رساله‌ی اندیشه‌ی دور و دراز در سال 1306 توسط محمدعلی فروغی در استانبول نوشته شده است. این رساله در سه بخش درآمد، آغاز و انجام آماده شده که فروغی در صفحات 32 تا 34 آن به آموزش مجازی و از راه دور با کمک تکنولوژی اشاره می‌کند. او در مقدمه‌ی این اثر می‌نویسد: «از خواندن این رساله توقع ندارم همه کس معتقد شود که پیش‌آمد احوال نوع بشر چنان است که من فرض کرده‌ام! زیرا خود نیز مطمئن نیستم چنین باشد بل‌که قریب به یقین دارم که سیر عالم انسانیت در مدارج ترقی عین مطابق آن‌چه خیال من رسیده نخواهد بود.» او همچنین اذعان می‌کند این مطالب 10 سال است که در ذهن او می‌گذرند. این که چطور فروغی 100 سال پیش توانسته تغییر روش آموزش را در شرایط بیماری‌های فراگیر پیش‌بینی کند، سؤالی است که ذهن بسیاری را مشغول کرده است.
در رساله اندیشه دور و دراز فروغی چه می‌گذرد؟
رساله‌ی اندیشه‌ی دور و دراز به صورت مصاحبه و گفت و گو نوشته شده است و در آن دو خانم به همراه همسرانشان در نقش مصاحبه‌کننده حضور دارند. در این رساله‌ی 35 صفحه‌ای از کتاب، مدرسه و د‌ل‌نگرانی برای رفت و آمد در شیوع بیماری‌های فراگیر صحبت می‌شود. فروغی این اثر را به زنان سرزمینمان تقدیم کرده است. اما در صفحات 32 تا 34 رساله‌ی اندیشه‌ی دور و دراز چه می‌گذرد؟ یکی از حضار گفت: «بسیار خوب قبول کردیم در باب مدرسه توضیح بدهید.» گفتم: «یک قسمت از مدرسه به واسطه‌ی برافتادن خط، ممکن است از میان برود یعنی تعلیم ابتدائی بی‌موضوع شود؛ اما قسمت دیگر که در هر حال باقی و جزء اهم و اعظم زندگانی مدرسه‌ایست. فکر می‌کنم بعد از آن که تلفون [تلفن] بی‌سیم کامل و سهل و ارزان شد، چنان‌که همه کس بتواند داشته باشد و یقیناً چنین خواهد شد، آن وقت لزوم نخواهد داشت متعلمین برای استماع درس معلمین در جای مخصوص که مدرسه یا محل کنفرانس نامیده می‌شود جمع شوند و برای این مقصود از شهری به شهر و دیاری به دیار [دیگر] روند. در خانه‌ی خود می‌مانند و در موقع معین با تلفون، بیان معلم را می شنوند. به این طریق اولاً توفیر وقت و صرفه‌ی مال بسیار از رفت و آمد معلمین و متعلمین به خانه و مدرسه و تهیه‌ی لوازم مدارس از عمارت و میز و نیمکت و غیرها حاصل می‌شود؛ ثانیاً صحت و سلامت مزاج متعلمین بهتر خواهد بود. چه عده‌ی بسیار در یک عمارت جمع نشده و هوای کثیف استنشاق ننموده و امراض به یکدیگر سرایت نمی‌دهند و از بسی مفاسد دیگر مادی و معنوی و مزاجی و اخلاقی مصون می‌مانند؛ و تا باز اعتراض نفرموده‌اید پیش‌دستی کرده عرض می‌کنم از عکس تلگرافی یعنی انتقال صور اشکال به وسیله‌ی قوه‌ی تلگراف بی‌سیم که الان اختراع شده و مشغول تکمیل آن می‌باشند نیز غافل نباید بود که در آن صورت معلم نه تنها با تلفون بیانات خود را به متعلمین می‌شنواند بل‌که حرکات و اشارات خود و تصاویر و اشکال را که باید ببینند می‌تواند به ایشان بنماید؛ و نیز متوجه باید بود که روز به روز وسایل دیگر برای تعلیم و تعلم پیدا می‌شوند مانند سینماتوگراف که هم‌اکنون یکی از اسباب نشر معلومات میان عامه است و عن‌قریب همین سینما را به وسیله‌ی قوه‌ی تلگراف بی‌سیم خواهند توانست به خانه‌ها برسانند و بنمایند. باری اجتماع جوانان در مدارس لااقل به طور دائم و از صبح تا شام غیر لازم خواهد شد و با این همه اقرار می‌کنم که قوه‌ی تخیل من وافی نیست که درست ترتیب تعلیم و تدریس آینده را پیش‌بینی کنم و ممکن است بسی کامل‌تر و بهتر از این‌که به خیال من رسیده است بشود.» یکی از خانم‌ها گفت: «واقعاً عجب نعمتی بود اگر این چیزها که گفتید، الان واقع شده بود و من مجبور نبودم فرزندانم را در این گرما و سرما و بارندگی و اوقات شیوع امراض از صبح تا شام از خود دور کنم و به مدرسه بفرستم.» گفتم: «آری خانم عزیز! دیدید حرف‌های من چندان سزاوار استهزاء نبود؟» گفت: «اما من هنوز باور نمی‌کنم که این اوضاع پیش بیاید! آیا حقیقت ترتیب زندگانی انسان این اندازه تغییر خواهد کرد؟» گفتم: «بیش‌تر از این اندازه.»
چه نکاتی در پیش‌بینی رساله اندیشه دور و دراز وجود دارد؟
همان‌طور که در این بخش از رساله‌ی اندیشه‌ی دور و دراز مطالعه کردید فروغی در 100 سال پیش اهمیت رعایت فاصله‌ی اجتماعی در شرایط بیماری را بیان و حضور در مکان‌های سربسته را عاملی برای سرایت و انتقال بیماری معرفی کرده است. او از عدم لزوم حضور جوانان از صبح تا شب در مدرسه به واسطه‌ی آموزش حرف می‌زند و آموزش مجازی همراه با تصویر را در ذهن مخاطب تصویرسازی می‌کند. به این ترتیب می‌توان گفت هرچند پیش‌گویی‌های او در زمان خود در رساله‌ی اندیشه‌ی دور و دراز امری محال به نظر می‌رسیده اما در حال حاضر تمامی آن‌ها حتی با جزئیاتی که بیان کرده به واقعیت پیوسته‌اند.
فروغی که بود؟
محمدعلی فروغی (1254 تا 1321 هجری شمسی) ملقب به ذکاءالملک، مترجم، فیلسوف، تاریخ‌دان، روزنامه‌نگار و یکی از شخصیت‌های تأثیرگذار در تاریخ معاصر است. او در تأسیس دانشگاه تهران تأثیرگذار بوده و اولین ریاست فرهنگستان ایران را برعهده داشته است. فروغی در طول زندگی خود آثار ادبی مهمی را تصحیح کرده که کلیات سعدی مشهورترین آن‌هاست. فروغی ذهنی خلاق و اندیشه‌ای پویا در بررسی پیشرفت علم و فناوری داشت؛ سیر حکمت در اروپا که اولین کتاب در رابطه با فلسفه‌ی غرب است از جمله آثار فروغی محسوب می‌شود. محمدعلی فروغی در نهایت در 6 آذر 1321 در سن 65 سالگی بر اثر سکته درگذشت و در آرامگاه ابن بابویه به خاک سپرده شد. آن‌چه از یادداشت‌های شخصی او به یادگار مانده این جمله است: «فقط تأسفی که از مردن دارم از بابت همین است که دلم می‌خواهد بدانم کار انسان به کجا می‌رسد.»