نوجوانی دوره‌ی سنی بسیار حساسی است که افراد با چالش‌ها، بحران‌های مختلف، فشارهای روانی و تغییرات جسمی مواجه می‌شوند. بنابراین نحوه‌ی برخورد والدین، دوستان و حتی جامعه روی آن‌ها تأثیر زیادی می‌گذارد. امروزه یکی از مشکلات و پدیده‌های بزرگ رو به رشد در ایران و جهان، خودکشی کودکان و نوجوانان است. آمارها حاکی از آن است که در ایران به طور میانگین، روزانه سیزده مرگ بر اثر خودکشی در سنین 15 تا 35 سالگی، ثبت می‌شود. مسائل اقتصادی، بیماری‌های روانی، فقر فرهنگی، مشکلات سیاسی، فشارهای اجتماعی و ... از جمله علل خودکشی در کودکان و نوجوانان به شمار می‌روند. عوامل زیادی از قبیل خانواده، جامعه، مدرسه و گروه هم‌سالان می‌توانند در خودکشی نقش داشته باشند. یکی از بهترین راه‌های جلوگیری از خودکشی در کودکان و نوجوانان، تلاش برای پیشگیری از ایجاد تفکر مرگ در ذهن آن‌ها است.
علل خودکشی در کودکان و نوجوانان
خودکشی، رفتاری است که به صورت داوطلبانه توسط افراد صورت می‌گیرد. معمولاً مشکلات شخصی، محیطی، روانی، خانوادگی و ... باعث ایجاد تفکر خودکشی در نوجوانان می‌شوند. 1- مشکلات شخصی که منجر به خودکشی می‌شوند: همان‌طور که قبل‌تر اشاره کردیم، نوجوانی به علت تغییرات و چالش‌های پیش رو دوره‌ی بسیار حساسی است. استرس‌ها، سردرگمی‌ها، عدم اعتمادبه‌نفس، فشارهای درسی و عدم توانایی حل مسئله در موقعیت‌های بحرانی می‌توانند منجر به این تصمیم اشتباه شوند. طبق آمار میزان خودکشی در نوجوانان دختر بیشتر از پسر است. اما تعداد اقدام‌هایی که منجر به مرگ شده‌اند، در پسران نوجوان بیشتر گزارش شده است. اختلالات روانی مانند کمبود توجه، بیش‌فعالی، تکانشی، مصرف موادمخدر و رفتارهای خشونت‌آمیز در پسرها می‌توانند علل خودکشی کودکان و نوجوانان باشند. در حالی که در دختران مشکلات درونی از قبیل بیماری دوقطبی، اضطراب و ترس‌های بعد از حوادث ناگوار از جمله علل خودکشی به شمار می‌روند. 2- عوامل محیطی تأثیرگذار بر خودکشی در کودکان و نوجوانان: محیط خانواده و نحوه‌ی برخورد والدین با کودکان و نوجوانان از عوامل مهم بروز این پدیده به شمار می‌آیند. از بین رفتن روابط عاطفی بین پدر و مادر با فرزندان، تحقیر بچه‌ها توسط والدین به ویژه در پسران، داشتن سابقه‌ی افسردگی یا خودکشی در خانواده، طلاق، بی‌توجهی به نیازها و خواسته‌های جوانان منجر به بروز فشارهای روانی آسیب‌پذیر در افراد می‌شوند. این تنش‌های محیطی می‌توانند تفکر مرگ را در ذهن کودکان و نوجوانان نیز ایجاد کنند. علاوه بر خانواده، مدرسه نیز محیطی تأثیرگذار در این زمینه به شمار می‌رود. فضای نامناسب و مسموم برخی مدارس، سخت‌گیری بیش از حد دبیران، دوستان ناباب و غیره از جمله مهم‌ترین عوامل مؤثر بر خودکشی در کودکان و نوجوانان هستند. متأسفانه گاهی اوقات افراد کم سن به تبعیت از افراد مشهور که اقدام به این کار کردند، دست به خودکشی می‌زنند. بنابراین اینترنت و رسانه‌ها نیز می‌توانند این تفکر را در ذهن کودکان و نوجوانان تقویت کنند. 3- عوامل روانی مؤثر بر خودکشی: بیماری افسردگی یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین علل در ایجاد تفکر خودکشی در نوجوانان است. در حالت کلی علاوه بر این مشکل، اختلالات روانی از قبیل اضطراب، بی‌ثباتی‌های هیجانی، استرس‌های زیادی که بعد از حوادث تلخی مانند آزار جنسی، مزاحمت‌های خیابانی، تصادف‌ها، حوادث و هر اتفاقی که اثر مخرب بر روی افراد می‌گذارد، می‌توانند منجر به خودکشی شوند.
مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی عامل مؤثر بر خودکشی
متأسفانه تنش‌های روانی، افسردگی، دوستان ناباب و ... باعث شده‌اند که گرایش نوجوانان به مصرف مواد مخدر زیاد شود. مشروبات الکلی منجر به تشدید افسردگی، پرخاشگری و مشکلات روانی بسیاری در افراد می‌شود که خطر خودکشی را افزایش می‌دهد. نتایج حاصل از تحقیقات انجام گرفته در این زمینه نیز نشان می‌دهد که مصرف این مواد احتمال خودکشی را در پسران 17 برابر و در دختران سه برابر بالا می‌برد.
راه‌های جلوگیری از خودکشی
معمولاً کودکان و نوجوانان زمانی که هیچ هدفی در زندگی ندارند اقدام به پایان دادن زندگی خود می‌کنند. بنابراین یکی از راه‌های جلوگیری از خودکشی، ایجاد انگیزه و هدف در آن‌ها است. در این راستا والدین باید نسبت به بهبود روابطشان با فرزندان خود اقدام کنند. محیط خانه باید سرشار از آرامش و امید باشد. پدر و مادر باید قادر به درک موقعیت و شرایط روحی و جسمی بچه‌های خود در دوره‌های سنی مختلف باشند. توجه کردن به عواطف و احساسات نوجوانان، بحث درباره‌ی سؤالات و تمایلات جنسی به خصوص با والد همجنس خود (مادر با دختر و پدر با پسر) و ایجاد روابط دوستانه و صمیمی با آن‌ها می‌توانند افکار مربوط به مرگ را در ذهن بچه‌ها کاهش دهند. علاوه بر محیط خانواده، مدرسه نیز بر شکل گیری شخصیت کودکان تأثیرگذار است. پس والدین موظف‌اند در انتخاب فضای آموزشی مناسب دقت زیادی کنند و نسبت به دوستان فرزندانشان حساسیت نشان دهند. موضوع خودکشی یک مسئله‌ی بسیار حساس در بین نوجوانان است که کوچک‌ترین رفتار یا برخورد اشتباه توسط پدر و مادر می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را در پی داشته باشد. یکی دیگر از راه‌های جلوگیری از خودکشی، کنترل کودکان هنگام استفاده از فضاهای مجازی و اینترنت است. البته دقت کنید که حساسیت بیش از حد باعث دور شدن بچه‌ها و از بین رفتن روابط صمیمانه می‌شود. بنابراین اگر در نوع برخورد با فرزندانتان با مشکل مواجه شدید می‌توانید از مشاوران در این زمینه کمک بگیرید. در صورتی که کودک شما دچار اختلالات روانی است حتماً جهت درمان به موقع آن اقدام کنید.
سخن آخر
خودکشی در کودکان و نوجوانان موضوع مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در بین علل بروز این پدیده تأثیرگذارترین عامل افسردگی است که بی توجهی به آن می‌تواند منجر به مرگ شود. بنابراین والدین باید نسبت به رفتارهای فرزندانشان هوشیار باشند و در صورت مشاهده‌ی علائم این بیماری از روانشناسان جهت درمان کمک بگیرند. در آخر باید گفت که یکی از بهترین و مؤثرترین راه‌های جلوگیری از خودکشی، ایجاد روابط صمیمانه با فرزندان، درک و توجه به عواطف و احساسات آن‌ها است. پس برای پیشگیری از خودکشی، اولین و مهم‌ترین قدم آن است که، نوع رفتار و برخورد خود را با کودکان و نوجوانان اصلاح کنید.