بیش‌فعالی چیست؟
بیش‌فعالی به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد به صورت افراطی و بیش از اندازه فعال است. جنب و جوش زیاد این افراد نه تنها خود، بلکه کسانی که با آن‌ها در ارتباط هستند مثل اطرافیانشان و اولیای مدرسه را دچار مشکل می‌کند. درصد بالایی از افرادی که به سمت مواد مخدر روی آورده‌اند و ادامه‌ی تحصیل نداده‌اند، علائم بیش‌فعالی را در کودکی داشته اند. معمولأ همه‌ی بچه‌ها به گوش دادن، نشستن، و یا انتظارکشیدن نوبت خود مشکل دارند. اما کودکان مبتلا به بیش‌فعالی تقریبأ تمام وقت با این مشکلات روبه‌رو هستند. کودکان مبتلا به بیش‌فعالی ممکن است در کنترل کردن رفتار خود مشکل داشته باشند. نشانه‌های این بیماری قبل از هفت سالگی در کودکان مشاهده می‌شود. این بچه‌ها با اینکه جنب و جوش زیادی دارند اما از بهره‌ی هوشی بالایی برخوردار هستند.
بیش‌فعالی به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد به صورت افراطی و بیش از اندازه فعال است.
علت بیش‌فعالی
این بیماری یکی از بیش‌ترین اختلال ها در مقطع دبستان است. عده‌ای معتقد هستند که علت این بیماری نقص در تکمیل شدن سیستم اعصاب می‌باشد. افراد دیگری بر این باورند که بیش‌فعالی به ژنتیک فرد بستگی دارد و طی تحقیقات این ژن بیشتر از پدر به فرزند به ارث می‌رسد. برخی از پژوهشگران عوامل محیطی مثل سرب موجود در فضا یا تاثیر موج‌های تلویزیونی و ... را عامل بیش‌فعالی می‌دانند. تحقیق‌های دیگر نشان داده است که مواد غذایی از جمله شکلات و موادی که قند بالا دارند در بروز این بیماری بی‌تأثیر نیستند. اگر این اختلال در دوره‌ی کودکی به درستی تشخیص داده شود، می‌تواند از بروز خطرات جبران‌ناپذیری از قبیل ترک تحصیل، اعتیاد به مواد مخدر و کاهش اعتماد به نفس در بزرگ‌سالی جلوگیری کند.
دانش‌آموزان بیش‌فعال مشکلات توجه دارند و در انجام تکالیف خود تمرکز ندارند
به طور کلی دانش‌آموزان بیش‌فعال به سه دسته‌ی کم‌توجه، تکانش‌گر و بیش‌فعال تقسیم می‌شوند. کودکان کم‌توجه به طور معمول، این‌گونه شناسایی می‌شوند که خوب گوش نمی‌کنند، به راحتی عصبانی می‌شوند، در تمرکز کردن بر کارهای مدرسه یا سایر کارهایی که نیاز به توجه طولانی دارند، دچار مشکل هستند و در بیشتر فعالیت‌هایی که شروع می‌کنند با شکست مواجه می‌شوند. راه حل: معلمان برای کمک به این دانش‌آموزان باید، محرک‌های حواس پرتی در کلاس درس را به کم‌ترین میزان برسانند. برای محقق شدن این خواسته، راه‌های اساسی مثل پوشاندن سقف و دیوارهای کلاس با عایق صوتی، حصارکشی قفسه‌ها و کتاب‌خانه، ایجاد فضای شخصی برای دانش‌آموز، نشاندن او در جاهایی به دور از در و پنجره و مکان‌های شلوغ.
برخی از آن‌ها بیش از اندازه تکان می‌خورند
ویژگی دیگر کودکان بیش‌فعال را می‌توان به طور مرتب در اطراف دویدن و از در و دیوار بالا رفتن دانست. این کودکان در آرام نشستن دچار مشکل‌اند، به طور مداوم تکان می‌خورند و همیشه در حال رفتن و آمد کردن هستند. راه حل: معلمان برای کمک به این دانش‌آموزان، باید مواردی را که باعث هیجانی شدن در دانش‌آموز می‌شوند، شناسایی کنند و آن‌ها را کاهش دهند.
برخی از آن ها تکانشی عمل می‌کنند
از ویژگی‌های دیگر کودکان بیش‌فعال، برانگیختگی ناگهانی است. به این صورت که اغلب پیش از فکر کردن عمل می‌کنند و از کاری به کار دیگر می‌روند. راه حل: معلمان برای کمک به این دانش‌آموزان، باید محرک‌هایی را که باعث بروز واکنش‌های هیجانی در دانش‌آموز می‌شوند، شناسایی کرده و آن‌ها را کاهش دهند.
زیاد کلاس را ترک می‌کنند
ترک زیاد کلاس درس بستگی به شدت اختلال دارد. این دانش‌آموزان به طور معمول یک یا دو زنگ اول را صبر می‌کنند و بیشتر در ساعات نزدیک به ظهر بی‌قرار و پرتحرک می‌شوند. آن‌ها مدام در جای خود جابه‌جا می‌شوند، درخواست مکرر برای بیرون رفتن از کلاس را دارند، با دوست خود صحبت می‌کنند، مدادشان را روی میز می‌کوبند یا به عمد وسایل خود را روی زمین می‌اندازند تا به بهانه‌ی جمع کردن وسایل خود جابه‌جا شوند. راه حل: معلم به جای توجه به این رفتارها باید برای کم کردن بروز آن‌ها، دانش‌آموز را به عنوان نماینده‌ی کلاس تعیین کند و به بهانه‌های متفاوت چون تمیز کردن تخته، مراجعه به دفتر مدرسه، تیز کردن مداد و ... باعث جابه‌جایی او شود. این انتخاب معلم هم باعث می‌شود کودک هم نسبت به حفظ نظم کلاس احساس مسئولیت کند و هم با جابه‌جا شدن نیاز خود را برطرف کند.
زیاد صحبت می‌کنند
این دانش‌آموزان دوست دارند دائم با بغل‌دستی‌هایشان صحبت کنند. دوست دارند در حرف بقیه بپرند. راه حل: معلم می‌تواند در کلاس، برای مثال اجازه‌ی چند دقیقه صحبت کردن با دوستان را به شرط ساکت بودن هنگام تدریس بدهد. هم‌چنین با اجازه‌ی جواب دادن به سؤال یا اظهار نظر در بحث به شرط بلند کردن دست و رعایت نوبت دوستان این رفتارها را کنترل کند.
هنگام صحبت کردن با این دانش‌آموزان، به حرف‌ها گوش نمی‌دهند
معلم تحت عنوان حواس‌پرتی و بی‌دقتی دانش‌آموز، از موضوع شکایت می‌کند و برداشت وی گوش ندادن دانش‌آموز به حرف‌های او است. راه حل: یک معلم می‌تواند با قرار دادن دانش‌آموز در میزهای اول کلاس و نیز با مخاطب قرار دادن گه‌گاه او هنگام پرداختن به درس‌ها، به او در توجه به درس کمک کند.
نگه داشتن این کودکان در یک‌جا کار دشواری است
نگه داشتن این کودکان در یک‌جا کار دشواری است. راه حل: معلم باید در کلاس فرصت‌هایی جهت تحرک دانش‌آموز فراهم کند. فعالیت‌های کلاس درس را تغییر دهد تا دانش‌آموز بتواند چند وقت یک بار از جای خود بلند شده و حرکت کند. برای مثال، از دانش‌آموز بخواهید تخته سیاه را تمیز، یا تکالیف دانش‌آموزان را جمع‌آوری کند.
این دانش‌آموزان علاقه‌ی شدیدی به مطرح شدن دارند
این دانش‌آموزان به طور معمول علاقه‌ی شدیدی به مطرح شدن و مورد تأیید قرار گرفتن دارند. از این رو اگر نیاز آن‌ها برآورده نشود، سرخورده شده و شیطنت را آغاز می‌کنند. راه حل: معلمان باید بین دانش‌آموزان کلاس خود تبعیض قایل نشوند و به جای تنبیه از تشویق استفاده کنند.
دانش آموزان بیش‌فعال علاقه‌ی شدیدی به مطرح شدن دارند و اگر نیاز آن ها برآورده نشود، شیطنت را آغاز می کنند.
اغلب در حوزه‌ی حافظه و یادگیری مشکلات شدیدی دارند
بیشتر دانش‌آموزان دارای اختلال نارسایی بیش‌فعالی از کار با وسایل قابل لمس و عینی مثل ماشین حساب، فیلم و نوارهای آموزشی، کارت‌های بازی، ضبط صوت‌های کوچک، کارت‌های حروف و کلمات، نوشتن روی خاک یا آرد و دیگر وسایل و تجهیزات آموزشی لذت می‌برند. راه حل: برای آماده کردن و استفاده از این وسایل؛ می‌توانید از معلم کمکی، سرپرست آموزشی و یا هرکس دیگری که حاضر به همکاری با شماست استفاده کنید.
بازی یا فعالیت‌های دانش‌آموزان بیش‌فعال پر سروصدا است
اغلب، بازی یا فعالیت‌های دانش‌آموزان بیش‌فعال پر سروصدا است و همیشه در حال حرکت و دویدن به نظر می‌رسند. این دانش‌آموزان بعد از یک مدت نشستن و بدون حرکت بودن نیاز به دویدن و جنب و جوش دارند تا بتوانند بار دیگر بنشینند. راه حل: پیشنهاد می‌شود دانش‌آموزانی که در اتوبوس‌های مدرسه نشسته‌اند؛ قبل از ورود به کلاس، به زمین بازی برده شده و از آن‌ها بخواهید همراه با پخش موسیقی بدون کلام بدوند. این نوع دویدن می‌تواند تنش‌های حاصل از اتفاق‌های قبل از ورود به مدرسه را کاهش دهد و آن‌ها با آمادگی جسمی و روانی بیشتری وارد کلاس شوند.
بحث و نتیجه‌گیری
اختلال نارسایی توجه یا بیش‌فعالی یکی از مسائلی است که در میان کودکان مدرسه ای از شیوع بالایی برخوردار است. این اختلال با نشانه‌های آشکاری چون تحرک بیش از حد نسبت به هم‌سالان، انجام اعمال بدون توجه و تمرکز کافی و به اصطلاح سر به هوا بودن، توانایی نداشتن در به پایان رساندن یک کار و مدام از یک شاخه به شاخه‌ای دیگر پریدن و ... قابل تشخیص است. بنابراین معلمان در راستای تحقق این هدف می‌توانند از طریق برقراری ارتباط مستقیم با کودک، نوع نگرش او را نسبت به رفتارهایش تغییر داده و با ارائه‌ی راه‌کارهای درمانی شناختی - رفتاری، کودک را در کنترل کردن رفتارهایش یاری نمایند.