زبان وسیله‌ای برای ایجاد ارتباط است و دانستن کلمات بیشتر به برقراری بهتر این ارتباط کمک می‌کند. بدون داشتن گنجینه واژگان، کودکان نمی‌توانند به‌راحتی بخوانند، مطالب را بفهمند و احساسات و افکار خود را به شیوه‌ای واضح بیان کنند. افراد با شنیدن و خواندن، واژه‌های جدید می‌آموزند و با استفاده مکرر از کلمات تازه آموخته شده، آنها را در ذهن خود تثبیت می‌کنند. استفاده از بازی افزایش دایره لغات فارسی برای این کار عالی است زیرا کودکان در حین بازی هم کلمه جدید می‌آموزند و هم کلمات جدید در ذهن‌شان تثبیت می‌شود.
بازی‌های واژگانی یک فضای یادگیری مفرح و آرامش‌بخش را فراهم می‌کنند. در اینجا 17 بازی افزایش دایره لغات فارسی معرفی شده است تا معلمان و والدین بتوانند به وسیله این بازی‌ها به افزایش دایره لغات کودکان کمک کنند. بازی‌های معرفی شده می‌توانند به‌صورت گروهی یا انفرادی، رقابتی و غیر رقابتی انجام شوند و ما اینجا به‌عنوان پیشنهاد این بازی‌ها را به دو صورت انفرادی و گروهی معرفی کرده‌ایم.
شش بازی افزایش دایره لغات فارسی به‌صورت انفرادی (یک شرکت‌کننده)
1- کلمه‌سازی با حروف یک واژه
در این تمرین، معلم تعدادی کارت کلمه را آماده می‌کند و هر دانش‌آموز به‌صورت شانسی یک کارت انتخاب می‌کند حالا باید با حروف کلمه‌ای که انتخاب کرده است کلمه بسازد؛ مثلاً دانش‌آموزی کارت کلمه دیوار را دارد حالا باید بکوشد با حروف دیوار «د - ی - و - ا - ر» کلمات جدید بسازد مثل: دیو - رود - یاد - یار و...
2- تمرین جمله‌سازی
یکی از بهترین و قدیمی‌ترین روش‌های آموزشی جمله‌سازی است. در این بازی افزایش دایره لغات فارسی، معلم یا والد تعدادی کارت کلمه آماده می‌کند و دانش‌آموز به‌صورت شانسی از بین کارت‌ها مثلاً 4 یا 6 کارت برمی‌دارد. حالا باید با کارت‌هایی که دارد جمله‌سازی کند. برای دانش‌آموزان بزرگ‌تر این تمرین می‌تواند نوشتن یک بند باشد.
3- پیدا کردن معنی
در این بازی افزایش دایره لغات فارسی، معلم یا والد جملات متنی را که قبلاً برای دانش‌آموزان تدریس شده روی تخته یا کاغذ می‌نویسد؛ سپس کلماتی را از متن علامت‌دار می‌کند. روی میز تعدادی کارت قرار دارد که روی آنها کلمات متعدد نوشته شده است. دانش‌آموز باید کارت‌هایی را بیابد که روی آنها معانی کلمات علامت‌دار نوشته شده است.
4- بیست سوالی حرفی
معلم یا والد یک کلمه را در نظر می‌گیرد و دانش‌آموز فرصت دارد با پرسیدن درباره حروف کلمه، آن را حدس بزند. این بازی برای دانش‌آموزان کلاس اول که تازه حروف را یاد گرفته‌اند مناسب است اما انتخاب کلمه باید حتماً متناسب با دایره لغات کلاس اول باشد.
5- حافظه واژگان
معلم یا والد در این بازی افزایش دایره لغات فارسی، تعدادی کلمه و معنایشان را روی کارت‌های متنوع می‌نویسد و کارت‌ها را به پشت می‌گذارد. دانش‌آموز در هر نوبت می‌تواند دو کارت انتخاب کند و کلمه پشت آن را ببیند. اگر کلمه و معنایش درست انتخاب شده بود کارت‌ها را برای خود برمی‌دارد و اگر درست نبود دوباره به پشت قرار می‌دهد.
6- تاس و نقطه
در این بازی دانش‌آموز تاس می‌اندازد و با توجه به عدد تاس باید کلمه‌ای با آن تعداد نقطه بگوید و امتیاز بگیرد؛ مثلاً اگر تاس عدد 5 را نشان داد دانش‌آموز باید یک کلمه 5 نقطه بگوید و 5 امتیاز هم بگیرد.
یازده بازی افزایش دایره لغات فارسی به‌صورت گروهی
1- مکالمه با کلمات
این بازی مانند مشاعره است اما به‌جای خواندن شعر از دانش‌آموز خواسته می‌شود که کلمه بگوید؛ مثلاً معلم کلمه میز را می گوید و دانش‌آموز باید کلمه‌ای بگوید که با «ز» شروع می‌شود و بازی به همین شکل ادامه می‌یابد. شکل ساده این بازی آن است که دانش‌آموز هر کلمه‌ای را می‌تواند بگوید مثل اسم افراد، اسم ماشین، اشیا و ... اما با انتخاب موضوع کار سخت‌تر می‌شود و دانش‌آموز باید مثلاً نام دخترانه یا پسرانه بگوید یا فقط از نام اشیا استفاده کند.
2- کلمه‌سازی با حروف
در این بازی افزایش دایره لغات فارسی، معلم تعدادی حرف را روی کارت می‌نویسد و هر دانش‌آموز به‌صورت شانسی 5 یا 6 کارت برمی‌دارد و باید با حروفی که در اختیار دارد کلمه صحیح و معنادار بسازد. می‌توان دانش‌آموزان را در گروه‌های 2 یا 3 نفره قرار داد تا آنها با هم‌فکری یکدیگر کلمه بسازند. به‌این‌ترتیب تعداد زیادی واژه داریم که دانش‌آموزان خودشان ساخته‌اند.
3- قافیه‌بازی
در این بازی معلم یک واژه را اعلام می‌کند؛ مثلاً کلمه باران. حالا از دانش‌آموزان می‌خواهد تا کلمه‌ای هم‌قافیه با کلمه معلم بگویند(2 حرف پایانی یکی باشد) مثلاً: شادان،سامان،آنان و... و بازی به این شکل ادامه می‌یابد.
4- صفتش را پیدا کن
معلم تخته را به دو قسمت تقسیم می‌کند و دو تصویر که حالت یا احساسی را نشان می‌دهند را روی تخته نصب می‌کند و جمله‌ای که آن تصویر را توصیف می‌کند زیر آن می‌نویسد. مثلاً: اتاق شلوغ است یا علی غمگین است. تعداد زیادی کارت که روی هر کدام صفتی نوشته شده است را به صورت در هم روی میز قرار می‌دهد حال از دو دانش‌آموز می‌خواهد که در زمانی مشخص مثلاً در فاصله شمارش یک تا بیست کلماتی که به تصویر می‌خورند و مناسب توصیف آن تصویر هستند را از میان کارت‌ها انتخاب کنند. در پایان درستی کارت‌های دانش‌آموزان بررسی می‌شود. این بازی از بهترین تمرین‌ها برای افزایش دایره لغات فارسی دانش‌آموزان است زیرا آنان می‌کوشند با کلمات مناسبی که در ذهن دارند آنچه می‌بینند را به‌زبان آورند.
5- کلمات مخالف
معلم تعدادی برچسب کلمات متضاد تهیه می‌کند و روی پیشانی هر دانش‌آموز می‌چسباند، سپس دانش‌آموزی که برچسب ندارد باید هم‌کلاسی‌هایی که برچسب‌شان متضاد یکدیگر است را کنار هم قرار دهد. برای رقابتی‌تر کردن این بازی افزایش دایره لغات فارسی می‌توان دو دانش‌آموز را انتخاب کرد و هر کدام زودتر متضادها را پیدا کند برنده می‌شود. این بازی را می‌توان برای کلمات هم معنی هم انجام داد.
6- هجا بازی
در این بازی افزایش دایره لغات فارسی، معلم دانش‌آموزان را گروه‌بندی می‌کند سپس یک هجا می‌گوید؛ مثلاً با/ دَ/ ری. این هجا می‌تواند هجای اول دوم یا سوم و... باشد. حالا دانش‌آموزان باید با آن هجا کلمه بسازند. هر گروه بتواند زودتر کلمات بیشتر بسازد برنده است.
7- تاس بازی و کلمه‌سازی
معلم برای این بازی افزایش دایره لغات فارسی می‌تواند دو عدد تاس به نسبت بزرگ درست کند و روی یکی 6 حرف و روی دیگری عدد بنویسد. حالا از دانش‌آموز بخواهد هر دو تاس را بیندازد و با توجه به عدد و حرفی که گرفته کلمه بسازد. مثلاً عدد 3 یعنی 3 تا کلمه با حرفی که داری بساز یا کلمه‌ای بگو که حرف سومش حرفی باشد که گرفتی یا با حرفی که داری یک کلمه سه‌بخشی بساز.
8- مسابقه کی معنی کلمه را می‌داند
در این بازی افزایش دایره لغات فارسی، معلم تخته را به دو قسمت تقسیم کرده و کلمات جدید درس را روی تخته می‌نویسد، سپس دانش‌آموزان را به دو گروه تقسیم کرده و آنها را روبروی تخته به صف می‌کند. اولین دانش‌آموز از گروه الف یک کلمه از روی تخته که مربوط به گروه ب است را مشخص می‌کند و به انتهای صف گروه خود می‌رود، اولین دانش‌آموز گروه ب باید معنای کلمه مشخص شده را بگوید. اگر درست گفت کلمه از روی تخته پاک می‌شود و اگر نه باقی می‌ماند. به این ترتیب اعضای هر تیم کلمه‌ای را برای گروه رقیب مشخص می‌کنند تا آنان پاسخ دهند. هرگروه که زودتر کلماتش از روی تخته پاک شود برنده خواهد بود.
9- دبرنای واژگانی
معلم کارت‌هایی که مثل بازی دبرنا جدول‌بندی شده و به جای عدد کلمه روی آن نوشته شده را بین دانش‌آموزان تقسیم می‌کند. معلم یک حرف را اعلام می‌کند؛ مثلاً: «سین». دانش‌آموزان باید ببینند که آیا در کارت‌هایشان کلمه‌ای که «سین» دارد هست یا خیر. هر کس زودتر کلمات کارتش پیدا شد برنده است. در این بازی افزایش دایره لغات فارسی، به‌جای حرف می‌توان از کلمه هم استفاده کرد.
10- ساخت کلمات مشتق و مرکب
این تمرین برای دانش‌آموزان سال‌های بالاتر است که کلمات مشتق و مرکب را می‌شناسند. معلم یک وند یا یک تک‌واژ آزاد (کلمه) را اعلام می‌کند و از دانش‌آموزان می‌خواهد که با آن کلمه بسازند. به‌طور مثال خانه: کتاب‌خانه، سردخانه و... یا-ناک: خطرناک، ترسناک و... این تمرین می‌تواند به‌صورت مسابقه برگزار شود مثلاً هرکدام از بازیکنان زنگ داشته باشند و هرکس زودتر زنگ را به‌صدا در آورد و درست پاسخ داد امتیاز بگیرد.
11- دسته‌بندی کردن کلمات
معلم در این بازی افزایش دایره لغات فارسی، به دانش‌آموزان یک صفحه مجله یا روزنامه می‌دهد و از آنان می‌خواهد کلماتی را پیدا کنند که از نظر معنایی یا منطقی با هم ارتباط دارند یا جزء یک مقوله و گروه به‌حساب می‌آیند. مثلاً دانش‌آموز کلماتی را پیدا می‌کند که صفت‌اند یا فعل‌اند یا کلماتی مثل مدرسه، کتاب، معلم که با هم ارتباط دارند. دانش‌آموزی که کلمات بیشتری پیدا کند، برنده خواهد بود.
نتیجه‌گیری
واژگان نه تنها پایه و عنصر کلیدی یادگیری هر زبانی است، بلکه ابزاری مهم در یادگیری سایر موضوعات نیز به‌شمار می‌رود. جستجوی راه‌های سرگرم‌کننده و معنادار برای افزایش دایره لغات کودک در هر زمینه‌ای یک کار ضروری است. آنچه در این مقاله آمد بازی‌هایی برای افزایش دایره لغات کودکان بود تا آنان با کمک این بازی‌ها به‌گنجینه واژگان خود بیفزایند و بتوانند بهتر بنویسند، بخوانند و صحبت کنند. شما چه روش‌های خلاقانه‌ای برای افزایش دایره لغات فارسی دانش‌آموز خود پیشنهاد می‌کنید؟ لطفا آن را با ما هم درمیان بگذارید.