شیوع ویروس کرونا فاجعه‌ای جهانی بود که همه‌ی ابعاد زندگی ما را تحت تأثیر قرار داد. تغییر سبک زندگی، از کار و حرفه گرفته تا زندگی شخصی هرکسی، در این دوره کاملا قابل درک بود. با‌این‌حال، کودکان بیش از همه تحت تأثیر این تغییر سبک زندگی قرار گرفتند. آموزش مجازی دانش‌آموزان در دوران کرونا، چالشی بود که شاید بتواند برای همیشه سبک آموزشی در جهان و ایران را تغییر دهد.
یادگیری آنلاین، آغاز یک تغییر
شیوه‌ی آموزش مجازی، آن هم در بستر زیرساخت‌های ایران، با مشکلات زیادی همراه بود. ضعف زیرساخت‌های اینترنت، مشکلات دسترسی به لوازم مورد نیاز برای آموزش مجازی و... همه از مشکلاتی بود که دانش‌آموزان و والدین آن‌ها از همان روزهای اول شیوع این ویروس با آن دست به‌گریبان بودند. همین تغییر سبک زندگی و ایجاد شیوه‌ی نو برای آموزش نیز به نوبه‌ی خود ممکن بود در روحیات دانش‌آموزان تأثیرات منفی بگذارد. با این‌حال نباید از نکات مثبت آموزش مجازی دانش‌آموزان در دوران کرونا غافل شد.
نکات مثبت آموزش مجازی دانش‌آموزان در دوران کرونا
سیستم آموزش آنلاین تقریباً توانست والدین را با دانش‌آموزان، بیشتر پیوند دهد. از سوی دیگر، امکان دسترسی تقریباً همیشگی به معلمان و محتواهای آموزشی فراهم شد. از همه مهم‌تر این‌که فعالیت‌های آموزشی جای خود را با تدریس‌های خشک و کسل‌کننده عوض کرد. معلمان برای این‌که مطمئن شوند تکالیف به دست خود دانش‌آموزان انجام شده است، سعی کردند فعالیت‌های خارج از کتاب و نوآورانه ایجاد کنند. ساخت کاردستی و کارهای هنری، نوشتن داستان، تحقیق و... تنها بخشی از این نوآوری است که پیش از این تقریباً جای خالی آن در آموزش و پرورش حس می‌شد.
هر موضوع جدیدی در کنار نکات مثبت، نکات منفی نیز خواهد داشت. درمورد مدرسه‌ی آنلاین نیز به علت کم‌تجربه بودن و تغییر ناگهانی چالش‌های یادگیری آنلاین، بیشتر شاهد نکات منفی هستیم.
در آموزش مجازی دانش‌آموزان در دوران کرونا چالش‌هایی وجود دارد که باید بر آن‌ها غلبه کرد. عمده‌ترین مشکلات این بخش مربوط به طبقه‌ی محروم است که در زمان تدریس حضوری در مدارس، تا حدودی می‌توانستند تفاوت‌های طبقاتی را پنهان کنند. این کودکان که تا پیش از این به هر سختی می‌توانستند لوازم حضور در مدرسه را تهیه کنند، با شیوع کرونا و نبود امکانات مناسب برای مدرسه‌ی آنلاین از تحصیل محروم شدند. گروهی دیگر نیز نتوانستند آموزش کاملی دریافت کنند. برخی از دانش‌آموزان بدون دسترسی به اینترنت و یا فناوری قابل اعتماد برای مشارکت در یادگیری دیجیتال هستند. این شکاف در بین کشورها و بین گروه‌های درآمدی پایین کاملاً قابل مشاهده است. در دوران همه‌گیری کرونا، به وضوح شاهد بودیم که خیلی از خانواده‌ها از یک گوشی یا تبلت برای آموزش آنلاین فرزندان‌شان استفاده می‌کردند که گاهی باعث ایجاد اختلال در یادگیری می‌شد. تصور کنید دو کودک در دو مقطع متفاوت، هم‌زمان از یک تبلت یا گوشی برای دسترسی به مدرسه‌ی آنلاین استفاده کنند؛ در حالی‌که ممکن است ساعت کلاس‌ها، محتوای آموزشی و دیگر جزئیات هر گروه با هم تداخل پیدا کند.
نبود بستر مناسب و پرسرعت اینترنت
خیلی از کودکان نیز به علت نداشتن لوازم ارتباطی برای یک یا دو سال از تحصیل محروم شدند؛ چون پیش از این زیرساخت‌های مدرسه‌ی آنلاین در ایران شکل نگرفته بود. خیلی از مناطق ایران مانند روستاها و مناطق کوهستانی از وجود اینترنت و حتی آنتن گوشی موبایل محروم هستند. این کودکان جایی در آموزش آنلاین نداشتند. علاوه بر این، ضعیف بودن بستر اینترنت نیز به این مشکلات دامن می‌زند. برای مثال، در بعضی از مناطق با وجود قرارگیری در محل مناسبی از شهر، کیفیت اینترنت پایین است و یا دسترسی در ساعتی از روز قطع می‌شود. به این موضوع خاموشی‌های سراسری را نیز اضافه کنید تا بتوانید درک کنید که دانش‌آموزان برای انجام تکالیف، امتحان دادن و حتی حضور در کلاس با چه استرسی رو‌به‌رو هستند. مخصوصاً کودکانی که برای اولین بار در این دوره مدرسه را آغاز کردند.
دامن زدن به شکاف طبقاتی با آموزش مجازی
با این همه، بسیاری نگران این هستند که یادگیری آنلاین به شکاف طبقاتی نیز دامن بزند. به طوری‌که طبقه‌ی مرفع جامعه بتواند به تحصیلات خود ادامه دهد و جایگاه بهتری کسب کند، درحالیکه قشر ضعیف از همان تحصیل محدود نیز باز بماند. علاوه بر این، آموزش مجازی دانش‌آموزان در دوران کرونا، آن حس نزدیکی معلم و دانش‌آموز را ایجاد نمی‌کند. چون معلم نظارت غیر مستقیم دارد، نه تنها آموزش سخت‌تر است، بلکه بخش زیادی از بار آموزشی روی شانه‌ی والدین است. بنابراین کودکانی که سرپرست خوبی ندارند و یا والدین آن‌ها به دلیل مشغله‌ی کاری قادر نیستند آن نظارت و زمان کافی را صرف کنند، دچار مشکل خواهند شد.
آیا آموزش آنلاین به اندازه‌ی کافی تأثیرگذار است؟
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد یادگیری آنلاین می‌تواند برای کسانی که به فناوری مناسب دسترسی دارند، از جهات مختلف مؤثرتر باشد. برخی تحقیقات نشان می‌دهد میزان یادگیری دانش‌آموزانی که در آموزش آنلاین مشارکت داشته باشند، 25-60 درصد افزایش خواهد یافت. این میزان بیشتر به این دلیل است که دانش‌آموزان در زمان آموزش آنلاین، سریع‌تر قادر به یادگیری هستند. یادگیری در مدارس آنلاین در مقایسه با کلاس درس سنتی، به 40 تا 60 درصد زمان کمتر نیاز دارد؛ زیرا دانش‌آموزان می‌توانند با سرعت مخصوص خودشان یاد بگیرند، به عقب برگردند و دوباره بخوانند، رد شوند یا مفاهیم دل‌خواه را زودتر یاد بگیرند.
یادگیری آنلاین با توجه به گروه سنی متفاوت است؟
با وجود این، اثربخشی آموزش مجازی دانش‌آموزان در دوران کرونا در بین گروه‌های سنی متفاوت است. نتیجه‌گیری کلی درمورد کودکان، به‌ویژه کودکان جوان‌تر، این است که محیطی منظم برای یادگیری الزامی است؛ زیرا حواس کودکان به‌راحتی پرت می‌شود. برای بهره‌مندی کامل از یادگیری آنلاین توسط کودکان در دوره‌ی ابتدایی، باید تلاش بیشتری انجام شود. بهتر است در این گروه معلم در کنار آموزش به صورت صوتی و تصویری از بازی، فعالیت فردی و داستان برای آموزش بهتر استفاده کند. طیف وسیعی از ابزارهای مشارکتی و روش‌های تعاملی که شخصی‌سازی را ترویج می‌کنند وجود دارد که در آموزش آنلاین قابل استفاده است. برای مثال بعضی از مدارس مانند مدرسه‌ی علوی، وجود برنامه‌های فوق برنامه و فراآموزشی را پیش از کرونا در دستور کار خود قرار داده بودند. بنابراین، دانش‌آموزان با این شیوه‌ی آموزشی نوین بیگانه نبودند. علاوه بر این، برای مثال، این مدرسه سعی کرده تا سیستم آموزشی نوینی ارائه دهد تا با مشارکت همه‌جانبه‌ی دانش‌آموزان، آموزش آنلاین را پیش ببرد.
نیاز به بازنگری در سیستم آموزشی حضوری
واضح است که شیوع ویروس کرونا، سیستم آموزشی را به طور کامل مختل کرده است. بسیاری معتقدند سیستم آموزشی قدیمی پیش از این نیز اهمیت خود را از دست داده بود. پیش از این، مدارس به‌خصوص مدارس ایران، همچنان بر شیوه‌های سنتی آموزشی و یادگیری رایج تمرکز کرده بودند؛ بنابراین توجهی به مهارت‌هایی مانند تفکر انتقادی و سازگاری که برای موفقیت در آینده ضروری است نشده بود. آیا حرکت به سمت آموزش آنلاین می‌تواند راهی برای ایجاد یک روش جدید و مؤثر برای آموزش دانش‌آموزان باشد؟ درحالیکه برخی نگران هستند که ماهیت شتاب‌زده‌ی تحمیل آموزش آنلاین به ماهیت این موضوع صدمه بزند، عده‌ای دیگر آن را به چشم یک انقلاب آنلاین می‌بینند.
نکته‌ی ضروری و قابل توجه این است که آموزش آنلاین به‌خودی خود مضر نیست. دقیقاً این ماهیت شتاب‌زده‌ی این تغییر بوده که اجزای تطبیق خانواده و دانش‌آموزان را از آنان سلب کرده است. بنابراین ما شاهد هستیم که به علت عدم نظارت، آموزش آنلاین که باید سازنده باشد، نتیجه‌ی عکس داده است. تکالیف زیاد معلمان به علت عدم نظارت مستقیم، کمک غیر ضروری والدین به علت تماس مستقیم با کودکان و نیز امتحان‌های غیر اصولی فقط بخشی از این چالش است.
راه‌کارهای مدارس و والدین برای آموزش مجازی
اول از همه باید قبول کنیم که در زمینه‌ی آموزش دیجیتال هنوز در ابتدای راه قرار داریم. با این‌حال، مجموعه راه‌کارهایی وجود دارد که والدین و مدارس می‌توانند به کار ببرند تا آموزش مجازی دانش‌آموزان در دوران کرونا را کم‌خطرتر کنند. اول از همه باید گفت که بار اصلی روی دوش مدارس است. مدارس باید سیستم نظارتی کافی برای همه‌ی دانش‌آموزان ایجاد کنند.
راه‌کارهای عملی از سوی مدارس
چنانچه دانش‌آموزی بنا به هر دلیلی به سیستم‌های ارتباطی دسترسی نداشته باشد، باید قادر باشد از کامپیوترهای داخل مدارس و یا آموزش مستقیم برخوردار شود. علاوه بر این سیستم آموزش سنتی باید با شیوه‌های نوین ترکیب شود. برای مثال، علاوه بر دروس تعیین شده، توجه به فعالیت‌های فرابرنامه نیز کاملاً ضروری است. چنان‌که مدرسه‌ی علوی در این زمینه مدت‌هاست پیش‌رو بوده و تقریباً در سیستم آموزشی خود همه‌ی جنبه‌های فردی کودک از هوش مالی تا سلامتی جسمی را جای داده است.شیوه‌های آموزشی مبتنی بر تجربه و تحلیل
شیوه‌ی آموزش مجازی دانش‌آموزان در دوران کرونا باید مبتنی بر درگیری کودک در آموزش باشد. دیگر توضیحات صرف برای آموزش تأثیرگذار نیست. تکالیف همراه با لذت و تفریح مانند آزمایش‌های ساده، کارهای دستی و داستان‌سرایی فقط بخشی از درگیر کردن دانش‌آموزان در امر آموزش است. نقش والدین را نیز نباید در آینده‌ی کودکان دست‌کم بگیریم. والدین باید آگاه باشند که کمک‌های همه جانبه و انجام تکالیف کودکان، فقط تأثیرات موقت روی موفقیت آنان خواهد داشت. به این خاطر که پس از پایان یافتن بیماری کرونا این کودکان باید به جامعه بازگردند. در این صورت، با کودکانی رو‌به‌رو خواهیم شد که نه تنها نتوانسته‌اند از لحاظ اجتماعی رشد کنند، بلکه دروس مربوط را نیز به درستی یاد نگرفته‌اند. با این‌حال والدین هم باید درگیر موضوع آموزش مجازی دانش‌آموزان در دوران کرونا باشند. قرارگیری در جریان آموزش به والدین کمک می‌کند تا روند آموزش و رشد را در خانه نیز ادامه دهند، در فعالیت‌های سرگرم کننده با دانش‌آموزان شریک شوند و در صورت امکان، به آنان کمک کنند. علاوه بر این، چالش‌ها را با معلمان در میان گذاشته و به آنان برای ترسیم شیوه‌ی آموزشی بهتر کمک کنند.