چه رابطه‌ای بین هوش هیجانی و موفقیت دانش آموزان وجود دارد؟
بعد از همه‌گیری کرونا بر همگان ثابت شد که مهارت کنار آمدن با شرایط سخت و خاص برای کارکنان سازمان‌ها اهمیت فوق‌العاده زیادی دارد. به‌همین دلیل در پایان سال 2020 هوش هیجانی به‌عنوان یکی از 10 مهارت ضروری برای استخدام نیروی انسانی در سازمان‌ها معرفی شد. از طرفی دیگر نمی‌توان به‌سادگی از کنار رابطه هوش هیجانی و موفقیت دانش آموزان عبور کرد. مطالعات تجربی نشان می‌دهند که پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با هوش هیجانی بالاتر مشهود است. اگر کنجکاو هستید که درباره رابطه هوش هیجانی و رضایت از تحصیل در دانش آموزان اطلاعات بیشتری کسب کنید، حتما تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
هوش هیجانی چیست؟ (emotional intelligence)
نخستین بار دانیل گولمن (Daniel Goleman) بود که مفهوم هوش هیجانی را معرفی کرد. از نظر گولمن EI را می‌توان در دو سطح تعریف کرد. مهارت فرد در درک و مدیریت احساسات خود و همچنین توانایی او در تشخیص و تاثیرگذاری بر احساسات دیگران را می‌توان تحت عنوان هوش هیجانی تعریف کرد. روان‌شناسان معتقدند که یک فرد با هوش هیجانی مطلوب از چهار ویژگی زیر برخوردار است:
رابطه هوش هیجانی و موفقیت دانش آموزان
وقت آن رسیده است که رابطه هوش هیجانی و موفقیت دانش آموزان را بررسی کنیم. واقعیت این است که تحقیقات نشان می‌دهند هوش هیجانی به‌اندازه IQ روی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان اثرگذار است. تاثیر این مهارت را می‌توان را در چند سطح جستجو کرد که در اینجا به‌بررسی مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.
هوش هیجانی و تقویت خودآگاهی دانش‌آموزان
علاقه نقش کلیدی در موفقیت تحصیلی دانش آموزان دارد. شاید این طور به‌نظر برسد که مشکل اصلی دانش‌آموزان علاقه نداشتن به‌موضوعات درسی است؛ اما واقعیت این است که چالش اصلی دانش‌آموزان، حفظ علاقه به‌درس‌های گوناگون است. تقویت هوش هیجانی کمک می‌کند تا دانش‌آموزان درک بهتری از مسئولیت خود از یادگیری داشته باشند. به‌زبان ساده خودآگاهی دانش‌آموزان تقویت می‌شود. به‌این ترتیب آن‌ها خیلی راحت‌تر با احساسات مثبت و منفی خود کنار می‌آید. در این شرایط آن‌ها می‌توانند بر خستگی غلبه و تمرکز خود را به‌خصوص در بلندمدت حفظ کنند. اهمیت این موضوع برای موفقیت در کنکور سراسری که شبیه به یک ماراتن سنگین است، روشن می‌شود. به‌نظر می‌رسد که مهم‌ترین رابطه هوش هیجانی و موفقیت دانش آموزان، تقویت خودآگاهی است.
هوش هیجانی و تقویت مهارت ارتباط‌گیری دانش‌آموزان
دانش‌آموزان موفق در مدرسه نیاز به برقراری رابطه سالم، سازنده و پایدار با سایر دانش‌آموزان، معلمان و کادر مدرسه دارند. یک دانش‌آموز در حالت عادی باید بتواند در کارهای گروهی حضور فعال و مثبت داشته باشد. متاسفانه بعضا شاهد هستیم که حتی برخی از دانش‌آموزان در کمک گرفتن از دوستان خود برای حل مشکلات درسی ناموفق هستند. کلید ایجاد روابط پایدار و مثبت در مدرسه، همدلی است. در رابطه بین هوش هیجانی و موفقیت دانش آموزان، باید روی تقویت مهارت همدلی نیز تاکید کنیم. کودکی که به‌خوبی می‌تواند احساسات خود را مدیریت کند، به‌راحتی می‌داند که در شرایط مختلف چه کلماتی را بر زبان بیاورد یا چه واکنش‌هایی را از خود نشان دهد. در نتیجه خیلی راحت‌تر با دیگران همدلی می‌کند. این موضوع در شکل‌گیری روابط صمیمانه و پایدار برای دانش‌آموزان در مدرسه نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
هوش هیجانی و یادگیری خودتنظیمی در دانش‌آموزان
حفظ موفقیت‌ها از دستیابی به آن‌ها بسیار سخت‌تر است. بعضی از دانش‌آموزان تنها با کسب یک یا چند موفقیت محدود ارضا می‌شوند و دیگر با انگیزه سابق به فعالیت خود ادامه نمی‌دهند. این موضوع باعث می‌شود که در بلند مدت به‌جای پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان، شاهد عقب‌گرد آن‌ها باشید. تقویت هوش هیجانی این باور را در دانش‌آموزان ایجاد می‌کند که نقطه پایانی برای آن‌ها وجود ندارد. بلکه آن‌ها بعد از دستیابی به هر موفقیت، باید در پی موفقیت‌های بزرگ‌تر تلاش مضاعف خود را به‌کار ببندند. این روحیه چیزی است که روان‌شناسان از آن تحت عنوان مهارت خود تنظیمی یاد می‌کنند.
هوش هیجانی و تقویت مهارت حل مسئله در دانش‌آموزان
رایطه هوش هیجانی و موفقیت تحصیلی دانش آموزان را باید در تقویت مهارت حل مسئله هم جستجو کرد. واقعیت این است که یک دانش‌آموز با سطح بالایی از EI خیلی راحت‌تر می‌تواند موقعیت‌های پیچیده را تحلیل کند. معروف است که فهم درست مسئله، نیمی از پاسخ آن به‌شمار می‌رود. هوش هیجانی نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری فهم درست از مسائل دارد. به‌همین دلیل دانش‌آموزان با EI بالا به‌جای منفعل در مواجهه با مسائل پیچیده، راه‌کارهای مختلف را برای پیدا کردن جواب مناسب دنبال می‌کنند.
هوش هیجانی و مهار استرس در دانش‌آموزان
کم نیستند دانش‌آموزانی که تلاش کافی برای مطالعه دارند؛ اما در روز امتحان به‌دلیل ناتوانی در مدیریت استرس و اضطراب، نمی‌توانند آموخته‌های خود را به‌کار ببندند. بزرگ‌ترین مشکل این دسته از دانش‌آموزان ضعف در هوش هیجانی است. هوش هیجانی می‌تواند نقش یک دیوار حائل را بین دانش‌آموزان و استرس ایفا کند. به‌این ترتیب دانش‌آموزان هیچ‌گاه مغلوب این حس منفی نخواهند شد. این موضوع نشان می‌دهد که رابطه هوش هیجانی و رضایت از تحصیل در دانش‌آموزان اهمیت زیادی دارد؛ چرا که باعث می‌شود آن‌ها حسرت فرصت‌های از دست رفته را نخورند.
هوش هیجانی و مدیریت مشکلات در دانش‌آموزان
اگر پای صحبت افراد مسن بنشینید، متوجه خواهید شد که اساسا زندگی خیلی آن طور که ما انسا‌ن‌ها دوست داریم، سپری نمی‌شود. همه ما دائما در معرض چالش‌هایی قرار می‌گیریم که اگر قرار بر انتخاب بود، هیچ‌گاه به‌سراغ آن‌ها نمی‌رفتیم. اما تجربه نشان می‌دهد که راه گریزی از این مشکلات نیست. بنابراین یک دانش‌آموز باید در وهله اول مشکلات را بپذیرد و سپس برای حل آن‌ها تلاش کند. بدون برخورداری از هوش هیجانی بالا این مهم امکان‌پذیر نیست.
کلام پایانی؛ هوش هیجانی اکتسابی است.
همان‌طور که مشاهده کردید، رابطه هوش هیجانی و موفقیت دانش آموزان بسیار تعیین‌کننده است. نکته مهم این است که هوش هیجانی بیش از آنکه استعداد ذاتی باشد، یک مهارت اکتسابی است. مدرسه و خانواده در تقویت این مهارت در دانش‌آموزان نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. به‌کار بستن راه‌کارهای تقویت هوش هیجانی کودکان می‌تواند آن‌ها را برای آینده تحصیلی و کاری آماده کند. دقت داشته باشید که آموزش هوش هیجانی با سخنرانی، وعظ و خطابه یا کتاب و جزوه صورت نمی‌گیرد. بلکه الگوبرداری از رفتار والدین و معلمان بیشترین تاثیر را در آموزش مهارت‌های هوش هیجانی به دانش آموزان دارد. ایجاد فضای آموزش تعاملی در مدرسه و دادن نقش فعال به دانش‌آموزان در فرآیند آموزش، نقش بسزایی در تقویت مهارت هوش هیجانی آن‌ها دارد. اگر به‌دنبال تربیت فرزندان خود برای موفقیت در مسیر زندگی هستید، هوش هیجانی را جدی بگیرید.