شب ادراری یا شب‌میزی در کودکان به دفع غیر ارادی ادرار در هنگام خواب، بعد از سنی که به طور طبیعی کودک باید کنترل ادراری شبانه‌ی خود را به دست گیرد، گفته می‌شود. نوزادان و خردسالان، کنترلی بر دفع ادرار ندارند و به محض پر شدن مثانه عمل دفع صورت می‌گیرد. اما کودک در سنین 1 تا 2 سالگی، متوجه پر شدن مثانه‌ی خود می‌شود و توانایی به تعویق انداختن عمل تخلیه را دارد. معمولأ کودکان 2 ساله می‌توانند در طول روز ادرارشان را کنترل کنند اما توانایی کنترل شبانه را ندارند. در مقطع 4 تا 5 سالگی، مراکز عصبی مغز قادر است، انقباضات مثانه را در خواب هم کنترل کند. اما بعضی از کودکان این توانایی را ندارند و دچار شب ادراری می‌شوند. وقتی می‌گوییم کودکی شب ادرار است که از سن پنج سالگی به بعد حداقل دوبار در هفته و به مدت سه ماه پیاپی بستر خود را خیس کند. آمار شیوع شب ادراری در کودکان 4 ساله 25 درصد، در کودکان 5 ساله 15 درصد، در سن بلوغ 4 درصد و در بزرگترها یک درصد است. شیوع شب ادراری در کودکان پسر نسبت به کودکان دختر 2 برابر است.
عوامل بروز شب ادراری در کودکان
با توجه به آمار، شب ادراری در کودکان بسیار شایع بوده و موجب خجالت کودکان و حتی آسیب‌های روحی جدی نیز می‌شود. اما خوش‌بختانه بر اساس گفته‌ی متخصصان اورولوژی 80 تا 90 درصد شب ادراری‌هایی که کودکان به آن دچار هستن خوش‌خیم بوده و جای نگرانی وجود ندارد. 10 تا 20 درصد مواقع هم ممکن است بیماری‌هایی نظیر دیابت، عفونت ادراری و ... باعث شب ادراری باشند. گرچه عوامل متعددی در در بروز این عارضه نقش دارند ولی تاکنون دلیل واضحی برای آن مشخص نگردیده است. نتایج بعضی مطالعات نشان می‌دهد که شب ادراری کودکان با اختلالات رفتاری و عوارض روانی متعددی بروز می‌کند و به عنوان یک معضل برای خانواده مطرح می‌گردد. بنابراین شناسایی عوامل مرتبط با شب ادراری در کودکان و راه‌های درمان آن می‌تواند راه‌گشایی برای تدابیر بهداشتی و درمانی برای حل این معضل باشد. در زیر عوامل تأثیرگذار بر این عارضه و راه‌کارهایی برای درمان شب ادراری در کودکان ارائه شده است.
کالبدشناسی بدن و شب ادراری
امروزه اطلاعات زیادی درباره‌ی شب ادراری کودکان و راه‌کارهای برای درمان آن وجود دارد، کالبدشناسی بدن، نقش به سزایی در شب ادراری کودکان دارد. مواردی از قبیل کوچک بودن مثانه، ضعف ماهیچه‌های نگه دارنده، عفونت دستگاه ادراری، دیابت قندی، دیابت بی‌مزه، اختلالات خواب، حملات صرع، خواب‌گردی و انسداد در مسیر لوله‌های ادراری در بروز این مشکل نقش اساسی دارند. مشکلات احساسی و عاطفی هم از عوامل تأثیرگذار در شب ادراری کودکان محسوب می‌شود. معمولأ کودکانی که دچار عارضه‌ی شب ادراری هستند خواب سنگین دارند که در زمان تخلیه ادرار بیدار نمی‌شوند (مسئله‌ی نوع خواب و عمق خواب معمولأ ارثی است). یکی از مسائل مهم و اساسی در بروز عارضه‌ی شب ادراری در تنبیه کودکان ریشه دارد؛ زیرا تنبیه با ایجاد فشار روانی زیادی به کودکان باعث افزایش دفعات شب ادراری و حتی بی‌اختیاری ادراری در کودکان می‌شود. متخصصان و کارشناسان به والدین و خانواده‌ها گوش‌زد می‌کنند که کودکان را در هیچ‌کدام از رده‌های سنی به دلیل شب ادراری مورد سرزنش قرار ندهند. زیرا تنبیه و توبیخ کردن کودک نه تنها کمکی به رفع مشکل شب ادراری نمی‌کند بلکه موجب افزایش مشکلات احساسی و روانی نیز می‌شود.
البته این مسائل فقط 20 درصد مبتلایان به شب ادراری را شامل می‌شود و بعید به نظر می‌رسد مشکل کودکی که دائم شب ادراری دارد، صرفأ عاطفی باشد. بسیاری از کودکان به این دلیل رختخوابشان را خیس می‌کنند که در زمان خواب علامت‌هایی را که مثانه‌ی پر به مغز می‌فرستد درک نمی‌کنند، بنابراین نمی‌توانند با این علامت‌ها از خواب بیدار شوند.
درمان شب ادراری در کودکان
به والدین کودکانی که فرزندشان پس از 6 سالگی دچار عارضه‌ی شب ادراری هستند، توصیه می‌کنیم که فرزند خود را نزد پزشک ببرند تا با معاینات بالینی سلامت کلیه، مثانه و مجاری ادراری کودک بررسی شود. عقیده بر این است که 80 درصد شب ادراری‌ها به علت مشکلاتی نظیر گنجایش ناکافی مثانه یا نوع و عمق خواب ایجاد می‌شود. راه حل هایی برای درمان شب ادراری در کودکان پیشنهاد شده است که به قرار زیر است:
- به کودک خود توضیح دهید که گنجایش کم مثانه‌اش برای نگه‌داری ادرار یکی از علت‌هایی است که رختخوابش را خیس می‌کند. به کودک خود اطمینان دهید که با تمرین می‌تواند، گنجایش مثانه‌اش را زیاد کند و با تکرار تمرین قطعأ موفق به افزایش ظرفیت نگه‌داری ادرار توسط مثانه خواهد شد.
- اگر شما یا عضو دیگری از خانواده در کودکی دچار شب ادراری بوده‌اید، این موضوع را با کودکتان در میان بگذارید. اینکه کودک بداند فرد مورد علاقه‌ی او نیز در کودکی این مشکل را داشته است، به او کمک می‌کند که با این مسئله بهتر کنار بیاید و کمتر احساس ناراحتی کند. (کودکانی که والدین آن‌ها مبتلا به عارضه‌ی شب ادراری بوده‌اند، به احتمال 50 درصد دچار این عارضه می‌شوند).
- کودک خود را تشویق کنید که در شب مایعات کمتری استفاده کند.
- بسیاری از متخصصان تغذیه‌ی کودک، حذف کردن کافئین، شکلات و ادویه را از برنامه‌ی غذایی کودکی که به شب ادراری مبتلاست، توصیه می‌کنند.
- تشک او را با رویه‌ی ضد آب بپوشانید و از خوشبوکننده‌ها در اتاق استفاده کنید تا اگر کودک دچار شب ادراری شد، بوی بد باعث آزار بیشتر او نشود و کمتر خجالت‌زده شود.
- قبل از خواب و چند ساعت پس از خوابیدن کودک او را بیدار کنید تا به دست‌شویی برود.
- در صورت نیاز با پزشک متخصص مشورت کنید و درمان دارویی انجام دهید اما باید توجه داشت که آموزش مهارت کنترل ادرار از درمان دارویی مهم‌تر است.
درمان شب ادراری با مواد غذایی طبیعی
هم‌چنین برای درمان شب ادراری چندین ماده‌ی غذایی و طبیعی وجود دارد که می‌توانید با خوراندن این مواد به کودکان خود، آن‌ها را از مشکلات شب ادراری دور کنید. دارچین یکی از ساده‌ترین داروهای خانگی است که معمولأ در همه‌ی خانه‌ها پیدا می‌شود. دارچین به دلیل طبع گرمی که دارد می‌تواند برای بدن مفید باشد و بهتر است برای خوراندن دارچین به کودکان خود آن را با خوراکی‌هایی که دوست دارند ترکیب کنید. از روغن زیتون می‌توانید برای ماساژ دادن شکم کودکان استفاده کنید. دقت کنید حین ماساژ دادن به شکم آن‌ها فشاری وارد نکنید و این کار را به صورت روزانه انجام دهید. برای کاهش فرکانس در خوابیدن می‌توانید از گردو و کشمش استفاده کنید. از آن‌جایی که کودکان از خوردن گردو و کشمش لذت می‌برند، پس برای خوراندن آن به کودکان خود مشکلی نخواهید داشت. ولی حتمأ هنگام خوردن کنار کودکان باشید تا مطمئن شوید که همه‌ی آن‌ها را می‌خورند. هم‌چنین برخی تمرینات ورزشی این امکان را به مثانه می‌دهد تا علاوه بر بالا رفتن تحمل، ظرفیت بیشتری نیز داشته باشد. یک روش دیگر که می‌تواند در بعضی مواقع مؤثر باشد، این است که به محض اینکه کودک احساس کرد باید به دست‌شویی برود، او را به حمام ببرید و از او بخواهید چند دقیقه خود را کنترل کند. این کار در دراز مدت می‌تواند به کودک کمک کند تا توانایی بیشتری برای نگه داشتن ادرار داشته باشد.
در مواردی، شب ادراری ممکن است علامت یک بیماری باشد، مشکلات ساختمانی مثانه، سنگ مثانه و شب ادراری که همراه با بی‌اختیاری ادرار در طول روز یا همراه با سوزش باشد، نیاز به بررسی‌های تخصصی دارد. به همین دلیل توصیه می‌کنیم که پس از 6 سالگی والدین فرزند خود را نزد پزشک ببرند تا با معاینه و بررسی‌هایی چون آزمایش و سونوگرافی از سلامت کودک اطمینان حاصل کنند.