نوجوانی و بلوغ یک دوره‌ی بسیار حساس و بحرانی در زندگی همه‌ی افراد، فارغ از جنسیت، است. از این رو رفتار والدین با نوجوانان تأثیر بسیار زیادی در سپری کردن این برهه‌ی پرتلاطم دارد. اختلال خود زشت انگاری در این دوره یکی از مشکلاتی است که به علت بروز تغییرات ظاهری در نوجوانان ایجاد می‌شود. آن‌ها معمولاً این تغییرات را نمی‌پذیرند و همین موضوع باعث کاهش اعتماد به نفسشان می‌شود. آرایش کردن دختران در سنین کم نیز ناشی از این مسئله است که نیاز به بررسی دارد. به همین دلیل باید به چگونگی بروز این اختلال در نوجوانان و راه‌های درمان خود زشت انگاری توجه شود.
خودزشت انگاری چیست و چگونه در نوجوانان به وجود می‌آید؟
سندروم خود زشت انگاری نوعی اختلال رفتاری است که طی آن افراد به شدت نسبت به ایرادات جزئی ظاهر خود حساسیت نشان می‌دهند. این اختلال در اکثر افراد پنهان است و تا زمانی که به مرحله‌ی حاد افسردگی نرسد، خود را بروز نمی‌دهد. این مشکل در مردان و زنان از سن نوجوانی و با ظهور تغییرات ظاهری ایجاد می‌شود. کسانی که به این اختلال دچارند، مرتبا چهره و اندام خود را در آینه چک می‌کنند یا برعکس از دیدن خود درون آینه فراری‌اند. عامل اصلی این رفتار، وسواس فکری است. اشخاص برای زیبایی معمولاً به عمل‌های جراحی و استفاده از لوازم آرایش روی می‌آورند، اما با وجود همه‌ی این فعالیت‌ها باز هم از خود ناراضی‌اند و مدام به دنبال ایجاد تغییرات جدید در چهره و اندامشان هستند. خود زشت انگاری در حقیقت ریشه در روان انسان‌ها دارد. در این اختلال اگر افراد علی‌رغم همه‌ی تلاش و اقداماتشان از ظاهر خود راضی نشوند، خود را در خانه حبس می‌کنند زیرا با قرار گرفتن در جمع دوستان و اقوام دچار استرس و اضطراب شدید می‌شوند. از این رو از کار، تحصیل، تفریح و هرگونه پیشرفتی محروم می‌مانند. اما چه چیزی باعث بروز این اختلال در انسان‌ها می‌شود؟ به گفته‌ی روانشناسان این اختلال گاهی منشأ ژنتیکی دارد. استرس‌های شدید و حوادثی که در طول زندگی نوجوانان رخ می‌دهد، می‌تواند منجر به بروز اختلال خود زشت انگاری در آن‌ها شود. رفتار والدین و اطرافیان نیز در این زمینه تأثیرگذار است. برای مثال دیدن مادری که بیشتر وقت خود را جلوی آینه می‌گذراند و خود را مورد ارزیابی قرار می‌دهد یا شنیدن جملاتی از قبیل: «دماغت بزرگ شده، چرا انقدر جوش زدی؟ چرا قدت کوتاهه و ...» اثرات منفی زیادی روی افکار نوجوانان می‌گذارند. از این رو برخورد والدین و اطرافیان با تغییرات ظاهری نوجوانان، در بروز اختلال خود زشت انگاری مؤثرند.
عوامل مؤثر در بروز اختلال خود زشت انگاری
امروزه با دختران نوجوان زیادی در جامعه مواجه می‌شویم که چون بینی، دهان و ... آن‌ها با بازیگران مطرح یا ملکه‌ی زیبایی سال (مراسمی که هر سال در کشورهای اروپایی و آمریکا برگزار می‌شود) تطابق ندارد، خود را زشت می‌پندارند و دائما به دنبال آرایش کردن یا انجام عمل‌های زیبایی‌اند. همچنین برخی پسران نوجوان نیز معتقدند گوش‌ها و بینی‌شان بیش از حد بزرگ و یا بلند است. متأسفانه همانطور که شواهد نشان می‌دهند «توهم زشتی» در بین نوجوانان شیوع پیدا کرده است. پژوهش‌های انجام گرفته در این زمینه نیز نشان می‌دهند، یکی از علل ارجاع افراد به عمل‌های زیبایی، همین اختلال خود زشت انگاری است. طبق گفته‌ی متخصصان، این گروه از افراد به چیزی بیش از جراحی پلاستیک احتیاج دارند. در این اشخاص باید به دنبال راهی برای درمان عیوب روحی و جراحات احساسی آن‌ها بود. این که هر شخص برای رسیدن به زندگی ایده‌آل نیازمند یک تصویر ذهنی واقع‌بینانه و شایسته است، موضوع کاملاً طبیعی است. انسان‌ها باید از نقاط قوت و ضعف خود آگاهی داشته باشند و نسبت به آن‌ها صادقانه برخورد کنند. این تصویر ذهنی باید با خود واقعی افراد در یک سطح باشد، در غیر این صورت باعث بروز احساس ناامنی و اضطراب خواهد شد. این اختلال فکری می‌تواند بر اثر عوامل ژنتیکی، عدم تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز، عوامل فرهنگی از قبیل تبلیغات مجلات، سایت‌ها، سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی در نوجوانان بروز کند. کسانی که با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند:
- اصولاً به صورت افراطی نگران بخشی از اندام خود هستند.
- اعضای بدنشان را سرشار از عیب و نقص می‌بینند.
- مدام درصدد دریافت خدمات زیبایی هستند.
- برای پوشاندن ایرادات چهره خود به آرایش‌های غلیظ روی می‌آورند.
- از پوست خود به شدت ایراد می‌گیرند.
- همیشه از قضاوت شدن توسط دیگران می‌هراسند.
- برای رسیدن به اندام دلخواهشان از رژیم‌های سرسختانه و غلط پیروی کرده و به خود آسیب می‌زنند.
راه‌های درمان خود زشت انگاری در نوجوانان
همانطور که می‌دانید همه‌ی افرادی که به متخصصین زیبایی مراجعه می‌کنند، نیازمند جراحی نیستند. اغلب این افراد هیچ‌گونه مشکل ظاهری ندارند و فقط به علت توهم زشتی به عمل زیبایی اقدام می‌کنند. از این رو متخصصان باید قبل از اعمال جراحی از سلامت روان مراجعین مطمئن شوند. در صورتی که فرد دچار اختلال خود زشت پنداری باشد از جراحی خودداری شود. اما متأسفانه تمایل بیش از حد نوجوانان به عمل‌های زیبایی و سوء استفاده برخی از افراد سودجو، مانع از طی کردن این مراحل شده است. به همین دلیل روانشناسان برای درمان خودزشت‌پنداری از روش‌های درمان‌گری مبتنی بر روان تحلیل‌گری و رفتار درمانی شناختی استفاده می‌کنند. اما یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از بروز این اختلال و درمان آن در نوجوانان، نوع برخورد والدین است. پدر و مادر موظفند قبل از آن که مجلات، تلویزیون و نظرات دیگران روی افکار فرزندانشان تأثیر بگذارند، خودباوری را در آن‌ها تقویت کنند. نوجوانان باید خود را آن طور که هستند از لحاظ درونی و ظاهری دوست بدارند. زمانی که آن‌ها خودشان را قبول داشته باشند، بدون شک اعتماد به نفس بالایی نیز خواهند داشت. از این رو تغییرات ظاهری‌شان در دوران بلوغ آن‌ها را ناراحت و مضطرب نمی‌کند. داشتن رابطه‌ی صمیمانه با نوجوانان، صحبت کردن درباره‌ی مسائل و تغییرات ظاهری این دوره و حمایت عاطفی از آن‌ها به پیشگیری از بروز آسیب‌های این بیماری کمک بسیار زیادی می‌کنند. در حالت کلی برای درمان خود زشت انگاری والدین نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. به همین دلیل نه تنها در این مرحله از رشد کودکان بلکه در تمام طول رشد باید از تحقیر، مقایسه و به رخ کشیدن نقاط ضعف فرزندان خودداری کنند.همچنین والدین باید به عقاید و افکار نوجوانان احترام بگذارند و تا حد ممکن از آن‌ها حمایت کنند.