والدین در نقش مربی: بایدها و نبایدها

تربیت موفق فرزند با رعایت اصولی آغاز می‌شود که پایه‌های شخصیت او را می‌سازند. این اصول، همان بایدهایی هستند که هر والد آگاهی باید بداند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین «بایدها» در رفتار والدین می‌پردازیم؛ نکاتی کلیدی که مسیر تربیت صحیح را هموارتر می‌کنند.

یکی از مهم‌ترین مهارت‌های مربی‌گری، «گوش دادن فعال» است. بسیاری از والدین بیشتر از آنکه گوش دهند، حرف می‌زنند و قضاوت می‌کنند. اما کودک برای رشد، نیاز دارد شنیده شود. گوش دادن فعال یعنی توجه واقعی به حرف‌های کودک، نگاه کردن در چشم‌هایش، نشان دادن علاقه، پرسیدن سوال‌های مرتبط و بازتاب دادن احساسات او. وقتی کودکی احساس کند که حرف‌هایش برای والدینش مهم است، اعتماد به نفس پیدا می‌کند و راحت‌تر با مشکلاتش روبه‌رو می‌شود. این نوع ارتباط، زمینه‌ساز رابطه‌ای عمیق و صمیمی بین والد و فرزند می‌شود. همچنین به والدین کمک می‌کند تا دنیای درونی کودک را بهتر بشناسند. برعکس، نادیده گرفتن حرف‌های کودک یا واکنش‌های سطحی، او را دلسرد می‌کند و ممکن است باعث شود در آینده دیگر با والدینش درد و دل نکند. مربی خوب، شنونده‌ای صبور و مشتاق است، نه فقط گوینده‌ای پرحرف.

یکی از چالش‌های والدین، پیدا کردن تعادل بین حمایت و کنترل است. کودکان برای رشد به حمایت نیاز دارند، اما این حمایت نباید به دخالت یا سلطه‌گری تبدیل شود. والدین مربی باید به فرزندانشان فرصت تصمیم‌گیری، تجربه کردن و حتی اشتباه کردن بدهند. این آزادی عمل باعث تقویت حس استقلال، مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس می‌شود. حمایت سالم به معنای همراهی بدون تحمیل است. برای مثال، والدین می‌توانند به کودک کمک کنند تا راه‌حل پیدا کند، اما نباید به‌جای او تصمیم بگیرند. وقتی کودک بداند که حتی در اشتباهاتش نیز والدینش پشتیبان او هستند، احساس امنیت می‌کند. کنترل بیش از حد باعث وابستگی، اضطراب و ترس از شکست می‌شود. اما در مقابل، حمایت معقول، کودک را به فردی مستقل، خلاق و توانمند تبدیل می‌کند. والدین مربی، مسیر را نشان می‌دهند، اما اجازه می‌دهند فرزند خودش قدم بردارد.

همان‌طور که رفتارهای سازنده در تربیت مؤثرند، برخی اشتباهات رایج نیز می‌توانند آثار منفی عمیقی بر ذهن و شخصیت کودک بر جای بگذارند. آگاهی از این نبایدها، به والدین کمک می‌کند تا از تکرار آن‌ها جلوگیری کنند. در ادامه 6 مورد از نبایدهای والدین در نقش مربی را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم:

مقایسه کودک با خواهر، برادر یا همسالانش می‌تواند باعث تخریب عزت‌نفس او شود. این کار حس رقابت ناسالم و احساس ناکافی بودن را ایجاد می‌کند. کودک احساس می‌کند مورد قبول نیست و برای کسب محبت والدین باید شبیه دیگران باشد، نه خودش. هر کودک ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد و باید با خودش مقایسه شود، نه دیگران. والدین مربی، تلاش می‌کنند نقاط قوت فرزندشان را بشناسند و او را به رشد شخصی تشویق کنند، نه اینکه با مقایسه، او را تحت فشار قرار دهند.

تنبیه بدنی و تحقیر، به جای اصلاح رفتار کودک، او را دچار ترس، خشم پنهان و کاهش عزت‌نفس می‌کند. چنین روش‌هایی رابطه والد و فرزند را آسیب می‌زند و به جای یادگیری، کودک را به سرکشی یا انزوا می‌کشاند. اصلاح رفتار باید از راه گفت‌وگو، درک احساسات، و استفاده از پیامدهای منطقی باشد. مربی‌گری یعنی هدایت، نه تنبیه. والدین آگاه از قدرت کلمات، مهربانی و ثبات رفتاری برای پرورش فرزندان سالم استفاده می‌کنند، نه از زور و تحقیر.

نادیده گرفتن یا بی‌ارزش شمردن احساسات کودک، مانند گفتن "گریه نکن"، یا "این که چیز مهمی نیست"، باعث می‌شود کودک یاد بگیرد احساساتش را سرکوب کند. این کار مانع رشد عاطفی سالم می‌شود و ممکن است مشکلات روانی در آینده ایجاد کند. والدین باید احساسات کودک را بپذیرند، نام‌گذاری کنند و به او کمک کنند آن‌ها را درک و مدیریت کند. مربی آگاه به کودک می‌آموزد که تمام احساسات قابل پذیرش‌اند، اما شیوه ابراز آن‌ها مهم است.

وقتی والدین در روش‌های تربیتی هماهنگ نباشند، کودک دچار سردرگمی می‌شود. مثلاً اگر یک والد سخت‌گیر باشد و دیگری بسیار آسان‌گیر، کودک نمی‌داند چه رفتاری درست است و از کدام الگو پیروی کند. این تناقض ممکن است باعث شود کودک از قوانین سوءاستفاده کند یا دچار اضطراب شود. والدین باید در پشت صحنه درباره روش تربیتی به توافق برسند و در ظاهر، پیامی یکپارچه به کودک بدهند. انسجام تربیتی پایه‌ای برای رشد سالم رفتاری و روانی کودک است.