فرهنگ مدارا یکی از مهارت‌های اصلی زندگی است که شاید آن‌طور که باید به آن توجه نشده است؛ در‌صورتی‌که مدارا جزو ویژگی‌های کلیدی در دستیابی به آرامش و تثبیت آن در زندگی است. مدارا یعنی سازگاری، یعنی همدلی و گذشت و مهم‌تر از آن یعنی پذیرش تفاوت‌های فردی و اجتماعی و کنارآمدن با آن‌ها. درواقع مدارا همان چیزی است که در غرب به آن «هوش فرهنگی» می‌گویند.
فرهنگ مدارا چیست؟
حتماً شنیده‌اید که مردم همیشه برای نشان‌دادن تفاوت‌ها و طبیعی‌بودن آن‌ها می‌گویند «پنج تا انگشت دست هم یکسان نیستند»؛ در جایی که بین فرزندان یک خانواده که در محیطی کاملاً مشابه رشد کرده‌اند گاه تفاوت‌های چشمگیر وجود دارد، چطور می‌توان انتظار داشت که بین مردمی با فرهنگ‌های مختلف قومی و محلی و... تفاوتی وجود نداشته باشد و همه مثل ما فکر کنند و باورها و ارزش‌ها و خصوصیات اخلاقی یکسانی داشته باشند. اینجاست که پای آموزش فرهنگ مدارا به میان می‌آید و به ما می‌گوید دیگران را بپذیر و با آن‌ها مدارا کن، همان‌طور که دیگران نیز تو را می‌پذیرند و با تو مدارا می‌کنند. داشتن فرهنگ مدارا و آموزشِ آن آن‌قدر اهمیت دارد که در هفته‌ی کودک که در کشور ما از 13 تا 19 مهر است، روز 16 مهر مصادف با 8 اکتبر که روز جهانی کودک است، روز کودک، صلح و دوستی نام‌گذاری شده است و صلح و دوستی نتیجه‌ی چیست؟ بله، داشتن فرهنگ مدارا. همه‌ی ما به دنبال صلح هستیم و لازمه‌ی صلح، پذیرش یکدیگر با همه‌ی تفاوت‌هاست.
نقش مدرسه در آموزش فرهنگ مدارا به کودکان و نوجوانان
گفتیم که مدارا یکی از مهارت‌های اصلی زندگی است؛ درنتیجه آموزش این مهارت نیز مانند هر مهارت دیگری باید از سنین کم شروع شود. مدرسه مهم‌ترین نهاد اجتماعی‌کردن کودک است و به‌عنوان اولین نهاد آموزشی مشترک که همه‌ی کودکان موظف به حضور در آن هستند، در آموزش فرهنگ مدارا جایگاهی اثرگذار دارد. شاید کودک در جمع اعضای خانواده آن‌قدرها با تفاوت‌های فردی و اختلاف سلیقه‌ها و اختلاف عقاید روبه‌رو نشود و درنتیجه والدین نیز لزوم آموزش فرهنگ مدارا را به فرزند خود حس نکنند، اما در مدرسه از روبه‌روشدن با این مسائل گریزی نیست. بنابراین مدرسه باید برنامه‌ی مدون و یکسانی برای آموزش فرهنگ مدارا داشته باشد. فرزندان ما در مدرسه با همسن‌وسالان خود از هر فرهنگی آشنا می‌شوند و حتی با آن‌ها سر یک میز می‌نشینند؛ درنتیجه آنجاست که می‌توان با برنامه‌ای از‌پیش‌تعیین‌شده این تفاوت‌ها را به کودکان نشان داد و گفت هیچ‌کدام از این تفاوت‌ها نباید مانع صلح و دوستی بین آن‌ها شود. البته منظور این نیست که والدین باید بار چنین آموزش مهم و سنگینی را فقط بر دوش مدرسه بگذارند؛ زیرا همیشه گفته‌ایم والدین در هر زمینه‌ای بهترین الگو برای فرزندان هستند.
شیوه‌های افزایش فرهنگ مدارا
وقتی ما کاری را انجام می‌دهیم یا رفتاری را از خود نشان می‌دهیم، حتی اگر قصد آموزش نداشته باشیم باز هم باعث تأثیر بر دیگران شده و آن رفتار را ترویج می‌دهیم. مدارا ویژگی‌ای است که در کنار خود رفتارهای زیادی را شامل می‌شود که رعایت همه‌ی این‌ها در کنار هم نشانه‌ی مدارا و سبب افزایش فرهنگ مدارا می‌شود؛ ازجمله:
- عفو و بخشش: بخشش و گذشتن از خطای دیگران نشانه‌ی گذشت و میل ما به صلح و آشتی است.
- تحمل رفتار بد دیگران: آدم‌ها همیشه با روی خوش در کنار ما زندگی نمی‌کنند. پس همان‌طور که خوبی‌های آن‌ها را دوست داریم، باید بپذیریم که زندگی گاهی انسان را تحت فشار گذاشته و ممکن است رفتاری ببینیم که مورد پسند نباشد، اما هیچ‌وقت با یک رفتار بد فرصت ادامه‌ی یک دوستی خوب را از خود و دیگران نگیریم.
- مصاحبت دلنشین: هر انسانی عقاید و باورهای خاص خود را دارد. تفاوت‌هاست که زندگی را زیبا و تجربه‌ها را زیاد می‌کند. سعی کنید همیشه مصاحبی دلنشین برای دیگران باشید و در مقابل افرادی با ویژگی‌ای متناقض با خودتان، موضع نگیرید.
- خوش‌اخلاقی: حتی اگر با عقاید، رفتار یا ویژگی‌های شخصیتی کاملاً اشتباه و آزاردهنده در فردی روبه‌رو شدید، قطعاً جنگ و نزاع شما را به‌سمت اصلاح طرف مقابل نمی‌برد و آنچه شما را به نتیجه می‌رساند، اخلاق خوش است.
- نیکی‌کردن: جواب بدی را با بدی ندهید. سعی کنید در مقابل رفتار نادرست تحمل بیشتری از خود نشان دهید و با نیکی‌کردن طرف مقابل خود را نیز به‌سمت آرامش و دوستی ببرید.
اهمیت داشتن فرهنگ مدارا
یادگیری هر مهارتی در زندگی مهم است و یادگیری برخی مهارت‌ها مهم‌تر. حتی گاهی وقتی صحبت از یادگیری یک مهارت به میان می‌آید با خود فکر می‌کنیم این مهارت هیچ‌وقت در زندگی من به کار نخواهد آمد. اما درمورد مدارا چطور؟ قطعاً این‌طور نیست. انسان موجودی است اجتماعی و ناچار به تعامل. زندگی قابل پیش‌بینی نیست و هیچ‌کس نمی‌تواند مطمئن باشد که همیشه در محیطی یکسان و با آدم‌هایی با خصوصیات اخلاقی کاملاً مشخص و شناخته‌شده زندگی می‌کند. مثال واضح آن تغییر محیط کار و مدرسه است. هر انسانی در طول زندگی محیط‌های کاری و تحصیلی متفاوتی را تجربه خواهد کرد. در هر تغییر نیز با آدم‌های متفاوتی همکار و همراه خواهد شد؛
بنابراین، اگر مجهز به سلاح و مهارت لازم باشید، تغییر محیط هیچ‌وقت برای شما مشکل حادی به وجود نخواهد آورد. پس همیشه باید آمادگی مواجهه با آدم‌هایی با فرهنگ‌های متنوع را داشته باشید. این شما هستید که باید یاد بگیرید خودتان را سازگار کنید، نه اینکه انتظار داشته باشید دیگران خودشان را به خاطر شما تغییر دهند و یا محیطی باب میل شما فراهم کنند. در مواجهه با تنوع فرهنگی و تفاوت‌ها شما دو راه در پیش دارید: اول اینکه تضاد، رقابت و ناسازگاری را برگزینید که نتیجه‌ی آن جنگ، نزاع و کشمکش‌های دائمی و درنهایت فرسودگی جسمی و روحی است؛ دوم اینکه مدارا، تحمل و پذیرش را برگزینید که نتیجه‌ی آن آرامش، صلح و دوستی و درنهایت شادابی و سلامتی جسم و روح است.
مهم‌ترین فواید ترویج و افزایش فرهنگ مدارا
- سبب افزایش خیر و برکت می‌شود؛
- سبب ایجاد و افزایش حس امنیت می‌شود؛
- محبت را زیاد و کینه را از دل‌ها می‌زداید؛
- تعاملات اجتماعی را را گسترش می‌دهد؛
- به افزایش محبوبیت و مقبولیت اجتماعی کمک می‌کند.
سخن آخر
تنوع فرهنگی پدیده‌ی نوظهوری نیست و همیشه وجود داشته است. اما شاید چیزی که امروزه آن را پررنگ‌تر کرده و لزوم آموزش فرهنگ مدارا را بیشتر می‌کند، گسترش وسایل ارتباطی و درنتیجه سهولت و افزایش ارتباط مردم جوامع و فرهنگ‌های مختلف با همدیگر است. بنابراین، اگر خواستار ارتباط با آدم‌های مختلف و محیط‌های گوناگون هستیم، باید اقتضائات این تعاملات را نیز که یکی از مهم‌ترین آن‌ها کسب مهارت مدارا است در نظر بگیریم و فرزندان خود را از همان کودکی به‌سمت کسب این مهارت حرکت و آموزش دهیم.