چرا ادبیات کودک باید مورد مطالعه قرار گیرد؟
در حوزه‌ی ادبیات، جداسازی بخش‌های مختلف براساس سن مخاطبان صورت می‌گیرد. ادبیات کودک نیز بخشی از این حوزه است. دلیل به‌وجود‌آمدن این رشته، عدم آمادگی کودکان و نوجوانان برای پذیرش و درک متن‌های بزرگسالان بود. بچه‌ها در این دوره‌ها بیشتر به مطالبی نیاز دارند که در سطح گنجایش‌های شناختی و ویژگی‌های رشدی‌شان باشد و به نیازهای آن‌ها پاسخ دهد. از‌این‌رو، ما در این مقاله به بررسی برترین‌های ادبیات کودک و نویسندگان حوزه‌ی کودک می‌پردازیم.
ادبیات کودک چیست و چه اهمیتی دارد؟
همان‌طور که می‌دانید، بچه‌ها و خردسالان در مقابل متن‌های آهنگین، ترانه‌ها، لالایی‌ها، متل‌ها و...، در مقایسه با کتاب‌های بزرگسالان، واکنش بسیار بیشتری از خود نشان می‌دهند. اما هرچه سن آن‌ها بیشتر می‌شود، توانایی درک واژگان بیشتری را خواهند داشت. در سنین نوجوانی نیز با توجه به نیازهایشان، رمان‌هایی می‌خوانند که معمولاً بیشتر در قالب‌های فانتزی، اجتماعی، عشقی و علمی‌تخیلی هستند. موضوع داستان‌ها در این سن به نیازها و بحران‌هایی مانند جدایی والدین، شکست عشقی، مرگ عزیزان، بیماری‌ها و... بستگی دارد. کودکان، درحقیقت آینده‌ی جامعه‌ی بشری محسوب می‌شوند. آن‌ها در این دوران نه‌تنها فاقد قدرت‌اند، بلکه منجی جهان نیز به شمار می‌روند. از‌این‌رو، برای رسیدن به جامعه‌ای با ارزش‌های نوین، باید دست به دامن بچه‌ها شد. برای رسیدن به این هدف، هنر و علم دو نیروی مؤثر هستند که هر دوی آن‌ها را می‌توان در ادبیات کودک جست‌وجو کرد؛ زیرا می‌تواند بچه‌ها را رهبری، و اندیشه‌ی آن‌ها را تقویت کند. از دستاوردهای این رشته می‌توان به راهنمایی‌های اخلاقی، تنبیه یا تشویق، تربیت فرد، ایجاد و افزایش اعتماد‌به‌نفس، برآورده‌کردن نیازهای ذهنی‌عاطفی و لذت‌بردن اشاره کرد.
برترین‌های ادبیات کودک و تأثیر آن‌ها در زندگی کودکان و نوجوانان
این حوزه از ادبیات، از تنوع بسیاری برخوردار است؛ از داستان‌های مصور گرفته تا داستان‌های فانتزی، که امروزه رواج بسیار زیادی دارد. شعر و ادبیات منظوم و داستان‌های کهن نیز بخش وسیعی از این حوزه را در بر می‌گیرد. قسمت قابل توجهی از حوزه‌ی کودک و نوجوان را ادبیات غیرداستانی تشکیل می‌دهد که اغلب نیز توجه کمتری به آن می‌شود. کتاب‌های درسی، علمی‌آموزشی و دانش‌نامه‌ها انواع مختلف ادبیات غیرداستانی هستند. اما کتاب‌هایی که موضوعات و درون‌مایه‌ی اصلی آن‌ها مواردی مانند دفتر خاطرات، مرگ و داستان‌های خیالی یا واقعی هستند، از برترین‌های ادبیات کودک محسوب می‌شوند؛ زیرا این قبیل داستان‌ها به کودکان و نوجوانان در درک مفاهیمی کمک می‌کنند که برای آن‌ها غیرقابل درک است. همچنین، به آن‌ها کمک می‌کنند که از موقعیت‌های بسیار سخت، به‌تنهایی عبور کنند. در برخی داستان‌ها، شخصیت‌های جوان افکار آزاردهنده و محرمانه‌ی خود را در دفتر یادداشت می‌کنند. درحقیقت، همه‌ی متن‌ها نشان‌دهنده‌ی گذر از یک مرحله‌ی سخت است. دفتر خاطرات، درحقیقت سرشار از رازهای درونی بچه‌هاست که جز خود به شخص دیگری نمی‌توانند اعتماد کنند. البته ساختار نوشتاری هر شخص بسیار متفاوت است. درواقع، افراد برای نوشتن، هیچ روش خاصی را انتخاب نمی‌کنند. آن‌ها گذر از موقعیت‌های مختلف، آن‌ها را به سمت سبکی خاص سوق می‌دهد. مثلاً گذراندن مرحله‌ای سخت یا شیرین در زندگی مثل عشق، نیاز به کسب اعتماد‌به‌نفس و ابراز وجود، از عوامل مؤثر در شروع نوشتن هستند.
برترین نویسندگان حوزه‌ی کودک
نویسندگان حوزه‌ی کودک گروهی از برترین‌های ادبیات کودک هستند که به‌صورت حرفه‌ای یا پاره‌وقت، آثاری را در این زمینه و در قالب‌های نثر و نظم پدید می‌آورند. هانس کریستین آندرسن دانمارکی اولین شخص در جهان بود که به‌صورت کاملاً حرفه‌ای به آفرینش آثاری در این زمینه پرداخت. او از افسانه‌های کهن، عامیانه و پریان برای نوشتن افسانه‌های نو استفاده می‌کرد. بعد از او افراد دیگری نیز در این عرصه فعالیت کردند. کتاب آلیس در سرزمین عجایب نوشته‌ی توئیس کارول (ریاضیدان)، که امروزه در ادبیات جهان بسیار برجسته است، در سده‌ی نوزدهم منتشر شد. از سده‌ی بیستم به بعد نیز نوشتن برای بچه‌ها رواج پیدا کرد. در ایران، آثار کودکان از سال 1300 پدیدار شدند. جبار باغچه‌بان اولین نویسنده‌ی آثار کودکانه در ایران است. اما این رشته از سال 1340 در کشور به رسمیت شناخته شد. صمد بهرنگی، عباس یمینی شریف، مهدی آذریزدی، قدسی قاضی نور و... ازجمله نویسندگان حوزه‌ی کودک در دهه‌ی چهل به شمار می‌روند که تأثیر بسیار زیادی در به‌رسمیت‌شناخته‌شدن ادبیات کودک داشتند. از برترین‌های ادبیات کودک در جهان نیز می‌توان به هانس کریستین اندرسن، ژول ورن، رولد دال، میشل آنده، آسترید لیندگرن، ماریا گریپه، الیزابت دامی و لیز پیشون اشاره کرد. همچنین، افرادی مانند جبار باغچه‌بان، مهدی آذریزدی، پروین دولت‌آبادی، احمدرضا احمدی، صمد بهرنگی، محمود حکیمی، منصور یاقوتی، علی اشرف درویشیان، نسیم خاکسار، داریوش عباداللهی، امین فقیری، نادر ابراهیمی، بهرام بیضایی، احمد شاملو، محمدرضا سرشار، محمدرضا بایرامی، فریبا کلهر، مصطفی رحماندوست، منوچهر احترامی، مهدی رجبی و... از برترین‌های ادبیات کودک در ایران به شمار می‌روند.
سخن آخر
همان‌طور که گفتیم، بچه‌ها آینده‌ی جامعه‌ی بشری هستند. از‌این‌رو، کتاب‌هایی که برایشان خوانده می‌شود، تأثیر بسیار زیادی در شکل‌گیری شخصیت آن‌ها خواهد گذاشت. به همین دلیل، افراد زیادی در عرصه‌ی ادبیات کودک فعالیت می‌کنند و آثار ارزشمندی را بر جای گذاشته‌اند. از کتاب‌های برجسته‌ی نویسندگان حوزه‌ی کودک می‌توان به کوه مرا صدا زد از محمدرضا بایرامی، خروس سبز و درخت گلابی از شهرام شفیعی، شعرهای نی نی کوچولو از ناصر کشاورز و قصه‌های مجید از هوشنگ مرادی کرمانی اشاره کرد.