمام تلاشش را می‌کند که کارش را به درستی به پایان برساند و اگر کسی از او انتقاد کرد و او را نصیحت کرد، نه تنها ناراحت نمی‌شود بلکه با روی گشاده از او استقبال می‌کند و آن نکات را به خاطر می‌سپارد.
• یک دانش آموز مسئولیت پذیر، با احترام متقابل بزرگ شده است، بنابراین به دیگران و نظراتشان احترام می‌گذارد و با علم به قوانین و مقررات خانه، مدرسه و اجتماع، حقوق دیگران را رعایت می‌کند.
• دانش آموز مسئولیت پذیر، می‌داند که باید مسئولیتی که برعهده دارد را در زمان مشخص، درست و دقیق به انجام برساند؛ به همین دلیل در کارهای یک فرد مسئولیت پذیر هیچ‌گاه، بی‌نظمی و اشتباهی نخواهد بود.