سازمان بهداشت جهانی در سال 2019 گزارشی منتشر کرد که زنگ خطر را برای دنیا به صدا درآورد. بر اساس این گزارش آمار خودکشی در قرن جدید با روندی تصاعدی پیشرفت کرده است. به طوری که خودکشی سومین عامل مرگ و میر گروه‌های سنی 15 تا 24 سال در سطح دنیا به حساب می‌آید. پس از انتشار این گزارش، نگرانی‌ها در خصوص خودکشی در نوجوانان و جوانان در کشورها بیشتر شد. در این مطلب قصد داریم تا نگاهی انتقادی به دلایل، نشانه‌ها و آمارهای خودکشی در ایران بیندازیم. تا پایان با ما همراه باشید چرا که موضوعات تکان‌دهنده و حساسی را به خصوص برای والدین ذکر خواهیم کرد.
آمارهایی از خودکشی نوجوانان در ایران
قبل از پرداختن به ریشه‌های تشدید خودکشی در نوجوانان، بد نیست که نیم‌نگاهی به آمارهای رسمی منتشر شده در این زمینه داشته باشیم. آمارهای جهانی حاکی از آن است که نرخ خودکشی به بیش از 700 هزار مورد در سال می‌رسد. مطابق آخرین گزارش رسمی منتشر شده در ایران که مربوط به سال 1398 است، تعداد 5143 مورد خودکشی منجر به مرگ در کشور به ثبت رسیده است. آمارها نشان می‌دهند اقدام به خودکشی در دختران حدود 2 تا 3 برابر پسران است؛ اما نکته مهم ماجرا این است که آمار فوت پسرها در اثر خودکشی حدود 3 برابر بیشتر از دخترهاست. این آمار در کشور ما نیز تقریباً صدق می‌کند. به عنوان مثال در سال 1398 حدود 3626 نفر مرد و 1517 نفر زن در اثر خودکشی فوت کرده‌اند. از همین جا می‌توان برداشت کرد که مردان وقتی تصمیم به خودکشی می‌گیرند، خیلی جدی‌تر دست به اقدام می‌زنند. در حالی که زنان معمولاً از ابزارهایی برای خودکشی استفاده می‌کنند که اطرافیان فرصت نجات دادن آن‌ها را داشته باشند.
دلایل خودکشی در نوجوانان
چه عواملی باعث تصمیم به خودکشی در نوجوانان می‌شوند؟ این سؤال بسیار مهمی است که پاسخ به آن تأثیر زیادی در اتخاذ روش‌های اصولی برای پیشگیری از خودکشی دارد. اساساً دوره سنی نوجوانی در حالت عادی نیز با استرس و اضطراب زیادی همراه است. افراد در سنین نوجوانی به نوعی در دوره گذار قرار دارند و مدام شاهد بروز تغییر در رفتار، افکار، احساسات و حتی ظاهر خود هستند. در چنین شرایطی قوای حل مسئله و تصمیم‌گیری نوجوانان تحت تأثیر منفی قرار می‌گیرد. حال تصور کنید در همین شرایط ناپایدار، مجموعه‌ای از اتفاقات ناگوار نیز برای نوجوانان رخ دهد. از جمله رویدادهای منفی دوره نوجوانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طلاق والدین
- تشکیل خانواده جدید
- مرگ یک یا چند تن از اعضای خانواده
- طرد شدن عاطفی
- قرار گرفتن در معرض خشونت‌های خانگی (جسمی و جنسی)
- اعتیاد به الکل و مواد مخدر
- افت تحصیلی شدید
- نقل مکان به محلی جدید و از دست دادن دوستان صمیمی
- دچار شدن به بیماری‌های جسمی و روانی
این اتفاقات فشار روحی و روانی زیادی به نوجوانان وارد می‌کنند. گاهی اوقات غلبه بر این مشکلات به تنهایی امکان‌پذیر نیست. رها شدن نوجوان در باتلاق مشکلات، نتایج فاجعه‌باری را به دنبال خواهد داشت. اگر نوجوان احساس کند که در بن‌بست قرار دارد و راه فراری برایش وجود ندارد، ممکن است دست به اقدامات خطرناکی بزند. خودکشی در نوجوانان سخت‌ترین واکنشی است که از سوی آن‌ها در این بازه سنی نشان داده می‌شود. دلایل خودکشی در ایران به خصوص در گروه سنی نوجوانان نیز مشابه سایر کشورهای جهان است.
نشانه‌های خودکشی در نوجوانان
علائم هشداردهنده خودکشی در نوجوانان چیست؟ آمارها نشان می‌دهند که تقریباً تمام کسانی که در نوجوانی اقدام به خودکشی می‌کنند، از سطح خاصی از افسردگی رنج می‌برند. بنابراین اصلی‌ترین و خطرناک‌ترین علامت هشداردهنده که باید برای والدین و مربیان مدرسه به عنوان زنگ خطر به حساب بیاید، مشاهده علائم افسردگی در نوجوانان است. از جمله علائم بارز افسردگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییر عادات غذایی به خصوص تشدید بی‌اشتهایی
- به هم خوردن ساعات و نظم خواب
- بی‌میلی نسبت به فعالیت‌های روتین زندگی
- کناره‌گیری از جمع خانواده و دوستان
- مصرف الکل و مواد مخدر
- بی‌توجهی به ظاهر و لباس پوشیدن
- اقدام به کارهای خطرناک و پرریسک
- صحبت کردن از مرگ
- معده درد، سر درد و خستگی جسمانی شدید
- احساس بی‌حوصلگی
- از دست دادن تمرکز
- بی‌تفاوتی نسبت به تشویق و ابراز محبت
البته باید توجه داشته باشید که بروز هر یک از این علائم به تنهایی نشانه این نیست که فرزند شما تصمیم به خودکشی دارد. بلکه با مشاهده تعدادی از این نشانه‌ها باید حساس شوید. شاید جدی‌ترین علامت و نشانه خودکشی در نوجوانان مربوط به زمانی باشد که به طور مستقیم درباره خودکشی و مردن حرف می‌زنند. متأسفانه برخی این گونه حرف‌ها را به حساب خامی نوجوانان می‌گذارند و به سادگی از کنارشان عبور می‌کنند. این تصمیم بزرگ‌ترین اشتباهی است که از سوی بزرگ‌سالان در مواجهه با تهدید به خودکشی در نوجوانان سر می‌زند. به محض مشاهده چنین رفتارهایی باید دست به کار شوید و با مراجعه به روان‌شناس متخصص به دنبال راه چاره باشید.
روش‌های مؤثر پیشگیری از خودکشی در نوجوانان
چگونه از اقدام به خودکشی در نوجوانان جلوگیری کنیم؟ این سؤال بسیار مهمی است که والدین و مربیان مدارس باید اطلاعات کافی در این زمینه کسب کنند. توصیه اول ما به همه والدین و مربیان مدارس شرکت در دوره‌های آموزشی تخصصی و مطالعه کتاب‌های علمی در این زمینه است. در کنار آن توجه به نوجوانان راه حل اصلی برای جلوگیری از اقدام به خودکشی آنان است. باید سعی کنید با گارد باز ارتباط صمیمی و دوستانه‌ای با نوجوانان برقرار کنید.
در کنار آن مجموعه‌ای از اقدامات مؤثر و مفید که می‌تواند جلوی خودکشی در نوجوانان را بگیرند، عبارت‌اند از:
- همواره گوش شنوا برای حرف‌های نوجوانان باشید.
- حتی‌الامکان از وارد کردن فشار و انتقادات بی‌مورد به آن‌ها پرهیز کنید.
- نسبت به بروز علائم افسردگی در نوجوانان حساس باشید.
- هر‌گونه دارو یا وسیله که می‌تواند از سوی آن‌ها برای خودکشی استفاده شود از دسترس نوجوانان دور نگه‌دارید.
- با تعدادی از دوستان فرزند خود ارتباط داشته باشید و هر از گاهی درباره اوضاع روحی فرزند خود با آن‌ها گفتگو کنید.
- به صورت خانوادگی در طول سال حداقل یک‌بار به پزشک روان‌شناس مراجعه کنید.
- همیشه نقش حمایت‌گر فعال را برای آن‌ها ایفا کنید.
- مراقبت صفحات مسموم و مخرب در شبکه‌های اجتماعی در دسترس نوجوانان باشید.
کلام پایانی
در این مطلب سعی کردیم تا شما را با بخشی از واقعیت‌های پیرامون مسئله خودکشی در نوجوانان آشنا کنیم. 10 سپتامبر به عنوان روز جهانی پیشگیری از خودکشی شناخته می‌شود. قطعاً پیشگیری از خودکشی در نوجوانان مقدم بر هر چیز دیگری است؛ چرا که نوجوانان آینده‌سازان دنیای ما هستند. هر یک از ما در مسیر کاهش آمار خودکشی باید قدمی هر چند کوچک برداریم. به امید روز صفر آمار خودکشی نوجوانان در ایران و جهان را با هم جشن بگیریم.