مشارکت کودک و نوجوان در خانه یکی از دغدغه‌های ذهنی اکثر والدین است. اینکه آیا کار کردن بچه‌ها در خانه لازم است، انجام امور مربوط به منزل چه فوایدی برای بچه‌ها دارد، کودکان از چه سنی باید در کارهای خانه مشارکت کنند، چه کارهایی مناسب چه سنی هستند و در کل وظایف فرزند در خانه چیست از سوالات والدین در این رابطه محسوب می‌شوند. تحقیقات نشان میدهند که مشارکت کودک و نوجوان در خانه به استقلال، سلامت و شاد زیستن آن‌ها در بزرگسالی کمک زیادی می‌کند. به همین دلیل ما در این مقاله به اهمیت مشارکت کودک و نوجوان در خانه، سن مناسب و وظایف متناسب با آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
اهمیت مشارکت کودک و نوجوان در خانه
متأسفانه اغلب مادرها برای صرفه‌جویی در زمان و زودتر تمام شدن کارهای خانه، خودشان به تنهایی همه‌ی کارها را انجام میدهند. این در حالی است که مشارکت کودک و نوجوان در خانه بر رشد و تربیت آن‌ها تأثیر بسزایی دارد. از این رو خوب است تاثیرات فعالیت فرزندان در خانه را کمی مرور کنیم. 1- افزایش اعتماد به نفس و حس مسئولیت‌پذیری: والدین با واگذار کردن برخی از کارهای خانه به بچه‌ها و در نهایت تشکر کردن از آن‌ها، حس مسئولیت‌پذیری را در فرزندانشان تقویت می‌کنند. کودکان زمانی که اتاقشان را مرتب می‌کنند، لباس‌ها را تا می‌زنند و ... احساس توانا بودن می‌کنند. از طرفی بچه‌ها برای دیده شدن معمولاً سعی در نشان دادن توانایی‌هایشان دارند. مشارکت کودک و نوجوان در خانه باعث بروز حس مهم بودن در آن‌ها می‌شود. این حس در نهایت منجر به افزایش اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان خواهد شد. 2- تقویت مهارت‌های حرکتی: زمانی که بچه‌ها کاری در خانه انجام میدهند، مجبورند اندام‌های بدنشان را به حرکت وادار کنند. از این رو عضلات پا، دست و کمرشان تقویت شده و توانایی حفظ تعادلشان افزایش خواهد یافت. انجام فعالیت‌های خانگی در واقع یک ورزش سبک برای فرزندان تلقی می‌شود. 3- منظم بودن در بزرگسالی: فرزندانی که از همان دوران کودکی می‌آموزند اتاقشان را تمیز و وسایلشان را مرتب کنند. در بزرگسالی به افراد قانونمند، منظم و موفق تبدیل خواهند شد. چه چیزی بهتر از این که این افراد در بزرگسالی بتوانند فعالیت‌هایشان را طبق نظم و اصول انجام دهند؟ 4- خودکفا شدن: برای آن که کودکان بتوانند در آینده روی پای خود بایستند و در نبود والدینشان از عهده‌ی کارهایشان برآیند، لازم است در انجام امورات مربوط به خانه مشارکت داشته باشند. بیشتر کارهایشان را خودشان انجام دهند. این گونه در بزرگسالی به افرادی خودکفا تبدیل خواهند شد. همچنین بهتر می‌توانند از خود مراقبت کنند.
وظایف متناسب با سن بچه‌ها
همان‌طور که می‌دانید بچه‌ها به علت تفاوت‌های ذهنی و جسمی در سنین مختلف، با هم متفاوتند. از این رو سن می‌تواند تعیین کننده‌ی وظایف فرزند در خانه باشد. کارها را باید متناسب با سن، روحیات و علاقه‌ی بچه‌ها به آن‌ها واگذار کرد. با این حال به طور کلی وظایف فرزند در خانه و بر اساس سن را می‌توان به صورت زیر تعریف کرد: کودکان 3-2 ساله: جمع کردن اسباب بازی، انداختن لباس‌های کثیف در سبد، روی هم چیدن کتاب‌ها کودکان 5-4 ساله: گردگیری با دستمال، کمک در پخت و پز (کارهای ابتدایی و آسان)، قرار دادن مواد غذایی مختلف در جای مخصوص به خود، آبیاری گل‌ها و درخت‌ها کودکان 7-6 ساله: مرتب کردن لباس‌ها، تمیز کردن سطوح مختلف مثل میز، جارو کردن اتاق، چیدن و جمع کردن میز یا سفره‌ی غذا کودکان 9-8 سال به بالا: اتو کردن، دوختن دکمه‌ی لباس، آماده کردن یک وعده‌ی غذایی ساده، تمیز کردن اجاق گاز همه‌ی موارد فوق کارهایی هستند که بچه‌ها در سنین ذکر شده قادرند انجام دهند. اما همان‌طور که قبل‌تر اشاره کردیم سن کودکان نمی‌تواند ملاک تعیین وظایف فرزند در خانه باشد. زیرا ممکن است یک بچه‌ی 3 ساله بتواند کارهای تعریف شده در 5 سالگی را انجام دهد و حتی بالعکس. یک کودک 5 ساله توانایی‌اش در حد وظایف یک بچه‌ی 3 ساله باشد. به همین دلیل والدین باید علاوه بر سن به توانایی جسمی و علاقه‌ی فرزندانشان در انجام امور مختلف توجه کنند.
نکاتی مهم در تعیین وظایف فرزند در خانه
والدین باید هنگام تعیین وظایف و محول کردن کارها به بچه‌ها دقت کنند که هرگز آن‌ها را وادار به انجامشان نکنند، بلکه کودکان را با تشویق، دادن انگیزه و ایجاد هیجان به انجام کارها ترغیب کنند. واگذاری چند کار به صورت همزمان به بچه‌ها نیز کار اشتباهی است. زیرا باعث سردرگمی و بی‌علاقگی در آن‌ها می‌شود. یکی از اصول مهم در این کار درخواست واضح از بچه‌ها است. «اتاقت را تمیز کن» جمله‌ای مبهم و غیرقابل درک برای بچه‌هاست. به همین دلیل هنگام درخواست، والدین باید به صورت کاملا واضح از بچه‌ها بخواهند کاری را انجام دهند. مثلاً بگویند: «اسباب بازی‌هایت را جمع کن و در سبد بگذارد». هرگز نباید از نحوه‌ی کار کردن کودکان ایراد گرفت یا برای سریع انجام دادنشان به آن‌ها استرس وارد کرد. آن‌ها مانند بزرگسالان نمی‌توانند کار کنند. پدر و مادر باید با توجه به توانایی فرزندشان از او انتظار داشته باشند. حتماً باید از کودک برای مشارکت در کارهای خانه تشکر و قدردانی شود. این موضوع باعث ایجاد دقت و انگیزه بیشتر برای انجام کارهای منزل خواهد شد. نباید در تفکیک کارهای خانه بین فرزندان دختر و پسر تفاوت قائل شد. گاهی اوقات لازم است پسران کارهایی مانند آشپزی را نیز انجام دهند. زیرا این کار باعث می‌شود که آن‌ها از وظایف و مسئولیت‌های خانه داری آگاه شوند. از این رو دیگر در آینده این مسائل را وظیفه‌ی خانم‌ها نمی‌دانند. همچنین کارهای بیرون از خانه از قبیل: خرید کردن، شستن ماشین و ... را گاهی اوقات دخترها باید انجام دهند تا به استقلال برسند و دیگر به کسی متکی نباشند. وظایف باید متناسب با سن و توانایی بچه‌ها به آن‌ها واگذار شود. مثلاً نباید از یک کودک 5 ساله انتظار ظرف شستن داشت. هرگز نباید از انجام کارهای خانه به عنوان تنبیه استفاده کرد. زیرا باعث کاهش اعتماد به نفس بچه‌ها شده و تأثیرات منفی بر آینده‌ی آن‌ها خواهد گذاشت. از آن جا که انجام کارهای خانه ابزاری برای آموزش مهارت‌های اساسی زندگی است، ایجاد تنوع کاری برای کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است. این کار نه تنها از لحاظ روحی برای بچه‌ها چالش برانگیز و جالب است، بلکه باعث افزایش اعتماد به نفس آن‌ها خواهد شد. بر اساس تحقیقات انجام گرفته بر روابط فردی و گروهی مشارکت کودک و نوجوان در خانه کمک بسیاری به موفقیت آن‌ها در جامعه می‌کند. این کار در حقیقت نگرش «من می‌توانم» را در بچه‌ها ایجاد می‌کند.