تاب‌آوری چیست؟
تاب‌آوری نوعی توانمندی روان‌شناختی است که به انسان کمک می‌کند در مواجهه با مشکلات و حوادث ناگوار زندگی دوباره خود را بازیابی کرده و به زندگی برگردد. افراد تاب‌آور بعد از استرس‌های زیاد و فشارهای روانی سخت، دوباره به سمت موفقیت برگشته و بحران را پشت‌سر می‌گذارند. اما در این میان، بازگشت به کیفیت قبلی زندگی حداقل انتظاری است که می‌شود از خود داشت. نکته قابل توجه این است که آدم‌ها در شرایط یکسان زندگی و در مواجهه با حوادث مشابه، واکنشی متفاوت دارند و نمی‌توان از همه انتظار واکنش و تاب‌آوری یکسان داشت؛ چه برسد به اینکه در واقعیت، هر انسانی با دیگری فرق دارد و کیفیت زندگی هرکس و حوادث و روند زندگی افراد نیز با یکدیگر متفاوت است. مهم این است که بدانیم هیچ زندگی‌ای بدون سختی و مشکلات و حوادث ناخوشایند و غیرمترقبه نیست و این ما هستیم که همواره باید آمادگی مواجهه با این مسائل را داشته باشیم و به‌نوعی به تقویت تاب‌آوری خود بپردازیم.
مهم‌ترین ویژگی‌های مشترک افراد تاب‌آور
تاب‌آوری توانمندی‌ای نیست که با تقویت یک ویژگی یا مهارت خاص ایجاد یا تقویت شود، بلکه مجموعه‌ای از توانمندی‌ها و مهارت‌ها در کنار هم سبب شکل‌گیری و تقویت تاب‌آوری می‌شوند. در ادامه به برخی از این ویژگی‌ها و مهارت‌ها اشاره می‌کنیم:
داشتن خودآگاهی و احساس ارزشمندی:
افراد تاب‌آور خود را به‌عنوان فردی ارزشمند می‌پذیرند و از ضعف‌ها و قوت‌های خود به‌خوبی آگاه هستند. آن‌ها از خود واقعی‌شان فرار نمی‌کنند و با تلاش در جهت رفع نقص‌ها، به حس ارزشمندی و قابل احترام بودن خود می‌افزایند.
داشتن مهارت در حل مسئله
افراد تاب‌آور نگاهی متفاوت به مسائل و مشکلات دارند و با ذهنی تحلیلگر و نگاهی انتقادی، همواره به دنبال راه‌حل‌های جدید و سریع برای حل مسائل هستند. ذهن انتقادی این افراد بن‌بست فکری ندارد و همین توانایی حل مسئله باعث ایجاد اعتماد‌به‌نفس بیشتر و تقویت تاب‌آوری در آن‌ها خواهد شد.
خوش‌بین بودن
داشتن ذهن منفی و غوطه‌خوردن در شکست‌ها و ناکامی‌ها همیشه باعث کاهش اعتماد‌به‌نفس و کاهش انگیزه‌ی ادامه‌ی زندگی می‌شود. افراد تاب‌آور انرژی و توان خود را صرف منفی‌نگری نمی‌کنند و حتی به شکست‌های خود به‌عنوان پلی برای رسیدن به پیروزی نگاه می‌کنند.
داشتن حس همدلی
افراد تاب‌آور زندگی اجتماعی خوبی دارند و در روابط اجتماعی خود هم از دیگران حمایت می‌کند و هم حمایت دیگران را می‌پذیرند. آن‌ها خود را جدا از دیگران و دیگران را جدا از خود نمی‌دانند؛ درنتیجه وقتی نزدیکان خود را در سختی می‌بینند، از هیچ کمکی دریغ نمی‌کنند.
توانایی هدف‌گذاری هوشمند
درواقع، داشتن هدف و ایجاد و تقویت تاب‌آوری، مکمل یکدیگرند. شما با داشتن هدف، امید به زندگی بیشتری خواهید داشت. از طرف دیگر، داشتن روحیه‌ی تاب‌آوری باعث می‌شود هرگاه در زندگی دچار یأس شدید، با انتخاب هدفی تازه دوباره انگیزه‌ی ادامه‌ی زندگی را در خود ایجاد و بیشتر کنید.
توانایی تعیین و تشخیص حدود و مرزها
تعیین حد و مرز یعنی اینکه مشخص کنیم چه کسانی و چه چیزهایی وارد زندگی ما بشوند یا نشوند. این تعیین حد و حدود سبب می‌شود انرژی ما صرف کارها و افرادی که انجام یا حضورشان به زندگی ما آسیب می‌زند، نشود. به‌طور خلاصه یعنی جلوگیری از اتلاف انرژی، که خود سبب تقویت تاب‌آوری نیز خواهد شد.
کنترل درونی
افراد تاب‌آور به توانایی خود در کنترل مسائل و پیشامدهای غیرمترقبه باور دارند. آن‌ها می‌دانند که همه مسائل زندگی قابل پیش‌بینی نیستند و درنتیجه از خودشان بیش از حد انتظار ندارند. هرچه تاب‌آوری بیشتر باشد، توانایی کنترل مسائل و نیز قدرت پذیرش انسان بیشتر می‌شود. البته پذیرش نه به معنای شکست و دست روی دست گذاشتن، بلکه یعنی پذیرشِ اینکه مشکلات جزئی از واقعیت زندگی هستند و باید برای حل آن‌ها به بهترین شکل تلاش کرد.
پذیرش موقعیت‌های دشوار زندگی
حتماً شنیده‌اید که زندگی همیشه بر وفق مراد نیست و درعین‌حال در هیچ‌وقت روی یک پاشنه نمی‌چرخد. این یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اصول زندگی است که افراد تاب‌آور به آن باور دارند. این افراد در برخورد با موقعیت های دشوار نه خود را مقصر می‌دانند و نه دنبال تقصیر در دیگران می‌گردند؛ زیرا می‌دانند سختی‌ها جزء جدایی‌ناپذیر زندگی هستند. آن‌ها انرژی خود را صرف پیداکردن راه برون‌رفت از این موقعیت‌ها می‌کنند.
داشتن امید و روحیه‌ی مثبت‌اندیشی
تلاش برای رفع مشکلات و مبارزه با سختی‌ها به روحیه و باور نیاز دارد. افراد دارای تاب‌آوری بالا باور دارند که تلاش‌هایشان به ثمر خواهد رسید و مشکلات و موانع برطرف خواهد شد. در این میان، یادآوری خاطرات شاد گذشته و فکرکردن به آن‌ها باعث افزایش امید و تقویت بیشتر تاب‌آوری می‌شود.
ارتباط با افراد سالم
اینکه انسان روحیه‌ی مثبت‌اندیشی و توانمندی تاب‌آوری داشته باشد خیلی مهم است. اما داشتن دوستانی با این روحیه و توانمندی نیز به همان اندازه اهمیت دارد؛ چون انسان‌ها در شرایط سخت می‌توانند تجربیات مشابه خود را در اختیار هم قرار دهند و باعث افزایش روحیه در یکدیگر شوند. به‌علاوه، دیدن کسانی که از پس مشکلات مشابه برآمده‌اند نشان می‌دهد که روزهای خوب حتماً خواهند آمد.
چگونه ظرفیت تاب‌آوری فرزندانمان را بالا ببریم؟
تاب‌آوری جزو مهارت‌هایی است که از همان سنین کم باید در انسان تشکیل و تقویت شود. زندگی انسان در هیچ سنی عاری از سختی‌ها و مشکلات نیست و هرچه سن بالاتر می‌رود، مشکلات نیز متنوع‌تر و بزرگ‌تر می‌شوند. پس مواجهه با مشکلات در هر سنی اجتناب‌ناپذیر بوده و میزان تاب‌آوری خاص خود را می‌طلبد. به‌علاوه، والدین نمی‌توانند همیشه فرزندان خود را از استرس‌ها و فشارهای زندگی دور نگه دارند؛ بنابراین بهتر است نحوه‌ی مواجهه به این فشارها را به فرزندان خود بیاموزند تا در هر شرایطی و در صورت نبودن آن‌ها فرزندان بتوانند از پس مشکلات بربیایند.
در قسمت‌های قبل، ویژگی‌های اصلی افراد تاب‌آور را برای شما گفتیم. تقویت هرکدام از این ویژگی‌ها و مهارت‌ها می‌تواند به افزایش و تقویت تاب‌آوری در فرزندان منجر شود. اما مهم‌ترین نکته‌ای که در تقویت هرکدام از این ویژگی‌ها و درنهایت تقویت تاب‌آوری در فرزندان باید در نظر گرفت این است که والدین بهترین و بزرگ‌ترین الگو برای فرزندان هستند. درواقع، فرزندان قبل از هر آموزشی اول به رفتار والدین خود نگاه می‌کنند و از آن‌ها یاد می گیرند. پدر و مادرها با رفتار درست و نشان‌دادن ویژگی‌های ذکرشده در رفتارشان، عملاً به فرزندان خود تاب‌آوری را آموزش داده و بعد از آن، با تمرین‌های بیشتر، این ویژگی را در آن‌ها تقویت کرده و به آن عمق می‌بخشند.
سخن آخر
تاب‌آوری که نوعی سازگاری و انعطاف‌پذیری نیز شمرده می‌شود، مهارتی است که انسان می‌تواند آن را در خود ایجاد و تقویت کند و البته محیط اجتماعی پیرامون و فرهنگ جامعه نیز در رشد و تقویت تاب آوری نقش بسزایی دارد. یادمان باشد که درختان سرسخت در مواجهه با بادهای شدید از ریشه درمی‌آیند و می‌شکنند، اما درختان و گیاهانی که شاخه‌های انعطاف‌پذیر دارند، هیچ‌گاه از ریشه‌ی خود کنده نمی‌شوند و بعد از به پایان رسیدن طوفان، همچنان پابرجا هستند.