زبان، مهم‌ترین ابزار برای نقل و انتقال فرهنگ، از نسلی به نسل دیگر است؛ بنابراین بروز هرگونه اختلال در آن نه تنها زندگی فردی را با مشکل مواجه می‌کند، بلکه بر جامعه نیز اثر می‌گذارد. اختلال گفتاری از گذشته‌های دور تاکنون گریبان‌گیر انسان‌ها بوده و آن‌ها را با مشکلات زیادی روبرو کرده است. اما امروزه این مشکل در صورت تشخیص به موقع، به راحتی قابل درمان است. در این مقاله قصد داریم به انواع اختلالات گفتاری و راه‌های درمان آن‌ها در کودکان بپردازیم.
اختلالات گفتاری و انواع آن
اختلالات گفتاری شامل مشکلاتی است که بر نحوه‌ی تولید صدا و ادا کردن کلمات اثر می‌گذارند. این مشکلات گفتاری در حقیقت مانع از ایجاد صحیح آواها می‌شوند. ساده‌ترین مشکلات گفتاری بیان حروف، مثل نوک زبانی صحبت کردن تا شدیدترین سطح آن مثل ناتوانی در صحبت کردن قابل درمانند. اختلال گفتاری می‌تواند در هر سنی اتفاق بیافتد که شامل انواع زیر است: اختلال گفتاری لکنت زبان لکنت زبان نوعی مشکل گفتاری است که موجب قطع شدن جریان صحبت کردن می‌شود. افراد دارای لکنت زبان، معمولاً بعضی کلمات را به صورت غیرارادی تکرار می‌کنند، در صداگذاری کلمات مشکل دارند یا برخی کلمات را بیش از حد می‌کشند. لکنت زبان بسته به شرایط مختلف، علائم متفاوتی نیز دارد. شرایطی مانند استرس، هیجان و ناامیدی موجب تشدید لکنت می‌شوند. علائم این اختلال به دو صورت رفتاری و جسمی بروز می‌کند. این علائم شامل تنش در صورت و شانه‌ها، پلک زدن سریع، لرزش لب، مشت‌های گره شده و حرکات ناگهانی سر است. در کل دو نوع اصلی لکنت وجود دارد: 1- لکنت رشدی: این مشکل صوتی معمولاً برای کودکان در حال یادگیری مهارت‌های گفتاری به وجود می‌آید و عوامل ژنتیکی می‌توانند احتمال این نوع لکنت را افزایش دهند. 2- لکنت عصبی: این اختلال، زمانی رخ می‌دهد که آسیب به مغز باعث عدم هماهنگی بین بخش‌های مختلف مغز شود که بیشتر در سنین بالا رخ می‌دهد. اختلال گفتاری آپراکسی مغز انسان همه‌ی فعالیت‌های فرد را، کنترل می‌کند. صحبت کردن یکی از همین فعالیت‌ها است. زمانی که فرد تصمیم به حرف زدن می‌گیرد، مغز دستوراتی را برای تولید آواهای صوتی به بخش‌های مختلف، ارسال می‌کند. این دستورات شامل باز و بسته شدن تارهای صوتی، حرکت زبان، لب‌ها و کنترل حرکت هوا با استفاده از گلو و دهان است. اختلال گفتاری آپراکسی به عدم توانایی افراد در شکل دادن صحیح صداها گفته می‌شود که ریشه در مشکلات مهارت‌های حرکتی دارد. فردی که به اختلال گفتاری آپراکسی مبتلا است، امکان ادای جملات طولانی و کلمات پیچیده را ندارد. اختلال گفتاری دیساتریا گاهی اوقات آسیب به مغز موجب ایجاد ضعف در بخش‌هایی از صورت، لب‌ها، زبان، گلو و قفسه‌ی سینه می‌شود. به وجود آمدن ضعف در این بخش‌ها بر قدرت تکلم تأثیر می‌گذارد و صحبت کردن را با مشکل مواجه می‌کند. از علائم این بیماری می‌توان به خیلی آهسته یا خیلی سریع صحبت کردن، عدم توانایی در حرکت دهان یا زبان و آرام و بی‌صدا حرف زدن اشاره کرد.
بهترین زمان برای درمان اختلالات گفتاری
گفتار درمانی را می‌توان از دوره‌ی کودکی شروع کرد. با استفاده از این روش می‌توان هرگونه نابسامانی که روی قدرت تکلم و زبان تأثیر می‌گذارد را تشخیص داد و درمان کرد. معمولاً مراجعین با سنین بالا که قدرت تکلم خود را از دست داده‌اند، بیماران مبتلا به سکته مغزی هستند. تشخیص به موقع مشکل گفتاری در کودکان از بروز مشکلات جدی در آینده جلوگیری می‌کند. متأسفانه برخی از والدین علی‌رغم مشاهده‌ی مشکلات تکلم در فرزندانشان نسبت به آن بی‌تفاوتند و فکر می‌کنند که با صبر کردن و بزرگ شدن کودک، این مشکل برطرف خواهد شد. در حالی که تشخیص و درمان این اختلال بر عهده‌ی گفتار درمانگر است. کودکان با بیماری‌های گفتاری، در صورتی که به موقع تحت نظر قرار نگیرند، در برقراری ارتباط با دیگران با مشکل مواجه می‌شوند. همچنین هزینه‌ی درمان در سنین بالا بیشتر خواهد بود. عدم درمان به موقع این اختلالات موجب کاهش اعتماد به نفس، پرخاشگری، مشکلات در یادگیری و مهارت‌های ارتباطی و ... نیز می‌شود.
درمان اختلالات گفتاری
مشکلات تکلم هیچ ارتباطی با میزان هوش کودکان ندارد. بسیاری از دانشمندان در کودکی با مشکلات گفتاری درگیر بوده‌اند. راه‌های مختلفی برای کمک به درمان بیماری‌های گفتاری وجود دارد که در این قسمت به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم. 1- درمان اختلال گفتاری با استفاده از کارت‌ها در این روش باید کارت‌هایی را در اندازه‌های مناسب تهیه کنید، روی آن‌ها حروف الفبای فارسی را بنویسید و تلفظ صحیح کلمات را به کودکان خود بیاموزید. با این کار به کودکتان کمک می‌کنید تا علاوه بر یادگیری حروف الفبا، تلفظ صحیح آن‌ها را نیز بیاموزد. بعد از مدتی همزمان با آموزش هر حرف کارت‌هایی با تصاویر مربوط به آن حرف را به او نشان دهید. در مراحل بعدی از کودکتان بخواهید تصاویر مربوط به هر حرف را کنار هم بگذارد و این مرحله را به صورت یک بازی با کودکتان انجام دهید. تکرار روزانه این بازی در درمان مشکلات گفتاری کودکتان کمک بسیار زیادی می‌کند. 2- درمان اختلال گفتاری با استفاده از آینه، داستان و شعر در این روش درمان، کودکانی که در تلفظ برخی حروف مشکل دارند، می‌توانند با استفاده از آینه نحوه‌ی قرارگیری صحیح زبان را مشاهده و تمرین کنند. این روش معمولاً برای کودکانی که نوک زبانی صحبت می‌کنند کاربرد بیشتری دارد. زیرا نوک زبانی حرف زدن به علت قرارگیری اشتباه زبان در دهان به وجود می‌آید. گاهی اوقات مشکلات تکلم کودکان به علت محدود بودن دایره‌ی لغات آن‌ها است، به همین دلیل می‌توانند با گوش کردن به داستان‌های صوتی و شعرها دایره‌ی لغات خود را افزایش دهند و تلفظ صحیح لغات را یاد بگیرند.
سخن آخر
مشکلات کلامی روی توانایی افراد برای تولید آواهایی که منجر به ایجاد کلمات می‌شوند، تأثیر می‌گذارد. عدم توانایی تلفظ صحیح کلمات و مشکلات گفتاری بر شخصیت افراد نیز تأثیرگذار است. بهترین زمان برای درمان این مشکلات قبل از سن 4 سالگی است و در صورتی که به بعد از این سن موکول شود، مشکلات بسیاری برای کودکان به وجود می‌آید.