در دنیای پرشتاب و پرفشار امروز، حفظ سلامت روان دانشآموزان به اندازه سلامت جسمی آنها اهمیت دارد. متأسفانه، بسیاری از نشانههای هشداردهنده مشکلات روانی در کودکان و نوجوانان نادیده گرفته میشود یا با رفتارهای «عادیِ سنین رشد» اشتباه گرفته میشود. در این مقاله، قصد داریم مهمترین علائم اختلالات روانی را مرور کنیم و راهکارهایی برای والدین و مربیان ارائه دهیم تا از بروز مشکلات جدیتر پیشگیری شود.
چرا سلامت روان دانشآموزان مهم است؟
سالهای مدرسه فقط زمانی برای یادگیری درس نیست، بلکه دورانی برای شکلگیری شخصیت، هویت، عزتنفس، مهارتهای اجتماعی و عاطفی است. مشکلات روانی میتوانند این فرآیندها را مختل کرده و مانع از رشد سالم دانشآموز شوند. کودکی که دچار اضطراب، افسردگی یا مشکلات رفتاریست، احتمال دارد دچار افت تحصیلی شود، از روابط اجتماعی کناره بگیرد، یا حتی به خودآزاری یا فرار از مدرسه روی آورد.
مهمترین نشانههای مشکلات روانی در دانشآموزان
تغییرات ناگهانی در رفتار و خلقوخو
یکی از اولین نشانههای هشدار، تغییرات رفتاری غیرمنتظره است. دانشآموزی که ناگهان پرخاشگر، منزوی، یا افسرده میشود، ممکن است درگیر یک بحران روانی باشد. برخی رفتارهای قابل توجه:
افت تحصیلی
بسیاری از مشکلات روانی روی تمرکز، حافظه و انگیزه تأثیر میگذارند. اگر دانشآموزی که قبلاً منظم و موفق بوده، ناگهان نمراتش افت میکند یا بیعلاقه به کلاس میشود، باید به دنبال دلایل عمیقتری گشت. علائم مرتبط:
اختلال در خواب و تغذیه
تغییر در الگوهای خواب و تغذیه از علائم شناختهشده اختلالات روانی بهویژه اضطراب و افسردگی است. علائم شامل:
شکایات جسمی بدون علت مشخص
کودکان و نوجوانان گاهی احساسات منفی خود را به صورت دردهای جسمی بروز میدهند. علائم رایج:
انزوا و دوری از جمع
اگر فرزندتان ناگهان تمایلش را به وقتگذراندن با دوستان از دست داد یا ترجیح میدهد بیشتر در اتاقش تنها بماند، باید این تغییر را جدی گرفت. نوجوانان گاهی به دلیل ترس از قضاوت، زورگویی، اضطراب اجتماعی یا افسردگی، از جمع فاصله میگیرند.
صحبت درباره مرگ یا بیارزشی
هیچ جملهای از زبان کودک یا نوجوان نباید با عنوانهایی مثل «کاش نبودم»، «هیچکس دوستم نداره»، یا «بهتره همه راحت شن» نادیده گرفته شود. این نوع صحبتها ممکن است نشانههایی از افسردگی شدید یا حتی افکار خودکشی باشند و نیاز به مداخلهی فوری دارند.
آسیبزنی به خود یا دیگران
خراش دادن پوست، کندن مو، ضربه زدن به دیوار، یا پرخاشگری نسبت به دیگران میتواند نشانهای از درد روانی کنترلنشده باشد. این رفتارها اغلب راهی برای تخلیهی فشارهای درونی است.
دلایل احتمالی مشکلات روانی در دانشآموزان
برخی از عوامل مؤثر در ایجاد یا تشدید مشکلات روانی شامل:
نقش والدین در حمایت روانی از فرزندان
گفتوگوی باز و بدون قضاوت
فرزندتان باید احساس کند که میتواند بدون ترس از واکنش تند یا تمسخر، با شما دربارهی احساساتش صحبت کند. پرسشهایی ساده مثل:
شنیدن فعال
وقتی فرزندتان شروع به صحبت کرد، بهجای نصیحتهای سریع یا قطع کردن حرف، با دقت گوش دهید. گاهی شنیدهشدن بدون قضاوت، بزرگترین درمان است.
دوری از مقایسه و فشارهای غیرواقعی
بچهها ظرفیتها و سرعت رشد متفاوتی دارند. مقایسهی آنها با دوستان یا خواهر و برادرشان، فقط حس بیکفایتی و اضطراب ایجاد میکند.
مراقبت از خودِ والدین
والدینی که خودشان دچار استرس یا مشکلات کنترلنشده هستند، نمیتوانند حمایت مؤثری از فرزندشان داشته باشند. مراقبت از سلامت روان خودتان را هم جدی بگیرید.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟
اگر هر یک از نشانههای بالا بیش از 2 هفته ادامه داشت یا شدت آن زیاد بود، لازم است با روانشناس کودک یا نوجوان مشورت کنید. نشانههایی که نیاز به کمک فوری دارند:
نقش مدرسه و معلمان
مدرسه دومین محیط مهم رشد روانی کودک است. معلمان باید علائم رفتاری یا افت تحصیلی را جدی بگیرند. ارتباط نزدیکی با والدین برقرار کنند و فضای امن و غیررقابتی ایجاد نمایند. همچنین در صورت لزوم، کودک را به مشاور مدرسه یا روانشناس ارجاع دهند.
جمعبندی
سلامت روان دانشآموزان پایهی موفقیت تحصیلی، اجتماعی و شخصی آنهاست. والدین و معلمان بهعنوان نزدیکترین افراد به کودکان، باید نسبت به نشانههای هشداردهنده حساس باشند و با همدلی، درک، آموزش و مراجعه به متخصص، از بروز مشکلات جدیتر جلوگیری کنند. فراموش نکنیم که گاهی یک گفتوگوی ساده، یک شنیدن بدون قضاوت یا یک بغل گرم، میتواند مسیر زندگی یک کودک را تغییر دهد.