شاهنامه‌خوانی برای دبستانی‌ها

1- زنده‌کننده زبان فارسی

یکی از دلایل ارزشمندی شاهنامه در نزد ایرانیان آن است که تصور می‌کنند، شاهنامه زنده کننده زبان فارسی بوده‌است اما همان‌طور که می‌دانیم پیش از فردوسی نیز شاعران بسیاری به زبان فارسی شعر سروده‌اند و این جمله بدان معناست که فردوسی با سرودن شاهنامه تاریخ و اسطوره ایران را زنده کرده است. فرهنگ و تاریخی که پس حمله اعراب و ورود اسلام رو به فراموشی گذاشته بود و فردوسی با سرودن شاهنامه آن را دوباره به ایرانیان یادآوری کرد. آموزش شاهنامه خوانی برای کودکان از این حیث اهمیت می‌یابد که آنان را با فرهنگ و سنن کهن ایرانیان آشنا می‌کند.

2- دستورنامه زندگی

اندرزهای شاهنامه بخش مهمی از این کتاب است زیرا راه و رسم زندگی از زبان کسانی مانند بزرگمهر حکیم، پادشاهان یا از زبان خود فردوسی بیان می‌شوند. این اندرزها در کنار هم یک دستورنامه بایسته برای زندگی در همه ادوار را شکل می‌دهد. اندرزهای شاهنامه می‌تواند در تعلیم و تربیت کودکان نقش بسزایی داشته باشد.

3- داستانی از روزگاران کهن

شاهنامه یک داستان بسیار کهن است و حوادثی را نقل می‌کند که گاه اسطوره است، گاه حماسه و گاه تاریخ و این هر سه چنان در هم تنیده شده‌اند که امکان خط‌کشی و جدا کردن‌شان نیست. همین ویژگی داستان گونه بودن شاهنامه کارکرد آموزشی دارد. کودکان به داستان علاقه دارند و قصه‌گویی برای کودکان، تاثیرات فراوانی بر قوی شدن مهارت‌های آنان خواهد داشت. آموزش شاهنامه خوانی برای کودکان فوایدی چون تقویت مهار‌ت‌های شنیداری و کلامی دارد و آنان را با فرهنگ و سنت‌های ملی دیرین آشنا می‌کند.

4- ارزش‌مندی کلامی

ارزش نهایی هر اندیشه به طرز بیان آن باز می‌گردد و فردوسی در بیان اندیشه بسیار توانا بوده است. شاهنامه خزانه لغت و گنجینه فصاحت زبان فارسی است. فردوسی در آفریدن معانی و آوردن وصف‌ها و تشبیه‌های طبیعی بسیار ماهر بوده و در توصیف مناظر و تجسیم احوال استادانه عمل کرده‌است. شاهنامه خوانی برای کودکان علاوه بر اینکه آنان را با واژه‌های جدید و تلفظ و معانی‌شان آشنا می‌کند به سخنور شدن کودکان کمک می‌کند و سخن گفتن شیوا و فصیح را به آنان می‌آموزد. از این حیث آموزش شاهنامه خوانی برای کودکان بسیار مهم می‌شود.

5- دعوت‌کننده به خردورزی

یکی از مهم‌ترین آموزه‌های شاهنامه خردورزی است. کتاب با خردورزی آغاز می‌شود و فردوسی خرد را راهنمای انسان می‌داند. با آموزش شاهنامه به کودکان افق دید آنان گسترده می‌شود و ماجراها، معماها و چاره اندیشی‌های شاهنامه کودکان را به سوی اندیشیدن و خردمند بودن سوق می‌دهد.

6- پرورش‌دهنده روح پهلوانی و جوانمردی

داشتن روح پهلوانی و آزادگی از ارکان فکری شاهنامه است. سراپای این کتاب بر این ناظر است که تکامل انسانی چگونه باید صورت گیرد و چه باید کرد تا استعدادهای بشری در جهت درست به کار افتد. فضای شاهنامه سرشار از عزت و بزرگی، پهلوانی و جوانمردی است. نقل چنین داستان‌هایی از دوران کودکی، می‌تواند مقام و منزلت انسانی و وارستگی را در فرزندان ما شکل دهد. ذهن کودک در حال رشد و شکل‌گیری است و اگر از ابتدا ارزش‌هایی مانند پیمان بستن، دلاوری، راستی و درستی، خردورزی و... در ذهن کودکان و نوجوانان نقش ببندد، در آینده، جامعه سالم‌تری خواهیم داشت. به‌هم دلیل آموزش شاهنامه خوانی برای کودکان بایسته است و به پرورش خصلت‌های خوب اخلاقی در کودکان کمک می‌کند.

7- آموزش‌دهنده واقع‌بینی

شاهنامه کتابی واقع‌بین است. همه چیز در آن بیان می‌شود؛ پیروزی، شکست، شادی و مصیبت. زیرا همه اینها جزء ذات زندگی هستند. شاهنامه به کودکان ما واقع‌بینی و مواجه شدن با مشکلات را می‌آموزد. اینکه ما در زندگی با شادی‌ها و ناخوشایندی‌های بسیاری روبرو هستیم و شادی و غم بخشی از زندگی به حساب می‌آیند و برای تقویت این دیدگاه آموزش شاهنامه‌خوانی برای کودکان موثر خواهد بود. شاهنامه مجموعه‌ای از تجربه‌های بشری را در اختیار کودکان می‌گذارد و با شرکت دادن کودکان در رویدادهای عاطفی و برانگیختن احساس هم‌دردی آنان با شخصیت‌های داستان و سرگذشت آن‌ها، اندیشه و پیام خود را منتقل می‌کند. آنچه تا به‌اینجا مطرح شد دلایلی برای ضرورت آموزش شاهنامه‌خوانی برای کودکان بود اما سوال دیگر آن است که چطور باید شاهنامه به کودکان آموزش داده شود تا آنان به این اثر ارزشمند علاقه پیدا کنند؟

شیوه‌های آموزش شاهنامه به کودکان

آموزش شاهنامه برای کودکان باید همراه با شادی و بازی باشد تا آنان را به این کتاب گران‌بار علاقه‌مند کند. شاهنامه برای همه گروه‌های سنی داستان‌های مناسبی دارد. کودکان بخش‌های اسطوره‌ای مانند: داستان سیمرغ، زال و ضحاک ماردوش و ... را بیشتر دوست دارند و به دلیل وجود عناصر خیالی و شگفت‌انگیز آسان‌تر ارتباط برقرار می‌کنند. در ادامه چند روش برای شاهنامه خوانی کودکان ابتدایی و ایجاد علاقه در آنها نسبت به این اثر سترگ پیشنهاد می‌کنیم.