تأثیر مقایسه کردن فرزندان بر اعتماد به نفس آن‌ها

اعتماد به نفس، به معنای باور فرد به توانایی‌ها، استعدادها و ارزشمندی خود است. در دوران کودکی، این ویژگی به تدریج و تحت تأثیر محیط خانواده، مدرسه، دوستان و تجربیات فردی شکل می‌گیرد. کودکی که از سوی والدینش مورد تشویق، درک و حمایت قرار می‌گیرد، به خود ایمان پیدا می‌کند و یاد می‌گیرد که ارزشمند است، حتی اگر در همه چیز بهترین نباشد. در مقابل، کودکانی که به طور مداوم با دیگران مقایسه می‌شوند، به‌تدریج این پیام را دریافت می‌کنند که کافی نیستند، یا فقط در صورتی ارزش دارند که مانند دیگری باشند. این نوع تفکر، به مرور زمان، اعتماد به نفس آن‌ها را تخریب می‌کند و موجب اضطراب، احساس ناتوانی و حتی افسردگی می‌شود.

مقایسه کردن فرزندان معمولاً از نیت‌های بد ناشی نمی‌شود. بسیاری از والدین تصور می‌کنند که با مقایسه فرزند خود با دیگران، او را به تلاش بیشتر و پیشرفت تشویق می‌کنند. این دیدگاه، ریشه در باورهای فرهنگی یا تجربیات نسل‌های گذشته دارد. برای مثال:

گاهی مقایسه‌ها به‌صورت مستقیم بیان نمی‌شوند، اما در کلام یا رفتار والدین نهفته‌اند. لحن تحقیرآمیز، تأکید بر موفقیت‌های دیگران در حضور کودک، یا نگاه‌های سرزنش‌آمیز، همگی می‌توانند پیام مقایسه را منتقل کنند. برای مثال:

برای آن‌که فرزندان بتوانند به درک درستی از خود برسند و شخصیتی سالم و با اعتماد به نفس داشته باشند، والدین باید آگاهانه از مقایسه‌گری پرهیز کنند. در ادامه، چند راهکار کاربردی برای تقویت اعتماد به نفس کودکان و ایجاد فضایی حمایتی و غیررقابتی در خانواده ارائه می‌دهیم.

اگرچه خانواده نقش اصلی در شکل‌گیری اعتماد به نفس دارد، اما نظام آموزشی و محیط اجتماعی نیز باید از مقایسه‌های آسیب‌زا پرهیز کنند. رقابت‌های ناسالم، نمره‌محوری، رتبه‌بندی‌های مکرر و توجه بیش از حد به موفقیت‌های تحصیلی، اعتماد به نفس بسیاری از دانش‌آموزان را به خطر می‌اندازد. مدارس باید فضاهایی برای شکوفایی استعدادهای گوناگون، رشد اجتماعی و تقویت خودباوری باشند، نه صرفاً محیطی برای مقایسه و رقابت.