چگونه هوش هیجانی را تقویت کنیم؟ این سؤال بسیار مهمی است که البته کوچک و بزرگ نمی‌شناسد. در هر سنی که باشیم، لازم است که روی تقویت هوش هیجانی خود حساس باشیم. اما آنچه در اینجا اهمیت پیدا می‌کند آن است که طبیعتاً آموزش‌پذیری در سنین کودکی در سطح کیفی بالاتری صورت می‌پذیرد. طبیعی است که یک فرد بزرگسال از نظر شخصیت به نقطه‌ی پایداری دست پیدا کرده است و ایجاد تغییرات در ابعاد شخصیتی یک فرد بزرگسال به‌هیچ‌وجه کار راحتی نیست. پس چه بهتر که در همان سال‌های ابتدایی زندگی کودکان، سنگ‌بنای شکل‌گیری شخصیت آن‌ها به‌درستی پایه‌گذاری شود. تقویت هوش هیجانی یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم است که باید در کودکان نهادینه شود. اگر به دنبال راهکارهای افزایش هوش هیجانی فرزندان خود هستید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
هوش هیجانی چیست؟
عصبانی‌شدن در زندگی چیزی نیست که نیاز به آموزش داشته باشد. درواقع هر فرد در طول زندگی خود بسیاری از احساسات و عواطف انسانی را بدون آنکه به‌طور مستقیم آموزش ببیند، یاد می‌گیرد. بحث Emotional Inteligence یا هوش هیجانی در اینجا موضوعیت پیدا می‌کند. به کمک هوش هیجانی یک فرد می‌تواند احساسات و عواطف مختلف را شناسایی کند، آن‌ها را از یکدیگر تشخیص بدهد، در موقعیت مناسب آن‌ها را به کار بگیرد و درنهایت آن‌ها را تحت کنترل خود بگیرد. بنابراین، با توجه به تعریف ساده‌ای که از هوش هیجانی ارائه کردیم، مشخص می‌شود که تقویت هوش هیجانی به‌نوعی کلید موفقیت در زندگی است.
مولفه های هوش هیجانی چیست؟
پس از تعریف هوش هیجانی، بد نیست که آشنایی مقدماتی‌ای نیز با مولفه های هوش هیجانی داشته باشید. به‌طورکلی، طبق مباحث کارشناسان روان‌شناسی، مولفه های هوش هیجانی در حالت کلی به پنج زیرمجموعه تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: 1. خودآگاهی: این بعد از هوش هیجانی ناظر به شناخت و درک صحیح از احساسات و نحوه‌ی اثرگذاری آن‌هاست. 2. خودتنظیمی: وقتی صحبت از خودتنظیمی می‌شود، منظور این است که یک نفر به چه میزان در بیان احساسات خود موفق است. 3. مهارت‌های اجتماعی: توانایی برقراری ارتباط مؤثر و کارآمد با دیگران در قالب مهارت‌های اجتماعی تعریف می‌شود. 4. همدلی: توانایی یک فرد در درک احساسات دیگران را همدلی نام‌گذاری می‌کنند. 5. انگیزه: به زبان ساده یعنی به‌جای آنکه نیاز به انگیزه‌های بیرونی مانند پول، قدرت و شهرت فرد را به کاری تحریک کند، انگیزه‌های درونی و اهداف شخصی او را در مسیر برنامه‌هایش حرکت می‌دهد.
راهکارهای تقویت هوش هیجانی کودکان
برای تقویت هوش هیجانی در کودکان راهکارهای متعددی وجود دارد که والدین رکن اساسی را در پیاده‌سازی آن‌ها دارند. در اینجا قصد داریم تعدادی از راهکارهای مهمی را که باید برای بالا بردن هوش هیجانی در دستور کار قرار داد، مورد بررسی قرار دهیم. 1. به تغذیه‌ی فرزندان خود اهمیت دهید بسیاری از والدین سؤال می‌کنند که اولین قدم برای افزایش هوش هیجانی چیست؟ در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که اولین قدم توجه ویژه به تغذیه‌ی فرزندان است. فردی که از تغذیه‌ی مناسب برخوردار نیست، به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند عملکرد درستی نیز داشته باشد. تغذیه‌ی نامناسب باعث می‌شود که تمرکز کودکان برهم بخورد، اضطراب و بیش‌فعالی در آن‌ها افزایش پیدا کند و خستگی در آن‌ها بیش از پیش خودنمایی کند. به همین دلیل، حتماً لازم است که در گام نخست، رژیم غذایی سالم برای فرزندان در نظر گرفته شود. 2. درباره‌ی احساسات مختلف با کودک خود صحبت کنید کودک شما برای شناخت صحیح و دقیق انواع احساسات نیاز به راهنمایی دارد. شما به‌عنوان والدین او باید در این مسیر او را کمک کنید. البته وقتی گفته می‌شود که با او صحبت کنید، به‌هیچ‌وجه منظور این نیست که برای او جلسات سخنرانی برگزار کنید و درباره‌ی انواع احساسات توضیح دهید؛ بلکه باید به شیوه‌ای هوشمندانه از بزنگاه‌ها برای این منظور استفاده کنید. برای مثال، وقتی با هم نشسته‌اید و یک فیلم را تماشا می‌کنید، باید رفتار کاراکترهای مختلف را زیر نظر بگیرید. وقتی یک نفر در فیلم پرخاشگری می‌کند یا عصبانی می‌شود، می‌توانید با بیان یک جمله‌ی ساده احساس او را تشریح کنید. مثلاً بگویید که این فرد واقعاً عصبانی شده است. کودک شما به‌صورت ناخودآگاه بین عصبانیت و رفتاری که در فیلم مشاهده می‌کند، ارتباط برقرار می‌کند. 3. احساسات خود را از فرزندانتان مخفی نکنید مخفی‌کردن احساسات از فرزندان هیچ نقش مثبتی در تقویت هوش هیجانی آن‌ها ندارد. کودک شما با مشاهده‌ی نوع رفتار شما به‌خوبی می‌تواند انواع احساسات را درک کند و آن‌ها را از هم متمایز کند. البته هنر شما در این کار آن است که بتوانید در کنار نشان‌دادن احساسات خود، شیوه‌ی کنترل‌کردن و بیان احساسات را نیز به کودکان خود آموزش دهید. به خاطر داشته باشید که همه‌ی این کارها را به‌صورت نامحسوس انجام دهید. 4. روحیه‌ی همدلی را در کودکان خود تقویت کنید وقتی صحبت از همدلی می‌شود، برخی به‌اشتباه تصور می‌کنند که منظور پذیرش حرف‌ها و رفتارهای دیگران است، درحالی‌که به‌هیچ‌وجه این‌گونه نیست. همدلی یعنی اینکه فرد وجود دیدگاه‌های مختلف در افراد را بپذیرد و بتواند خود را برای این شرایط آماده کند. در این صورت او قادر خواهد بود در شرایط حساس، رفتار دیگران را درک کند و با آن‌ها همدلی نماید. سعی کنید با مدل‌سازی شرایط این‌چنینی، روحیه‌ی همدلی را در کودک خود تقویت کنید. به او بیاموزید که قرار نیست همه مثل او فکر و عمل کنند.
5. در موقعیت‌های حساس با او به زبان صحیح سخن بگویید اگر می‌خواهید در مسیر تقویت هوش هیجانی، نحوه‌ی کنترل احساسات را بیاموزید، بهترین زمان وقتی است که او احساساتش را بروز می‌دهد. به‌طور مثال، وقتی کودک شما عصبانی می‌شود، سعی کنید ابتدا به‌خوبی شرایط او را ارزیابی کنید و در ادامه از طریق گفت‌وگو درپی آرام‌کردن او بروید. مثلاً می‌توانید به او بگویید که درک می‌کنید که این اتفاق چقدر برای او ناراحت‌کننده است و در ادامه از او بخواهید که راجع به آن با شما صحبت کند. به این ترتیب او یاد می‌گیرد که چگونه احساسات خود را کنترل کند. 6. راهکارهای مفیدی را که برای کنترل احساسات خود استفاده می‌کنید با آن‌ها در میان بگذارید کودکان والدین خود را اصلی‌ترین الگوهای زندگی‌شان در نظر می‌گیرند. به همین دلیل، رفتارهای والدین برای آن‌ها حکم سرمشق را دارد. سعی کنید به آن‌ها نشان دهید که برای کنترل احساسات و عواطف شخصی‌تان از چه راه‌هایی استفاده می‌کنید. برای مثال، قدم‌زدن، گوش‌دادن به موسیقی، تماشاکردن فیلم، درد‌و‌دل‌کردن با دیگران و... ازجمله راه‌هایی است که بسیاری از ما برای رهایی از حالات عاطفی و هیجانی استفاده می‌کنیم. 7. از بازی های افزایش هوش هیجانی در کودکان استفاده کنید دنیای کودکان با بازی‌ها ساخته می‌شود. به همین دلیل، برای تقویت هوش هیجانی آن‌ها نیز می‌توان از بازی‌ها استفاده کرد. در جریان بازی‌ها احساسات انسانی به‌صورت ناخودآگاه غلیان می‌کند. شدت این ماجرا در کودکان نسبت به بزرگسالان به‌مراتب بیشتر است. بچه‌ها در جریان بازی عصبانی‌شدن، ناراحتی، خوشحالی، ناامیدی و... را در کنار یکدیگر تجربه می‌کنند. در همین راستا بازی‌های مخصوصی نیز برای آموزش کنترل احساسات به فرزندان طراحی شده است که می‌توانید از آن‌ها بهره ببرید. 8. در لحظات بحرانی با آن‌ها کاری نداشته باشید تقویت هوش هیجانی باید در شرایطی آرام و در فضایی منطقی صورت بگیرد. شما نمی‌توانید دقیقاً در زمان‌هایی که کودک شما در اوج عصبانیت، ناراحتی یا خوشحالی است، با او درباره‌ی کنترل احساسات صحبت کنید؛ چراکه این کار نه‌تنها تأثیر مثبتی ندارد، بلکه اثر عکس نیز دارد. 9. کودک خود را با عوامل تحریک‌کننده‌اش آشنا کنید یک فرد زمانی می‌تواند عواطف و احساسات خود را به‌خوبی کنترل کند که از نظر ذهنی با عوامل تحریک‌کننده‌ی آن‌ها به‌خوبی آشنا باشد. سعی کنید در ابتدا این عوامل را در نسبت با کودک خود شناسایی کنید. در مرحله‌ی بعد لازم است او را از این عوامل تحریک‌کننده آگاه کنید. به این ترتیب، او با آگاهی بیشتری برای مدیریت عواطف خود اقدام می‌کند. 10. روی رفتارهای صحیح کودک خود تمرکز کنید بسیاری از والدین گمان می‌کنند که برای کمک به تقویت هوش هیجانی فرزندان باید روی رفتارهای غلط کودکان متمرکز شوند و در راستای اصلاح آن رفتارها اقدام کنند. این کار قطعاً لازم است، اما همه‌ی ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود. روان‌شناسان معتقدند که تشویق کودکان به انجام و تکرار رفتارهای مثبت به‌مراتب تأثیرات تربیتی بالاتری روی آن‌ها دارد. به همین دلیل سعی کنید رفتارهای خوب فرزندان خود را شناسایی کنید و از راه‌های مختلف، آن‌ها را به ادامه‌ی این‌گونه رفتارها تشویق کنید.
کلام پایانی
آنچه تا اینجا مطالعه کردید، ناظر به راهکارهای تقویت هوش هیجانی در کودکان بالای شش سال بود. واقعیت این است که کودکان مانند لوح‌های سفیدی هستند که هر نقشی که روی آن‌ها زده شود، تا پایان عمر همراه آن‌ها خواهد بود؛ بنابراین باید حتماً برای افزایش هوش هیجانی در کودکان برنامه داشت. البته ناگفته نماند که مسئولیت تقویت هوش هیجانی در کودکان صرفاً متوجه والدین آن‌ها نیست. مهدهای کودک و مدارس ابتدایی نیز در این زمینه وظایفی را بر عهده دارند که باید حتماً به آن‌ها عمل کنند. تأثیر هوش هیجانی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مسئله‌ای جدی و انکارناپذیر است. در همین راستا مهدهای کودک علوی با به‌کارگیری مربیان متخصص و باتجربه تلاش می‌کنند تا در راستای تقویت هوش هیجانی فرزندان شما قدم بردارند. هوش هیجانی کودک شما با حضور در مهد کودک علوی با شیوه‌های علمی تقویت می‌شود و زمینه برای حضور موفق او در جامعه‌ی آینده فراهم می‌شود.