حس طنز چیست؟
طنز و شوخ‌طبعی جزو مفاهیم پرکاربرد در روان‌شناسی محسوب می‌شوند. طنزپردازی و شوخ‌طبعی یعنی توانایی اینکه در مواجهه با فشارها و مشکلات زندگی کمی رهاتر و سهل‌گیرانه‌تر برخورد کنیم تا زندگی با همه سختی‌ها برایمان زیباتر باشد. درواقع، داشتن روحیه‌ی طنز و شوخ‌طبعی مانند نوعی مکانیزم دفاعی عمل می‌کند که باعث می‌شود در شرایط سخت کمتر به خودمان آسیب بزنیم و هجوم افکار منفی را از خود دور کنیم.
طنزپردازی خوب است یا بد؟
هر توانمندی و مهارتی اگر در زمان و مکان درست و به اندازه‌ی کافی استفاده شود، قطعاً خوب است. در استفاده از هر مهارتی باید به حفظ تعادل توجه کرد و در استفاده از طنز خیلی بیشتر؛ به این دلیل که طنز و شوخ‌طبعی مانند تیغ دولبه است که هم می‌تواند سبب شفای زخم و تلطیف فضا و کاهش فشارها و استرس عمل کند و هم می‌تواند سبب رنجش و احساس تحقیر و ایجاد کدورت شود. به همین دلیل، در استفاده از طنز بهتر است در درجه‌ی اول به چهار عامل زیر توجه کرد:
- گوینده‌ی طنز: بعضی افراد به داشتن روحیه طنزپردازی بیش از دیگران شناخته شده‌اند، به همین دلیل احتمال برداشت اشتباه از شوخی آن‌ها کمتر است؛ درنتیجه باید با تقویت حس طنزپردازی در خود، به دیگران نشان دهید که شما نیز جزو این دسته از افراد هستید.
- جو حاضر: هر فضایی برای شوخی و خنده مناسب نیست. در تشخیص فضا و طنز مناسب با آن بسیار دقت کنید، چون همین مسئله نشان‌دهنده هوش و نکته‌سنجی شماست که خود باعث تأثیر بیشتر کلام طنزتان خواهد شد.
- موضوع طنز: همان‌طور که هر فضایی مناسب شوخی نیست، هر موضوعی هم برای طنزپردازی مناسب نیست. ممکن است بعضی موضوعات از نظر ما ساده باشند و بتوان درباره‌ی آن‌ها شوخی کرد، اما برای برخی افراد دیگر خط قرمزهایی باشند که نباید از آن‌ها عبور کرد.
- شنوندگان و مخاطبان طنز: همه‌ی افراد نسبت به مسئله طنزپردازی و استفاده از آن در روابط، نظر یکسانی ندارند. درواقع، پذیرش افراد با یکدیگر فرق دارد. دقت کنید که در مقابل چه کسانی از طنز استفاده می‌کنید.
مزایای مهم داشتن روحیه طنزپردازی و شوخ‌طبعی
گسترش روابط اجتماعی
معمولاً کسانی که روحیه طنزپردازی دارند، به‌اصطلاح خوش‌مشرب‌تر و گرم‌تر هستند؛ درنتیجه هم خودشان با دیگران بیشتر ارتباط برقرار می‌کنند و هم افراد بیشتری به‌سمت آن‌ها جذب می‌شوند. همین موضوع باعث می‌شود روابط اجتماعی گسترده‌تری داشته باشند.
تقویت سیستم ایمنی
تحقیقات نشان داده است که روحیه طنزپردازی باعث تقویب سیستم ایمنی می‌شود. معمولاً بیماری‌ها و ناخوشی‌ها با ایجاد و افزایش حس ناامیدی و منفی‌نگری بیشتر می‌شوند. افراد شوخ‌طبع به دلیل روحیه‌ی پرنشاطی که دارند، عادت دارند همیشه نیمه‌ی پر لیوان را ببینند و در هر شرایطی روحیه‌ی خود را حفظ کنند؛ درنتیجه سیستم ایمنی قوی‌تری نیز دارند.
کاهش فشارهای روانی
هرچه بیشتر در غم فرو برویم، سیل غم و اندوه ما را بیشتر در خود غرق خواهد کرد. ما باید یاد بگیریم نگاه متفاوتی به مشکلات داشته باشیم و در هر سختی به دنبال جنبه‌ای مثبت بگردیم و شرایط را به نفع خود تغییر دهیم. این ممکن نیست مگر با داشتن روحیه طنز و شوخ‌طبعی. با به‌کارگیری این مهارت به‌صورت ناخودآگاه از فشار مشکلات و موانع زندگی می‌کاهیم.
کمک به درمان
تحقیقات نشان داده است که افراد شوخ‌طبع واکنش‌های مثبت‌تری به روند درمان بیماری‌ها نشان می‌دهند؛ مگر نگفته‌اند که «خنده بر هر درد بی درمان دواست!».
چطور مهارت و روحیه طنزپردازی را در خود تقویت کنیم؟
طنزپردازی درواقع نوعی هوش کلامی است که با تمرین می‌توان آن را تقویت کرد. شاید این‌طور به نظر برسد که شوخی و خنده و استفاده از طنز در کلام کار راحتی باشد، اما این طور نیست. کسانی که از چاشنی طنز و شوخ‌طبعی در کلام خود بهره می‌گیرند، باید نگاهی تیزبین به محیط اطراف داشته باشند و به‌طور هم‌زمان چندین عامل را به هم در نظر بگیرند تا درست در مکان و زمان مناسب سخن طنز خود را مطرح کنند. اگر این بزنگاه از دست برود، دیگر کلام طنز تأثیر خود را نخواهد داشت و چه‌بسا چاشنی‌ای بی‌ربط و بی‌مزه به نظر برسد. مهم‌ترین و بنیانی‌ترین این عوامل، چهار موردی است که پیش‌تر به آن‌ها اشاره کردیم.
به‌علاوه، برای تقویت مهارت طنزپردازی باید با افراد شوخ‌طبع و طنزپرداز بیشتر در ارتباط باشید. همان‌طور که خنده مسری است، گفتن سخنان طنزآمیز نیز مسری است. وقتی انسان در جمع افراد شوخ‌طبع قرار می‌گیرد، ناخودآگاه خود نیز با آن‌ها همراه شده و به سخنان خود چاشنی بذله‌گویی را اضافه می‌کند و هرچه حضور شما در این محیط‌ها بیشتر باشد، شما نیز ذهنی آماده‌تر خواهید داشت. از دیگر مواردی که می‌تواند به شما در تقویت کلام طنز کمک کند، استفاده از زبان بدن است. باید به این نکته توجه کرد که صرف گفتن سخنان طنز خشک و خالی نمی‌تواند شما را به آدم طنزپردازی باهوش تبدیل کند. شما باید علاوه بر کلام طنز، از زبان بدن و لحن و بیانی متفاوت از سخنان عادی نیز کمک بگیرید. پس حتماً روی زبان بدن خود هم کار کنید.
ویژگی افراد شوخ‌طبع و طنزپرداز
- سهل‌گیرتر از دیگران هستند: این دسته از افراد در برخورد با مشکلات روحیه‌ای سهل‌گیرتر از دیگران دارند و مسائل و مشکلات را بیش از حد جدی نمی‌گیرند.
- تعامل بیشتری با محیط اطراف خود دارند: این افراد در تعامل با دیگران جذاب‌تر و موفق‌تر عمل می‌کنند و دایره‌ی دوستی اطرافشان گسترده‌تر است.
- جسورترند: یکی از ویژگی‌های این افراد جسارت و شجاعتشان در شوخی با خودشان است. افرادی که روحیه طنزپردازی دارند، به‌راحتی با خودشان شوخی می‌کنند و از نشان‌دادن ضعف‌هایشان در قالب طنز اِبایی ندارند.
- آستانه‌ی تحمل آن‌ها بیشتر است: به قول معروف کسی که شوخی می‌کند باید جنبه‌ی شوخی هم داشته باشد؛ درنتیجه این افراد در مواجهه با شوخی دیگران با خود، زودرنج نیستند.
طنز یا تحقیر؟
و اما طنز یا تحقیر! مرز میان این دو گاهی از مو نیز باریک‌تر می‌شود. به همین دلیل است که می‌گوییم در استفاده از طنز باید بسیار نکته‌سنج بود و بسیاری از عوامل را در نظر گرفت. ما قرار است با کلام طنز خود باعث انبساط خاطر شویم، نه اینکه خاطری را مکدر کنیم و دلی را بشکنیم. نباید به بهانه‌ی شوخی‌کردن و طنزآمیزکردن کلام خود به دیگران طعنه بزنیم و یا آن‌ها را تحقیر کنیم. هدف ما در به‌کاربردن طنز در کلاممان این است که با هم بخندیم، نه اینکه به هم بخندیم؛ پس به حریم هم و خط قرمزهای هم احترام بگذاریم.