هوش توانایی بالقوه‌ی عقلانی است، چیزی که با آن متولد شده‌ایم، قابل اندازه‌گیری است وتغییر دادن ظرفیت آن کاری بس سخت و دشوار است. در حقیقت هوش همان موضوعی است که تا حد زیادی سبب موفقیت و پیشرفت می‌شود؛ خواه این موفقیت تحصیلی باشد و یا مسائل دیگر! گرچه این موضوع به این معنا نیست که اگر فردی در زمینه‌ی تحصیلی موفق نبود، فرد باهوشی نیست. چرا که هوش ابعاد مختلفی دارد که صرفأ به ریاضی و تجربی محدود نمی‌شود و اگر دانش آموزی در درس زیست یا ریاضی نمرات ضعیفی می‌گیرد، نمی‌توان برچسب کم‌هوشی به او زد؛ چرا که همان‌طور که گفتیم هوش ابعاد مختلفی دارد. در رابطه با هوش، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد که یکی از آن‌ها نظریه‌ی هوش چندگانه یا هوش هشت گانه است، که توسط هاوارد گاردنر، روان‌شناس از دانشگاه هاروارد ارائه شده است.
قالب‌های ذهنی
هاوارد گاردنر، نخستین بار نظریه‌ی هوش هشت گانه را در کتاب " قالب‌های ذهنی" سال 1989 ارائه کرد. او معتقد است که انسان‌ها دارای انواع مختلفی هوش هستند. گاردنر 8 نوع هوش را معرفی کرده است و اعتقاد دارد که نوع نهمی به عنوان "هوش هستی‌گرا" نیز وجود دارد. طبق این نظریه، برای کشف استعداد افراد فقط نباید به بررسی ضریب هوشی پرداخت، بلکه باید انواع هوش از جمله هوش موسیقیایی، هوش درون فردی، هوش تصویری - فضایی و هوش کلامی - زبانی در نظر گرفته شود. این نظریه با انتقاداتی ازسوی روان‌شناسان و مربیان روبه‌رو شد. اما جالب است که بدانید بسیاری از آن‌ها از این نظریه برای روش تدریس خود استفاده می‌کنند.
نکات مهم و کلیدی تئوری هوش هشت گانه گاردنر
- تمام افراد از هوش هشت گانه بهره‌مند هستند: هوش هشت گانه در افراد مختلف به گونه‌ی خاص ظهور می‌کند. در بعضی در سطح بالایی پدیدار می‌شود، مانند شاعران، سیاست‌مداران، دانشمندان، طبیعی‌دان و فیلسوف آلمانی گوته؛ و در برخی در حد ابتدایی‌ترین جنبه‌ی این هوش‌ها مانند مراکز باز پروری.
- تمام افراد می‌توانند هر یک از هوش‌های خود را (هوش هشت گانه) به سطح مناسبی از توانایی برسانند: ممکن است افراد نقص‌ها و مشکلاتشان را ذاتی تصور کنند، اما گاردنر بر این باور است که تمامی افراد با آموزش و تشویق می‌توانند تا حد زیادی تمامی هوش هشت گانه خود را تا حد بالایی از عمل‌کرد توسعه دهند.
- انواع هوش‌ها معمولأ به شکلی پیچیده با یکدیگر همکاری می‌کنند: گاردنر معتقد است جز در مواردی نادر، هر یک از هوش‌ها، همواره بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. مثلأ کودکی که مشغول بازی با توپ است، برای شوت زدن نیازمند هوش بدنی - حرکتی، هوش دیداری - تصویری، هوش زبانی و میان‌فردی است.
- برای هوش‌مندی در هر نوع هوشی، چندین راه وجود دارد: تئوری هوش‌های چندگانه بر تنوع فراوان روش‌هایی تأکید می‌کند که با آن‌ها افراد می‌توانند استعدادهای خود را درون محدوده‌ی هوش‌ها نشان دهند و هیچ ویژگی استاندارد‌ی برای این که فردی در زمینه‌ی خاصی هوش‌مند تلقی شود، وجود ندارد. مثلأ فردی قادر به خواندن نباشد، اما از هوش زبانی بالایی برخوردار بوده و داستان‌های خاص یا واژگان زیادی را بداند.
هوش زبانی - کلامی
استفاده از زبان برای توصیف حوادث، ایجاد ارتباط، ایجاد بخش‌های منطقی و نیز استفاده از استعاره و اصطلاحات برای بیان افکار است. کسانی که این هوش را دارند می‌توانند از کلمات، برای نوشتن و حرف زدن، استفاده کنند. این افراد در نوشتن داستان، به خاطر سپردن اطلاعات و خواندن مهارت دارند. مشاغل مناسب پیشنهادی: روزنامه‌نگار، مدیر، پیمان‌کار، فروشنده، روحانی، مشاور، وکیل، پروفسور، فیلسوف، نمایش‌نامه‌نویس، شاعر، طراح آگهی، داستان‌نویس، ناشر، دلال، برنامه‌نویس کامپیوتر، مدیریت نشریه و روزنامه
هوش منطقی - ریاضی
این هوش توانایی استفاده از اعداد برای محاسبه، حل مسأله، لذت بردن از تفکر درباره‌ی ایده‌های انتزاعی، علاقه‌مندی به انجام آزمایش‌های علمی، مهارت در انجام محاسبات پیچیده را در بر می‌گیرد. مشاغل مناسب پیشنهادی: حسابدار، کتاب‌دار، آماردان، تاجر، معمار، برنامه‌نویس کامپیوتر، آهنگ‌ساز، مهندس، پزشک، داروساز، حقوق‌دان، دانشمند، پژوهش‌گر و ریاضی‌دان
هوش دیداری - فضایی
این هوش به توانایی مشاهده‌ی کامل و شرح دنیای بصری، توصیف گرافیکی ایده‌های بصری و ادراک امور دیداری مرتبط است. کسانی که در این مقوله تواناتر هستند، تمایل دارند در تصاویر تأمل کنند و می‌خواهند تصاویر ذهنی روشنی برای نگهداری اطلاعات ایجاد کنند. کسانی که هوش دیداری - فضایی بالایی دارند در تجسم چیزها قوی هستند. این افراد معمولأ جهت‌یابی خوبی دارند و با نقشه‌ها، نمودارها، عکس‌ها و تصاویر ویدیویی مشکلی ندارند. مشاغل مناسب پیشنهادی: طراح، هنرمند، عکاس، دکوراتور منزل، نقاش، طراح لباس، معمار، منتقد هنر، مخترع، آرایش‌گر، بازیگر، شطرنج‌باز، فیلم‌بردار، طراح گرافیکی کامپیوتری، ناخدای کشتی، مجسمه‌ساز، معمار، مکانیک و مهندس
هوش بدنی - جنبشی
این هوش به توانایی فرد در استفاده، کنترل و هماهنگ کردن حرکات بدنی - جنبشی و به کارگیری ماهرانه‌ی اشیاء اشاره دارد. هم‌چنین هوش بدنی - جنبشی بر قابلیت استفاده فرد از کل بدن یا بخش‌هایی از بدن تأکید می‌کند. کسانی که هوش بدنی - جنبشی بالایی دارند در حرکت‌های بدنی، مهارت در ورزش و رقص، لذت بردن از ساختن چیزها با دست، هماهنگی فیزیکی عالی، به خاطر سپردن چیزها از طریق انجام دادن آن‌ها، به جای گوش کردن یا دیدن، قوی هستند. مشاغل مناسب پیشنهادی: خیاط، آشپز، نجار، مدل‌ساز ماهر، فیزیوتراپ، هنرپیشه، صنعت‌گر، طلا‌ساز، ورزش‌کار، معمار، خلبان، فروشنده، طراح، آهنگر، استاد تربیت بدنی
هوش میان فردی
این هوش توانایی تشخیص جنبه‌های ظریف رفتاری دیگران، شناخت و درک نیات، انگیزه‌ها و خواست‌های دیگران، که منجر به ارتباط مؤثر با دیگران می‌شود اشاره می‌کند. به عبارتی این هوش توانایی درک دیگران است. کسانی که هوش میان فردی بالایی دارند در تعامل با دیگران و درک آن‌ها، سنجش هیجانات و انگیزه‌ها مهارت دارند. مشاغل مناسب پیشنهادی: درمان‌گر، مشاور، فروشنده، سیاست‌مدار، کاسب، معلم، پزشک و رهبر مذهبی موفق
هوش درون‌فردی
توانایی آگاه شدن از علائق و استعدادها، به کارگیری آن‌ها برای رسیدن به اهداف، استفاده در جهت حل مسائل، کنترل شرایط، ارزیابی قوت‌ها، ضعف‌ها، درک و شناخت خود برای کمک به دیگران می‌باشد. افراد با هوش درون‌فردی بالا، آگاهی خوبی از وضعیت هیجانی، احساسات و انگیزه‌های خود دارند. این افراد از خودآزمایی، تخیل روزانه، کند و کاو کردن روابط خود با دیگران و برآورد توانائی‌های فردی خود لذت می‌برند. این افراد دنیای درونی خود و تنهایی را ترجیح میدهند و اغلب احساس عمیقی از عزت نفس، استقلال و آرزوی قوی دارند؛ متفکر، مستقل، خودمدار و سیاست‌مدارند. قاطعانه از احساس، اعتقاد و انگیزه‌ی خود دفاع می‌کنند. مسئولیت‌پذیرند و محدودیت‌های خود را قبول دارند. در پی بازخورد اعمال خود در دیگران هستند و از عدم موفقیت سرخورده نمی‌شوند. مشاغل مناسب پیشنهادی: نقشه‌کش، روان‌شناس، رهبر مذهبی، نویسنده، پژوهش‌گر، نظریه‌پرداز و فیلسوف
هوش موسیقیایی
این هوش به توانایی فهمیدن، گسترش و پیشرفت متون موسیقی، پاسخ‌گویی به موسیقی، درک اشکال و ایده‌های موسیقی، ایجاد عمل‌کرد ذهنی و آهنگ‌سازی اشاره می‌کند. این هوش بسیار سریع‌تر از سایر هوش‌ها ظهور می‌کند. در دوران نوزادی کودکان همان‌طور که قان و قون می‌کنند، آواز می‌خوانند، می‌توانند اصوات دیگران را تقلید کرده و یا اصواتی را تولید کنند و این همان هوش موسیقیایی است. مشاغل مناسب پیشنهادی: آهنگ‌ساز، نوازنده، موسیقی‌دان و خواننده
هوش طبیعت‌گرا
هوش طبیعت‌گرا یکی دیگر از انواع هوش هشت گانه است که به توانایی، بازشناسی و طبقه‌بندی گونه‌ها در محیط زندگی خود برمی‌گردد. افراد دارای این هوش، علاقه‌مند به موضوعاتی از قبیل گیاه‌شناسی، زیست‌شناسی، جانورشناسی، مهارت در رده‌بندی و فهرست‌بندی اطلاعات، لذت بردن از باغبانی، کشف طبیعت، پیاده‌روی و چادر زدن در طبیعت و بی‌علاقگی به یادگیری موضوعات بی‌ارتباط با طبیعت را دارند. مشاغل مناسب پیشنهادی: زیست شناس، معلم، مأمور پارک، گیاه‌شناس، کشاورز، دانشمند علوم طبیعی، علوم آزمایشگاهی، باغبان، دام‌پزشک و زمین‌شناس