حتماً این جمله را که «خانواده اولین نهاد اجتماعی است که در آن پا می‌گذاریم» بارها شنیده‌اید. خانواده اولین تجربه‌ی حضور ما در اجتماع است و افراد خانواده اولین کسانی هستند که آن‌ها را می‌بینم و با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنیم. حتی اولین حسی که درباره‌ی بسیاری از چیزها تجربه می‌کنیم، در جمع خانواده و در برخورد با اعضای آن اتفاق می‌افتد؛ اولین بار با آن‌ها می‌خندیم، با آن‌ها گریه می‌کنیم و... . همین اولین‌ها هستند که اهمیت خانواده و نقش خانواده در زندگی را نشان می‌دهند. به مراحل تولد فکر کرده‌اید؟ آیا می‌توان بدون سپری‌کردن دوران جنینی پا به زندگی گذاشت؟ طبیعتاً خیر؛ با نُه ماه زندگی در بدن مادر، جسم ما کم‌کم آمادگی زندگی در فضای خارج از رحم را پیدا می‌کند و به همین ترتیب حضور در خانواده نیز ما را برای زندگی در اجتماع آماده می‌کند.
دلایل اهمیت خانواده در زندگی
ایجاد حس امنیت
داشتن حس امنیت یکی از مهم‌ترین نیازهای هر انسانی است. انسانی که حس امنیت کافی دارد، در آرامش زندگی می‌کند و می‌تواند همواره در زندگی خود تصمیمات درست‌تری بگیرد. اینکه این حس امنیت از همان دوران کودکی برای انسان ایجاد شود بسیار مهم است و قاعدتاً در کجا شکل می‌گیرد؟ بله، در خانواده.
تشکیل هوییت
اولین جایی که هویت افراد در آن شکل می‌گیرد خانواده است. در خانواده و کنار اعضای آن است که می‌فهمیم چه کسی هستیم. خانواده به ما هویت می‌بخشد و معنای بودن و کیستی خود را ابتدا با حضور در کانون خانواده درک می‌کنیم.
یادگیری نقش‌های متفاوت
اولین نقشی که هر انسانی در روال زندگی معمول به عهده می‌گیرد نقش فرزندی است. ما با نقش فرزندی متولد می‌شویم و بعد از آن در مراحل مختلف زندگی نقش‌های دیگری نیز به عهده می‌گیریم. اما نکته‌ی مهم این است که آمادگی ما برای بر‌عهده‌گرفتن نقش‌های مختلف و آشنایی با خصوصیات و ویژگی‌ها و مسئولیت‌های هر نقش، در خانواده سالم صورت می‌گیرد. ما در خانواده با دیدن پدر و مادر خود یاد می‌گیریم که در آینده چگونه پدر و مادری باشیم؛ با دیدن خواهر و برادر خود یاد می‌گیریم که در قبال آن‌ها باید چطور رفتار کنیم و با دیدن رفتارهای تک‌تک اعضای خانواده در قبال همکاران و دوستانشان می‌فهمیم که دوستی چیست، یک دوست خوب باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد و... . پایه‌ی همه این‌ها در خانواده گذاشته می‌شود و اهمیت خانواده و نقش خانواده در زندگی را هر لحظه پررنگ‌تر می‌کند.
آماده‌شدن برای حضور در اجتماع
همان‌طور که گفتیم، مراحل حضور ما در زندگی از دوران جنینی آغاز شده و روال خود را طی می‌کند. با زندگی در رحم مادر آمادگی حضور در زندگی بیرون از رحم را پیدا می‌کنیم و با زندگی در جمع خانواده نیز برای حضور در اجتماع و پذیرش نقش‌ها و مسئولیت‌های بیرونی آماده می‌شویم.
ایجاد حس تعلق
حس تعلق داشتن یکی از نیازهای مهم زندگی است؛ اینکه ما متعلق به کسانی هستیم که دوستمان دارند و ما نیز آن‌ها را دوست داریم. این حس نوعی حس ریشه‌داشتن و ثبات و قرار را به آدم منتقل می‌کند و انسان در خانواده سالم است که آن را به‌خوبی درک می‌کند.
کاهش اختلالات بزرگسالی
حضور در یک خانواده سالم و زندگی در آن، خصوصاً در سال‌های اول زندگی، باعث کاهش بسیاری از اختلالات رفتاری و روانی در بزرگسالی می‌شود. ریشه‌ی بسیاری از اختلالات روانی در نوجوانی، داشتن خانواده سالم است؛ خانواده‌ای که در آن احساس تعلق، آرامش و امنیت داشته باشیم.
نقش خانواده در زندگی و جوامع امروزی
این روزها زندگی فردی و اجتماعی دچار تغییرات زیادی شده است. از ظهور و نفوذ تکنولوژی و شبکه‌های اجتماعی گرفته تا قوت‌گرفتن پدیده مهاجرت و...، همگی باعث شده‌اند که نقش افراد و نهادهای اجتماعی اطراف ما تغییر شکل دهد. اما با همه‌ی این‌ها، چیزی که همچنان نمی‌توان آن را نادیده گرفت، اهمیت خانواده سالم و نقش خانواده در زندگی است. بله، اهمیت خانواده و نقش مهم آن در زندگی هنوز به قوت خود باقی است؛ اما خانواده نیز مانند هر نهاد دیگری باید خود را با تغییرات فردی، اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه‌ی خود و حتی جوامع دیگر همراه کند، در غیر این صورت دیگر نمی‌تواند آن‌طور که باید ضرورت وجودی خود را در چشم نسل امروز حفظ کند.
خانواده‌های امروزی باید با تغییرات همراه باشند و بتوانند فرزندان را نیز برای تغییرات جدیدی که در راه است آماده کنند. هم‌زمان با تغییرات و تحولات جامعه، نیازهای فردی و اجتماعی نیز تغییر می‌کند و خانواده سالم همچنان باید این نیازهای جدی را شناخته و اهمیت رفع آن‌ها را درک کند. برای مثال، همین ظهور تکنولوژی و پیشرفت و نفوذ آن در زندگی پدیده‌ای است که نه می‌توان آن را نادیده گرفت و نه می‌توان از آن دوری کرد، بلکه باید فواید آن را درک کرد و به کودکان نیز استفاده‌ی درست و به اندازه از آن را یاد داد.
ویژگی‌های اصلی خانواده موفق
خانواده موفق یعنی والدین و فرزندان موفق و در نگاهی بزرگ‌تر یعنی جامعه‌ی موفق. اما چه می‌شود که ما از یک خانواده به‌عنوان خانواده موفق یاد می‌کنیم؟ موفقیت به‌صورت کلی یک چیز اکتسابی است و برای دستیابی به آن باید تلاش کرد و زحمت کشید. داشتن یک خانواده موفق نیز نیاز به تلاش و همراهی همه‌ی اعضای خانواده دارد. چون تلاش و همراهی تک تک اعضای خانواده در ساختن و داشتن خانواده موفق و خوشحال و همدل، تضمین‌کننده‌ی آینده‌ی روشن همه‌ی آن‌هاست. این تلاش‌ها درنهایت به داشتن ویژگی‌هایی منتهی می‌شوند که می‌توان آن‌ها را ویژگی‌های یک خانواده موفق دانست؛ ازجمله اینکه در یک خانواده موفق و مستحکم و سالم:
- همه‌ی اعضا به اصول اخلاقی پایبند هستند؛
- اعضای خانواده در مقابل خطاهای یکدیگر از خودشان گذشت نشان می‌دهند؛
- اعضای خانواده برای همدیگر وقت می‌گذارند و در کنار یکدیگر وقت می‌گذرانند.
- اعضای خانواده در سختی‌ها کنار هم هستند و پشت هم را خالی نمی‌کنند؛
- همه‌ی اعضا قدردان کمک‌های یکدیگر هستند و هیچ لطفی را وظیفه‌ی طرف مقابل تلقی نمی‌کنند؛
- اعضای خانواده هنگام بروز اختلاف با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند و از رفتارهای نادرست مثل پرخاش و توهین و بحث پرهیز می‌کنند؛
- اعضای خانواده در صورت بروز سوءتفاهم به همدیگر فرصت توضیح می‌دهند و درباره‌ی همدیگر قضاوت نمی‌کنند؛
- اعضای خانواده سالم و موفق فقط به فکر منافع شخصی خود نیستند و منافع همه‌ی اعضا را در نظر می‌گیرند؛
- رعایت هرکدام از این ویژگی‌ها، ویژگی دیگر را تقویت می‌کند. خانواده‌ای که این ویژگی‌ها را داشته باشد، اهمیت خانواده و نقش خانواده در زندگی را به‌وضوح به تصویر می‌کشد.
سخن آخر
تمام چیز‌هایی که گفتیم و مواردی که در نشان‌دادن اهمیت خانواده و نقش خانواده در زندگی برشمردیم، ذره‌ای کوچک از ضرورت و اهمیت این نهاد اجتماعی کوچک را بیان می‌کند. حضور در خانواده و تلاش برای داشتن و ساختن خانواده موفق، درواقع تلاش برای بهبود کیفیت زندگی خودمان است. شاید نسل امروز مانند گذشته این اهمیت را درک نکند، اما اهمیت داشتن خانواده سالم برای داشتن جسم و روحی سالم، انکارناپذیر است.