آزمون بین‌المللی تیمز یکی از امتحاناتی است که وضعیت عملکرد آموزش و پرورش را در ملت‌های مختلف نشان می‌دهد. کشورهایی که به پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و نظام آموزشی اهمیت بسیار زیادی می‌دهند، در این آزمون شرکت می‌کنند. ایران نیز یکی از کشورهایی است که در آزمون بین‌المللی تیمز مشارکت دارد. اما متأسفانه به علت ضعف‌های زیادی که در نظام آموزشی کشور وجود دارد و مشکلات اقتصادی اجتماعی خانواده‌ها، در این آزمون حتی موفق به کسب حد وسط نمره‌ی مقیاس مطالعه‌ی تیمز نشده است. این مسئله نشان‌دهنده‌ی فاجعه‌ای بزرگ در سیستم آموزشی کشور است. حال که چند سالی است شیوع کرونا منجر به تعطیلی و عدم آموزش‌های حضوری مدارس شده، مشکلات آموزشی بیش از گذشته شده است. از طرفی مشکلات آموزشی در دوران ابتدایی نیز غوغا می‌کند. دوره‌ای که اهمیت بسیار زیادی در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در آینده دارد. به همین دلیل ما در این مقاله قصد داریم به بررسی مشکلات آموزشی کشور بپردازیم.
نمره‌ی آزمون بین‌المللی تیمز دانش‌آموزان ایرانی
فرهاد کریمی، رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش گفت: مطالعه‌ی آزمون بین‌المللی تیمز در سال 2019 نشان می‌دهد که میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان ایرانی در دو درس ریاضی و علوم و در دو پایه‌ی چهارم و هشتم بیش از 50 نمره پایین‌تر از حد متوسط مقیاس مطالعه‌ی تمیز (نمره 500) است. البته این نمره مشابه نتایجی است که دوره‌های قبلی آزمون تمیز نیز به دست آمده است. با این حال دانش‌آموزان ایرانی توانسته‌اند در پایه‌ی چهارم تغییرات رو به رشدی داشته باشند. کریمی افزود: در مقایسه‌ای که بین آزمون تیمز 2019 و 2015 انجام شد، شاهد افزایش میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه‌ی چهارم هستیم. میانگین عملکرد در این پایه در درس علوم 445 است که نسبت به دوره‌ی قبل 20 نمره افزایش یافته است. در درس ریاضی پایه‌ی هشتم 446 بوده که نسبت به دوره‌ی قبل به میزان 10 نمره افزایش داشته است. اما عملکرد دانش‌آموزان در درس علوم پایه‌ی هشتم (449) نسبت به دوره‌ی قبل 7 نمره کاهش پیدا کرده است. وی ادامه داد: از بین دانش‌آموزان حدود 72-68 درصد پایین‌ترین سطح عملکرد در دروس ریاضی و علوم و 40-37 درصد در سطح متوسط قرار دارند. به عبارت دیگر از هر سه محصل تنها یک نفر آن‌ها به انتظارات متوسط به بالا در یادگیری می‌رسند. کریمی تصریح کرد: متأسفانه حدود 30 درصد دانش‌آموزان حتی به ساده‌ترین انتظارات سطح یادگیری در پایه‌ی تحصیلی نمی‌رسند. مقایسه‌ی بین پیش آمادگی محصلان ایران با دیگر کشورها به همراه اطلاعات درون کشوری نشان داد که دانش‌آموزان ایرانی آمادگی بسیار کمی برای ورود به مدرسه دارند. نتایج به صورت جدول زیر است.
| ردیف | عنوان متغیر | میزان تاثیرگذاری متغیر در پیشرفت تحصیلی ریاضی و علوم |
|---|---|---|
| 1 | حضور دانش‌آموزان در دوره‌ی پیش‌دبستانی (از یک تا 3 سال) | 56 نمره |
| 2 | تاثیرپذری آموزش از ضعف منابع مدرسه | 91 نمره |
| 3 | میزان زمان آموزش سالیانه و زمان آموزش ریاضی و علوم | ایران در بین همه‌ی کشورهای شرکت کننده در مطالعه‌ی تیمز 2019 کمترین زمان آموزش را داراست |
| 4 | میزان صحبت کردن دانش‌آموزان در خانه با زبان آزمون | 54 الی 66 نمره |
| 5 | احساس تعلق دانش‌آموزان به مدرسه | بین این متغیر با نمرات علوم و ریاضی دانش‌آموزان رابطه معنی‌داری وجود ندارد |
| 6 | انضباط مدرسه از نظر مدیران | 31نمره (پایه4) و 43نمره(پایه8) |
| 7 | رشته تحصیلی معلمان (مرتبط - آموزشی - غیرمرتبط) | 15 الی 23نمره |
| 8 | برخورداری مدارس از آزمایشگاه | 29 نمره (پایه4) 37 نمره (پایه8) |
| 9 | فراوانی اجرای آزمایش علوم برای دانش‌آموزان | 39 تا 49 نمره |
| 10 | وضوح آموزش در درس ریاضی و علوم | 34 الی 70 نمره (پایه4) و 25 الی 33 نمره در ریاضی و علوم پایه 8 |
| 11 | میزان استفاده از رایانه در آموزش توسط معلم | 26 الی 50 نمره |
تأثیر وضعیت اقتصادی اجتماعی خانواده‌ها بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان
کریمی اظهار داشت: مطالعات انجام شده در رابطه با تأثیر وضعیت اقتصادی اجتماعی محصلان و نحوه صحبت کردن آن‌ها در مدرسه و خانه بر میزان یادگیری نشان می‌دهند که وضعیت اقتصادی اجتماعی خانواده‌ها تأثیر بسیار زیادی بر عملکرد و پیشرفت تحصیلی فرزندان دارد. اما متأسفانه در ایران سطح منابع یادگیری در خانه نسبت به سایر کشورها بسیار پایین است. هر چند در طول 8 سال گذشته میزان منابع یادگیری در خانه‌های ایرانی افزایش داشته، اما هنوز به حد نصاب نرسیده است. رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ادامه داد: تأثیر پیشینه‌ی اقتصادی اجتماعی دانش‌آموزان مدارس محروم بر عملکرد آن‌ها نسبت پیشینه‌ی اقتصادی اجتماعی دانش‌آموزان مدارس برخوردار بیشتر ارزیابی شده است. از طرفی بررسی‌های انجام شده در رابطه با جو عاطفی و انضباطی وضعیت متوسط در مدارس ایران را نشان می‌دهد.
| ردیف | عنوان متغیر | پایه 4 | پایه 8 |
|---|---|---|---|
| 12 | آزار دیدن دانش‌آموزان در مدرسه | تفاوت 44 نمره‌ای بین گروه 1 (تقریبا هرگز مورد آزار قرار نمی گیرند) با گروه 2 (هفتگی مورد آزار قرار می گیرند) | تفاوت 75 نمره‌ای بین دو گروه |
| 13 | رضایت والدین از مدرسه‌ی فرزندان خود (رضایت - تا حدودی - کم) | تفاوت 22 نمره‌ای بین دو گروه اول و سوم | تفاوت 22 نمره‌ای بین دو گروه اول و سوم |
| 14 | منابع خانه برای یادگیری دانش‌آموزاان (منابع زیاد - متوسط - کم) منابع خانگی برای یادگیری دانش‌آموزان (کتاب - اینترنت - اتاق شخصی - نوع اشتغال والدین - میزان تحصیلات والدین) (منابع زیاد - متوسط - کم) | تفاوت 86 واحدی بین گروه اول و دوم | تفاوت 75 واحدی بین گروه اول و دوم |
| تفاوت 127 واحدی بین گروه اول و سوم | |||
| 15 | تاکید معلمان بر کاوشگری علمی (تاکید زیاد - تاکید کم) | تفاوت 144 واحدی بین گروه اول و سوم | 7واحد |
| 16 | تعلق دانش‌آموزان به خانواده‌ی محروم یا برخوردار از نظر معلمان (محروم - متوسط - برخوردار) | تفاوت 16 واحدی بین دو گروه | تفاوت 46 نمره‌ای بین گروه اول و دوم |
| تفاوت 36 نمره‌ای بین گروه اول و دوم | تفاوت 74 نمره‌ای بین گروه اول و سوم | ||
| 17 | نظر مدیران در مورد تاکید مدرسه بر موفقیت تحصیلی (تاکید زیاد - بسیار زیاد - متوسط) | تفاوت 56 واحدی بین گروه اول (تاکید بسیار زیاد) و گروه سوم (تاکید متوسط) | تفاوت 136 واحدی بین گروه اول (بسیار زیاد) و سوم (متوسط) |
| 18 | نظم و امنیت مدرسه از نظر معلمان ریاضی (منظرم - تااندازه‌ای - کم) | تفاوت 6 واحد بین گروه اول و دوم | تفاوت 40 واحدی بین گروه اول و سوم |
| 19 | نظم مدرسه از نظر معلمان علوم | تفاوت 44 واحدی بین گروه اول و سوم | |
| 20 | مشارکت والدین در فعالیت‌های سوادآموزی اولیه به فرزندان خود (مشارکت کم - متوسط - زیاد) | 96واحد تفاوت بین گروه اول و سوم |
عدم تناسب رشته‌ی تحصیلی معلمان با موضوع تدریس
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در رابطه با وضعیت رضایت شغلی معلمان گفت: خوشبختانه ایران از نظر رضایت شغلی معلمان در وضعیت مناسبی قرار دارد. همچنین شرایط معلمان از نظر آموزش‌های رسمی و توسعه‌ی حرفه‌ای با میانگین کشورهای شرکت‌کننده در آزمون تیمز مشابه است. مطالعات انجام شده در این زمینه نیز حاکی از بهتر شدن شرایط مربوط به خصوصیات معلمان دارد، اما ایران از نظر عدم تناسب رشته‌ی تحصیلی معلمان با موضوع تدریس، نسبت به دیگر کشورهای شرکت‌کننده در رتبه‌ی اول قرار دارد. این عدم تناسب در معلمان پایه‌ی چهارم بیشتر است.
عدم امکانات کافی سخت‌افزاری و دسترسی ضعیف به رایانه
کریمی گفت: متأسفانه در ایران امکانات سخت‌افزای کافی وجود ندارد. همچنین این ضعف ارزیابی شده نسبت به سال‌های گذشته هیچ بهبودی نداشته و همچنان دسترسی چندانی به کامپیوتر وجود ندارد. وی با اشاره به محدودیت متوسط تا زیاد معلمان در کلاس‌های درس گفت: متأسفانه در سال‌های اخیر میزان دسترسی به آزمایشگاه‌های مدرسه بسیار کاهش داشته که در مقایسه با سایر کشورها سهم بسیار پایینی به شمار می‌رود.
سخن آخر
نتایج آزمون بین‌المللی تیمز کشور نشان می‌دهد که بر سیستم آموزشی کشور ایرادات بسیار زیادی وارد است. مهم‌ترین آن‌ها کمبود نیروی انسانی متخصص است. آموزش و پرورش به ویژه معاونت ابتدایی باید به دنبال یک راه‌حل اساسی برای رفع مشکلات آموزشی کشور باشند. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که باید در این راستا انجام شود، استخدام معلمان متخصص و متناسب با موضوع تدریس است.