آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهند که سالانه حدود 800 هزار نفر در جهان به علت خودکشی فوت می‌کنند که 90 درصد آن‌ها از نظر روانشناسی دچار مشکلات روانی هستند. بدون شک همه‌ی شما در بین اطرافیان خود از اقوام گرفته تا دوست و آشنایان نمونه‌هایی از مرگ با خودکشی داشته‌اید. در گذشته این نوع مرگ به ندرت اتفاق می‌افتاد. اما امروزه به دلیل مشکلات متعدد اجتماعی،فرهنگی، اقتصادی و ... که گریبان‌گیر جامعه و مردم شده، آمار خودکشی به ویژه در بین افراد نوجوان به شدت افزایش یافته است. طبق آمارهای بین‌المللی نیز خودکشی سیزدهمین عامل مرگ و میر در جهان به شمار می‌رود. در ایران نیز آمار خودکشی از سال 96 تا 99 به شدت افزایش یافته که طبق مطالعات روانشناسی حدود 90 درصد آن‌ها دچار مشکلات روانی بوده‌اند. از این رو دولت باید برای پیشگیری از این مسئله اقداماتی را در دستور کار خود قرار دهد. در ادامه به بررسی چرایی خودکشی در بین افراد و اقدامات دولت برای پیشگیری از این موضوع خواهیم پرداخت.
روز جهانی پیشگیری از خودکشی
حسین اسدبیگی رئیس گروه نظارت و هماهنگی دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی کشور گفت: شعار امسال روز جهانی پیشگیری از خودکشی "ایجاد امید از طریق اقدام و عمل" است. براساس گزارش پزشکی قانونی در سال 99 در ایران آمار جان باختگان در اثر خودکشی 5542 نفر بوده است. این در حالی است که آمار در سال 98، 5143 نفر بوده که نشان‌دهنده‌ی افزایش 399 نفری نسبت به سال قبل است. وی افزود: آمار خودکشی سالانه در کشور نیز همانند دیگر مسائل و آسیب‌های اجتماعی با رشد جمعیت افزایش می‌یابد. در سال 96، 4625 نفر و در سال 97، 5101 خودکشی گزارش شده است. به همین دلیل افزایش تعداد خودکشی در سال 99 نسبت به 98 را نمی‌توان به علت شیوع کرونا دانست. اسدبیگی با اشاره به این موضوع که هر سال استان‌های ایلام، کرمانشاه، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد در صدر خودکشی قرار دارند، اظهار داشت: در دهه‌ی 80 آمار خودکشی در استان ایلام بسیار بالا بود که اکنون کم شده است. اما علت این موضوع گذر آن‌ها از جوامع سنتی به پیشرفته است. با این حال همچنان فرهنگ آن‌ها به صورت متوازن پیشرفت نکرده است. ازدواج زوری دختران با کسانی که دوست ندارند نمونه‌ای از این مورد است. ما در طول سال‌های گذشته اقدامات بسیاری را برای پیشگیری از خودکشی در مناطق مختلف انجام داده‌ایم. رئیس گروه نظارت و هماهنگی دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی کشور با اشاره با آمار خودکشی در جهان بیان کرد: طبق آمارهای بهداشت جهانی، سالانه 800 هزار نفر به علت خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. حتی آمار اقدام به خودکشی در جهان نسبت به خودکشی کامل بیش از 20 برابر گزارش شده است. به این معنی که در بین 20 نفر اقدام به خودکشی تنها 1 نفر جان خود را از دست داده است. براساس این گزارشات حدود 31 درصد مرگ میرهای جهان ناشی از همین مسئله است. وی ادامه داد: به طور کلی این موضوع سیزدهمین عامل مرگ و میر در جهان است که در بین افراد نوجوان و کودکان در برخی کشورها مانند آمریکا، سومین عامل به شمار می‌رود. بیشترین آمار خودکشی مربوط به قاره‌ی آسیا حسین اسدبیگی با اشاره به آمار 47هزار نفری خودکشی در سال 2019 در آمریکا که نیمی از آن‌ها با سلاح گرم بوده گفت: هندوستان با ثبت آمار 140 هزار نفری خودکشی در صدر جدول قرار دارد. در کشور چین نیز تعداد خودکشی‌ها 120 هزار نفر در سال است که نشان می‌دهد حدود 60 درصد آمار خودکشی مربوط به قاره‌ی آسیا است. اسدبیگی در پاسخ به سؤال «تأثیر کرونا بر میزان خودکشی طی دو سال گذشته» گفت: به طور کلی پاندمی کرونا در دنیا بر روی خودکشی بی‌تأثیر بوده است. البته کارشناسان و متخصصان بهداشت روان در جهان از همان ابتدا نگران افزایش آمار خودکشی در کشورها بودند. ارزیابی روند خودکشی در ملت‌های مختلف نشان‌دهنده‌ی بی‌تأثیری کرونا در روند افزایشی خودکشی است. با این حال احتمال افزایش روند خودکشی در برخی کشورها وجود دارد.
ارزیابی علت اقدام به خودکشی
رئیس گروه نظارت و هماهنگی دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی کشور درباره‌ی علت اقدام به خودکشی گفت: یکی از علل اصلی خودکشی اختلالات روانی است. به گونه‌ای که بیش از 90 درصد آن‌ها دچار اختلال روانی بوده‌اند که افسردگی مهم‌ترین نوع اختلال برای اقدام به این عمل بوده است. اسدبیگی افزود: خودکشی به علت اختلالات روانی و همچنین عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی از جمله بیکاری رخ می‌دهد. از این رو کرونا می‌تواند به صورت غیرمستقیم بر این عمل تأثیرگذار باشد. زیرا در اوایل دوران کرونا با خانه‌نشینی مردم مشکلات روانی و اجتماعی بسیاری مانند بیکاری و کاهش درآمد منجر به بروز افسردگی در افراد شد. البته در برخی موارد نیز باعث افزایش ارتباط بین اعضای خانواده شده است. اما در صورت وجود مشکلات و اختلافات خانوادگی این خانه‌نشینی باعث افزایش اختلافات خواهد شد.
تأثیر رسانه‌ها در کاهش میزان خودکشی
رئیس گروه نظارت و هماهنگی دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی کشور گفت: رسانه‌ها به خصوص صدا و سیما و خبرگزاری‌ها در کاهش میزان خودکشی نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. این رسانه‌ها می‌توانند هنگام نوشتن یا بیان گزارش خودکشی با ارائه‌ی راه‌حل‌های پیشگیری از آن به افرادی که قصد اقدام به این عمل را دارند، کمک کنند. اسدبیگی خاطر نشان کرد: رسانه‌ها رسالت بزرگی در پیشگیری از خودکشی دارند. زیرا یکی از مسائل نگران‌کننده در این زمینه، خودکشی تقلیدی است. به عنوان مثال خودکشی یک فرد محبوب و معروف ممکن است باعث اقدام به خودکشی از سوی طرفداران و علاقه‌مندان آن فرد شود. بنابراین رسانه‌ها باید در این راستا نکات مهمی را هنگام گزارش در نظر بگیرند. مثلا خبر خودکشی افراد معروف را برجسته نکنند و حتی‌الامکان درباره‌ی محل خودکشی چیزی ننویسند. زیرا ممکن است آن محل به مکانی برای افراد علاقه‌مند به خودکشی تبدیل شود. وی ادامه داد: کسانی که اقدام به خودکشی کرده‌اند یا این خطر برای آن‌ها وجود دارد می‌توانند به صورت تلفنی یا حضوری از خدمات اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی استفاده کنند. اورژانس اجتماعی 3 فعالیت اساسی و مهم دارد که یکی از آن‌ها خط تلفنی 123 برای تمامی مردم کشور است. دومین فعالیت شامل خودروهای ارائه‌دهنده‌ی خدمات سیار است که به مکانی که افراد اقدام به خودکشی کرده‌اند، اعزام می‌شوند. سومین مورد نیز مرکز مداخله در بحران است که مکان آن ثابت است و مردم می‌توانند به آن جا مراجعه کنند.
اقدامات اساسی برای پیشگیری از خودکشی در کشور
اسدبیگی گفت: برای پیشگیری از خودکشی باید چند اقدام اساسی صورت گیرد. اول این که بودجه و اعتبارات بیشتری به سازمان‌های مرتبط تعلق گیرد. سازمان‌های غیرمرتبط بسیاری به منظور کاهش آسیب‌های اجتماعی بودجه‌های کلان دریافت می‌کنند که تاکنون اقدام آنچنانی نیز در این راستا انجام نداده‌اند. این‌ها در حالیست که فقط وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی در این زمینه فعالیت دارند. از طرف دیگر برای پیشگیری از اقدام به خودکشی باید اطلاع‌رسانی‌های بیشتری انجام شود و این موضوع فقط به روز جهانی پیشگیری از خودکشی منتهی نشود. وی ادامه داد: غربالگری این افراد نیز می‌تواند به درمان به موقع آن‌ها بسیار کمک کند. بنابراین باید شرایطی فراهم شود تا پزشکان، پلیس و ... که با این گروه افراد بیشتر در ارتباط هستند، آن‌ها را شناسایی و غربالگری کنند. این موضوع باعث می‌شود تا افرادی که در معرض خطر خودکشی هستند به مراکز تخصصی ارجاع داده شوند و به موقع تحت درمان قرار گیرند. اسدبیگی افزود: متأسفانه بیمه‌ها هزینه‌ی خدمات مشاوره‌ای و روانشناسی را پرداخت نمی‌کنند که باعث شده بسیاری افراد به همین علت از مراجعه اجتناب کنند. اگر این خدمات تحت پوشش بیمه قرار گیرند این دسته از مردم راحت‌تر می‌توانند به مراکز تخصصی مراجعه کنند.
افزایش خطر خودکشی در بیماران اعصاب و روان
سیدحسن موسوی‌چلک رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با تأکید بر تحت پوشش بیمه قرار گرفتن خدمات مشاوره، روانشناسی و مددکاری اجتماعی در راستای پیشگیری از خودکشی گفت: هر بحران عوارض و آسیب‌های خاص خود را دارد. البته میزان تأثیرگذاری آن‌ها بسته به شدت، گستردگی و مدت زمان ماندگاری بسیار متفاوت است. با این حال بحران‌ها همیشه زمینه‌ها و بسترهایی را برای افزایش اختلالات روانی ایجاد می‌کنند که منجر به بروز اختلال ناشی از حادثه در بحران می‌شود. اکنون که دو سال از بحران کرونا می‌گذرد شرایط بسیار نگران‌کننده شده است. این در حالی است که قبل از شروع این بحران نیز وضعیت خوبی در حوزه‌ی سلامت روانی-اجتماعی نداشتیم. آخرین گزارشات مربوط به سال 2019 نشان می‌دهد که افراد مبتلا به مشکلات اعصاب و روان 20 برابر بیشتر از سایرین در معرض خطر خودکشی قرار دارند. موسوی‌چلک در ادامه افزود: در این دوران نیز متخصصان حوزه‌ی سلامت روانی و اجتماعی نیز هشدارهایی در رابطه با افسردگی دادند. قسمتی از این موضوع خود را حین بحران و بخش دیگر بعد از اتمام بحران خود را نشان می‌دهد. طبق شیوع‌شناسی که وزارت بهداشت در سال 94 انجام داده، 23 تا 25 درصد مردم حداقل دچار یک اختلال روانی بودند. از طرفی کشور بعد از این اقدام با موضوعاتی همچون سیل، زلزله، رکود اقتصادی و کرونا مواجه شد که هرکدام می‌توانند عاملی تهدیدکننده برای حوزه‌ی سلامت روان باشند.
75 درصد آمار خودکشی‌ها در کشورهای کم درآمد
موسوی‌چلک خاطر نشان کرد: همان‌طور که می‌دانید ایران جزء کشورهای کم درآمد است و طبق آمار جهانی در سال 2019 حدود 75 درصد خودکشی‌ها مربوط به کشورهایی با درآمد پایین تا متوسط است. البته احتمال افزایش خودکشی در کشورهای پردرآمد نیز به دلیل ویژگی‌های محیطی وجود دارد. با این حال از آن جا که ما در دسته‌ی کشورهایی با درآمد کم و متوسط هستیم و از طرف دیگر با بحران‌هایی مانند: سیل، زلزله، مشکلات اقتصادی، بحران‌های بهداشتی و... مواجه شدیم، افزایش اختلالات روانی نسبت به دیگر ملت‌ها نگران‌کننده‌تر خواهد بود. وی افزود: تحت پوشش بیمه قرار گرفتن خدمات مشاوره، روانشناسی و مددکاری اجتماعی یک اقدام مؤثر بر پیشگیری از خودکشی است. بدون شک هر چه میزان دسترسی مردم به خدماتی مانند: مشاوره، روانشناسی و مددکاری اجتماعی آسان‌تر و ارزان‌تر باشد احتمال استفاده مردم از این متخصصین و خدمات افزایش پیدا خواهد کرد. هنگامی که خدمات حوزه‌ی سلامت روانی - اجتماعی مشمول پوشش بیمه‌ای نشود طبیعتا برخی از مردم توان استفاده از این خدمات را ندارند. این پوشش بیمه‌ای می‌تواند رغبت مردم را برای استفاده از خدمات سلامت روان افزایش دهد. بنابراین یکی از انتظارات از دولت سیزدهم و شورای عالی بیمه این است که خدمات مشاوره، روانشناسی و مددکاری اجتماعی را تحت پوشش بیمه قرار دهند. به خصوص این که اکنون در شرایطی هستیم که در آینده نیاز به این خدمات بیشتر خواهد شد و این نیاز نیز در حال حاضر احساس می‌شود. لیکن در صورت عدم توجه به این مسئله ممکن است مجبور به از دست دادن نیروی انسانی شویم.
سخن آخر
با توجه به آمار افزایشی خودکشی در کشور نیاز به خدمات مشاوره‌ای و روانشناسی به ویژه برای افراد نوجوان که در دوره‌ای بسیار حساس هستند، به شدت احساس می‌شود. لذا دولت باید در شرایط کنونی کشور که در بحرانی‌ترین حالت خود به لحاظ اقتصادی، بهداشتی و فرهنگی قرار دارد، اقدامات اساسی برای پیشگیری از اقدام به این عمل انجام دهد.