کمبود معلم در آموزش و پرورش برای سال تحصیلی 1401-1400 به رقم 200 هزار نفر رسیده که آغازگر یک سونامی بزرگ در این وزارتخانه است. وزارت آموزش و پرورش همیشه با کمبود معلم به ویژه در دوره‌ی ابتدایی مواجه بوده است. اما امسال کمبود نیروی انسانی به حدی رسیده که زنگ خطر کلاس‌های بدون معلم در سراسر کشور به صدا درآمده است. این هشدار مسئولان آموزش و پرورش کشور را برای حل مشکل به تکاپو انداخته است. کمبود معلم به رقم 200 هزار نفر برای سال تحصیلی 1401-1400 رسیده که صحت آن را اسفندیار چهاربند و معاون حقوقی
آغاز سونامی کمبود معلم در آموزش و پرورش
اسفندیار چهاربند رئیس مرکز برنامه‌ریزی و نیروی انسانی سابق گفت: تعداد بازنشستگان از سال 97 حدود 40 هزار نفر بوده که باید در این چند سال به صورت تراکمی نیروی انسانی جایگزین آن‌ها می‌شد. اما متأسفانه روند جایگزینی معلمان نه تنها انجام نشده بلکه امروز به رقم 200 هزار نفر رسیده است. اگر به همین منوال پیش رویم بدون شک تا سال 1404 این رقم به 450 هزار معلم خواهد رسید که تقریبا نیمی از نیروی انسانی آموزش و پرورش را تشکیل می‌دهند. چهاربند توضیح داد: طبق بررسی‌ها و پیش‌بینی‌های سازمان برنامه و بودجه امسال و سال آینده بیشترین آمار بازنشستگی معلمان را در پیش داریم که یعنی حدود 111هزار و 545 معلم در این دو سال دوران خدمتشان به پایان می‌رسد. از طرفی بر اساس همین ارزیابی‌ها از سال 1402 تا 1406 نیز شاهد افزایش آمار بازنشستگان در کشور خواهیم بود. به طور میانگین هر سال 18 هزار و 650 معلم بازنشسته می‌شوند. طبق تحلیل‌ها و بررسی‌هایی که معاونت امور علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه انجام داده آمار نیروی انسانی و جمعیت بازنشستگان تا سال 1406 به رقم 463 هزار و 272 نفر خواهد رسید که 71 درصد این آمار تا قبل از 1402 دوره خدمتشان به پایان می‌رسد. تمامی این ارقام نشان‌دهنده‌ی شروع بحران بسیار بزرگ کمبود معلم در مدارس کشور است. وی افزود: نشانه‌های آغاز این سونامی در آموزش و پرورش از سال 97 نمایان شد که مسئولان را برای حل آن به تکاپو انداخته است. اما چاره‌اندیشی‌ها تنها مانند یک مسکن موقتی بودند که وضعیت را وخیم‌تر کرده‌اند.اقداماتی مانند: خرید خدمات آموزشی، استفاده از شیوه‌های مختلف حق‌التدریسی و افزایش ظرفیت کلاس‌ها به بیش از 40 نفر راه‌حل‌های کوتاه‌مدت وزارت آموزش و پرورش برای حل این بحران بودند. الهیار ترکمن معاون برنامه‌ریزی و توسعه‌ی منابع وزارت آموزش و پرورش درباره‌ی شروع سونامی کمبود معلم گفت: تا سال 79 شاهد افزایش جمعیت دانش‌آموزان بودیم که بعد از آن متوقف شد. به همین دلیل ضریب اشتغال نیروهای استخدامی دچار تحول شد. بعد از این دوره برای حفظ تعادل مانع از ورود نیروی انسانی به وزارت آموزش و پرورش شدند. زیرا معتقد بودند که با مازاد نیرو مواجه هستند. البته در آن سال‌ها 980 هزار نیرو در مقابل 7/11 میلیون دانش‌آموز داشتیم که تصمیم درستی بود. اما این محدود کردن‌های استخدامی تا به امروز ادامه داشت و منجر به ایجاد شرایط فعلی در کشور شد. ترکمن افزود: متأسفانه عدم تصمیم‌گیری درست، استخدام‌های افراطی و سپس بستن راه جذب نیرو در سال‌های بعد باعث شده که الان در این وضعیت باشیم. در سال 1370، 105 نفر نیروی جدید جذب شده در حالی که پیش‌بینی نکرده بودند که از دهه‌ی 80 به بعد با کاهش جمعیت دانش‌آموزان مواجه خواهیم شد. این موضوع باعث تغییر ضریب اشتغال شد.
بیشترین کمبود معلم در دوره‌ی ابتدایی
رضوان حکیم زاده معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش گفت: با توجه به آمار جمعیتی و محصلان و با تأکید بر این که بیش از 50 درصد این آمار مربوط به دوره‌ی ابتدایی است ما در این حوزه هزاران معلم کم داریم. در بین آمارهای به دست آمده بیشترین کمبود معلم مربوط به دوره‌ی ابتدایی است.
بی‌کیفیت بودن خروجی دانشگاه فرهنگیان
تا قبل از شروع کرونا مشکل کمبود معلم به حدی بود که در شروع سال تحصیلی برخی کلاس‌ها در مدارس دولتی تا اواخر مهر بدون معلم می‌ماندند. هر چند آموزش و پرورش تمام تلاش خود را برای جبران 197 هزار معلم انجام داد. البته در این وضعیت بحرانی اختلاف نظرهای زیادی نیز در رابطه با نحوه‌ی محاسبه نیاز به معلم، برآورد شاغلان و بازنشستگان وجود داشت که به یک چالش بزرگ بین سازمان برنامه و بودجه، سازمان امور اداری و استخدامی و آموزش و پرورش تبدیل شده است. از طرف دیگر مقاومت‌های زیاد برای جذب فارغ‌التحصیلان دیگر دانشگاه‌ها در این شرایط کمبود معلم مشکلی مضاعف بود. با این حال مخالفان این کار هنوز نتوانستند پاسخی به این سؤال بدهند، که کیفیت روش تدریس بین فارغ‌التحصیلان سایر دانشگاه‌ها (با گذراندن دوره‌ی یکساله در دانشگاه فرهنگیان) و معلمانی که دوره‌ی 4 ساله در دانشگاه فرهنگیان را گذراندند، در کدام بالاتر است. پانته‌آ دری معاون آموزش متوسطه‌ی آموزش و پرورش تهران می‌گوید: متأسفانه در سال‌های گذشته تعداد ورودی‌ها و خروجی‌های دانشگاه فرهنگیان تنظیم نشد. اما این موضوع نیز اهمیت دارد که آیا فارغ‌التحصیلان این دانشگاه استانداردهای لازم برای اداره‌ی کلاس را دارند یا خیر؟ در تهران که شاهد حداقل ورودی‌ها هستیم متأسفانه بعد از تحویل معلم می‌بینیم که این چهار سال آموزش نتوانسته معلم دوره دیده و باکیفیت را ارائه دهد. وی افزود: در این چند سال اخیر به علت عدم تعادل بین سیستم جذب و نگهداشت معلم، کامل شدن سنوات کاری فرهنگیان، بازنشستگی آن‌ها در پایان 30 و 35 سال و از طرف دیگر بازنشستگی قبل از موعد در شرایط خاص باعث شده تا هر سال با کسر بزرگی از کمبود معلم مواجه شویم که این الگو در استان‌های مختلف با هم متفاوت است.
جبران کمبود معلم با کاهش جمعیت دانش‌آموزان در آینده
قاسم احمدی لاشکی معاون حقوقی و امور مجلس وزارت آموزش و پرورش گفت: تا سال 1403 مشکل کمبود معلم در کشور به طور طبیعی با کاهش جمعیت دانش‌آموزان حل خواهد شد. اما تا سال 1403 دچار مشکل جدی در نیروی انسانی خواهیم بود. اما بعد از آن با کاهش جمعیت محصلان این معضل برطرف می‌شود. به همین دلیل با برنامه‌ریزی‌هایی می‌توان تا سال 1410 مشکل را حل کرد. در سال 99، 102 هزار ردیف استخدامی دریافت کردیم. چهاربند در این باره می‌گوید: دلیل اصلی مشکلات فعلی کشور سازمان امور اداری و استخدامی و مجلس هستند. حدود 6 مجلس در شرایط کنونی وزارت آموزش و پرورش نقش دارند. 65 درصد نیروهای این وزارتخانه توسط مجلس استخدام می‌شوند و نه دولت، آن هم با شرط عدم احراز صلاحیت، عدم فضای رقابتی و عدم احراز مستنداتی که سابقه‌ی خدمت آن‌ها تأیید شود. حتی اغلب نیروهایی که اکنون در حال استخدام هستند سابقه‌ی کاری‌شان صوری است و هیچ اعتبار علمی ندارد. این موضوع باعث کاهش کیفیت آموزشی در مدارس دولتی شده است.
سخن آخر
طبق استانداردها و مصوبه‌ی شورای عالی آموزش و پرورش آخرین حد تشکیل یک کلاس برای رسیدن به تراکم مطلوب 26 نفر است. حال با این فرض که در سال 1403 مشکل کمبود معلم نیز حل شود، در این سه سال تکلیف دانش‌آموزان چیست؟ در دوره‌ی ابتدایی که حساس‌ترین پایه‌ی تحصیلی است، نبود معلم و افزایش تراکم کلاسی آسیب‌های زیادی را متوجه دانش‌آموزان می‌کند. بنابراین مجلس باید به جای این حدس و گمان‌ها به دنبال چاره‌ای اساسی برای حل این معضل باشد.