مدرسه، محیطی آموزشی با هدف تأمین یک فضای مناسب در راستای آموزش دانش‌آموزان است. اغلب کشورها نیز یک سازمان و سیستم آموزشی اجباری دارند که دارای شیوه‌های اجرایی مختص به خود است. مدرسه، درواقع واژه‌ای عربی به‌معنای مکانی برای درس‌خواندن است. در ایران مدرن، دارالفنون اولین مدرسه‌ی رسمی محسوب می‌شود. در گذشته، تحصیل و میزان دانش مردم در حد خواندن، نوشتن و فراگیری احکام دینی بوده است. تا قبل از دوران قاجار، سوادآموزی به مکتبخانهها و مدارس دینی ختم می‌شد. به همین دلیل، مردم فقط با حوزه‌های دینی و مذهبی، ادبیات، حساب، فلسفه، نجوم و هندسه، تا یک سطح معین آشنا می‌شدند و توجه چندانی به صنعت، کشاورزی، پزشکی و علوم نظامی نداشتند. در‌حالی‌که اروپائیان با یک انقلاب صنعتی روز‌به‌روز در علوم جدید پیشرفت کردند و به برتری چشمگیری در جهان رسیدند. اما چگونه مدارس جای مکتبخانهها را در ایران گرفتند؟ اولین مدارس در ایران توسط چه کسانی تأسیس شدند؟ در ادامه قصد داریم مطالبی را درباره‌ی تاریخچه‌ی مدرسه در ایران برای شما عزیزان ارائه دهیم.
تاریخچه‌ی مدرسه در ایران
همان‌طور که اشاره کردیم، مدرسه در ایران از دوران قاجار به‌صورت جدیدی شکل گرفت. تا قبل از این دوره، یعنی در سده‌های 12 و 13ق، مردم در مکتبخانهها و مدارس دینی سوادی در حد خواندن و نوشتن می‌آموختند. آموزش‌ها نیز فقط در حد احکام دین، فلسفه، نجوم و... بود. فقط تعداد کمی از افراد که توانایی مالی و علاقه به تحصیل داشتند، برای فراگیری علوم بیشتر به شهرهای بزرگ و مذهبی می‌رفتند. بعد از انقلاب صنعتی کشورهای اروپایی، در دوران قاجار شیوه‌های تحصیل و سوادآموزی رنگ‌و‌بوی دیگری به خود گرفت. در تاریخ فرانسه اشاره شده، آن‌ها نخستین کسانی بودند که ایده‌ی تأسیس یک مدرسه به سبک نوین در ایران را داشتند. در‌حالی‌که برخلاف ادعای برخی مورخان فرانسوی و ایرانی، تفکر ساخت مدرسه در ایران متعلق به میرزا تقی‌خان امیرکبیر بوده است. وجود افرادی مثل دکتر کلوکه، تولوزان و ریشارد خان نیز در این تصمیم هیچ‌گونه تأثیری نداشته است. این اندیشه، زمانی که امیرکبیر در روسیه و عثمانی زندگی می‌کرد، به ذهنش خطور کرده بود. او با مشاهده‌ی زندگی و علوم جدید در این کشورها به این باور رسید که برای رشد و ترقی ایران بیش از هر چیز به ساخت مدرسه نیاز است. به همین دلیل، بعد از مشورت با ناصرالدین‌شاه دارالفنون را تأسیس کرد. در این مدرسه رشته‌هایی از قبیل پزشکی و جراحی، داروسازی، کانی‌شناسی و بعدها زبان انگلیسی، روسی، نقاشی و موسیقی آموزش داده می‌شد. اما متأسفانه قبل از افتتاح آن، امیرکبیر به‌صورت ناجوانمردانه‌ای در حمام فین کاشان به قتل رسید. به همین دلیل این مدرسه با حضور ناصرالدین‌شاه، میرزا آقاخان نوری و 30 شاگرد بازگشایی شد. دارالفنون درحقیقت نخستین دانشگاه در تاریخ مدرن ایران است.
نخستین مدرسه ابتدایی در ایران
در دوران محمد‌شاه قاجار اولین مدارس در ایران و در شهرهای ارومیه، تبریز و اصفهان تأسیس شدند. پرکینز کشیشی آمریکایی بود که در سال 1254ق، در ارومیه مدرسه‌ای به نام خود ساخت که در آن علاوه بر علوم جدید، قالی‌بافی و آهنگری نیز به بچه‌ها آموزش داده می‌شد. سپس اوژن بوره (کشیش فرانسوی) در سال 1255ق در تبریز مدرسه‌ای بنا کرد و به دنبال تأسیس دارالفنونی در ایران با هدف آشنایی مردم با علوم جدید و زبان فرانسوی بود. همه‌ی مخارج و هزینه‌های مدرسه را نیز خودش پرداخت می‌کرد. این شخص بعدها در جلفای اصفهان مدرسه‌ای دیگر ساخت. در زمان ناصرالدین‌شاه نیز با وجود افتتاح دارالفنون، متأسفانه سطح آموزش در همین حد باقی ماند و کماکان دانش‌آموزان دروس ابتدایی را در مکتبخانهها می‌آموختند. اما درنهایت با روی‌کار‌آمدن مظفرالدین‌شاه، به علت آشنایی مردم با محیط فرنگستان و رواج آن در افکار، برخی ثروتمندان که خود را روشنفکر می‌دانستند، در ساخت مدارس ابتدایی و متوسطه به سبک اروپایی پیش‌قدم شدند. در این بخش به برخی از نخستین مدارس در ایران اشاره می‌کنیم.
دبستان ارفع الدوله
ارفع‌الدوله، سفیر ایران در یکی از کشورهای اروپایی بود که با سرمایه‌ی شخصی، دبستانی را به اسم خود تأسیس کرد. او همه‌ی هزینه‌های تحصیل، اعم از خوراک و پوشاک را نیز از حساب خود پرداخت می‌کرد.
دبستان رشدیه
رشدیه توسط میرزا حسن تبریزی، بنیان‌گذار مدارس نوین در ایران، در سال 1267ش و در محل ششگلان تبریز تأسیس شد. او با وجود مخالفت‌ها و آزارهای مردم، مدارسی را در تبریز، مشهد و تهران ساخت. میرزا حسن تبریزی، فرزند ملا هادی از علمای بزرگ تبریز، در سال 1230ش (زمان تأسیس دارالفنون) متولد شد. برخلاف خواسته‌ی پدرش برای درس‌خواندن و فراگیری علوم جدید به استانبول سفر کرد. به گفته‌ی دکتر اقبال قاسمی‌پویا، میرزا حسن تبریزی نقطه‌ی عطفی در تاریخ آموزش و پرورش مدرن در ایران به حساب می‌آید؛ زیرا با تلاش‌های بسیار او، دانش‌آموزان زیادی از رنج‌های مکتبخانهها رها شدند.
مدرسه خیریه
مدرسه‌ی خیریه در دوران مظفری و با تلاش‌های میرزا کریم‌خان (سردار مکرم فیروزکوهی) و با مشاورت میرزا شیخ هادی نجم‌آبادی تأسیس شد. این مدرسه بعد از رشدیه، دومین دبستان معروف به سبک نوین در ایران به شمار می‌رود.
مدرسه علمیه
با تلاش‌های احتشام‌السلطنه و علی‌خان نظام‌العلوم این مدرسه تأسیس شد. هدف از ساخت آن نیز افزایش کیفیت آموزش به بچه‌ها بود. سرانجام مدرسه‌ی علمیه در دو سطح ابتدایی و علمی در سال 1315ش و در شهر تهران شروع به کار کرد.
مدرسه مظفریه
نصرالسلطنه (محمد‌ولی‌خان سپهسالار، حاکم وقت گیلان) در سال 1277ش دستور ساخت مدرسه‌ی مظفریه شرافت را داد. بعدها این مدرسه با کمک مردم به ساختمانی دو طبقه در محله‌ی سبزه‌میدان منتقل شد.
مدرسه بهشت آیین (اصفهان)
اولین مدرسه‌ی دخترانه‌ی ایران در اصفهان که در سال 1279ق توسط مسیونرهای مذهبی انگلیسی تأسیس شد. این مدرسه همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
مدرسه‌ی ادب (اصفهان)
ادب از قدیمی‌ترین مدارس در اصفهان است که توسط کشیشی به نام رابرت بروس در سال 1249ش ساخته شد و بعدها به دانشگاه تبدیل شد
مدرسه مظفریه شرافت (رشت)
نصرالسلطنه (محمد ولی خان سپهسالار، حاکم وقت گیلان) در سال 1277 دستور ساخت مدرسه‌ی مظفریه شرافت را داد. بعدها این مدرسه با کمک مردم به ساختمانی دو طبقه در محله‌ی سبزه میدان منتقل شد
مدرسه شوکتیه (بیرجند)
شوکتیه سومین مدرسه‌ی نوین در ایران به حساب می‌آید که تحت‌تأثیر دارالفنون و به دستور محمد‌ابراهیم خان شوکت دوم، در سال 1269ش ساخته شد.
مدرسه ملی ناصری خلخال
ناصری خلخال اولین مدرسه‌ی مدرن در آذربایجان است که با تلاش‌های ناصر روائی در دوران قاجاریه و در سال 1284ق تأسیس شد. تحصیل در این مدرسه کاملاً رایگان بود و تمام هزینه‌ها توسط ناصر روائی پرداخت می‌شد. این مدرسه در سال 1286 ق بر اثر حمله‌ی یاغیان و ناامنی تعطیل و در سال 1289 ق مجدداً با تلاش‌های مردم بازگشایی شد.
تاریخچه ورود دختران به مدرسه
همان‌طور که می‌دانید، دختران در ایران از نظر علمی هیچ جایگاهی نداشتند و تنها وظیفه‌ی آن‌ها رسیدگی به امور خانه بود. به همین دلیل، تا بعد از مشروطیت نیز هیچ مدرسه‌ای برای دختران تأسیس نشد. اما بعد از انقلاب مشروطیت درخصوص تحصیل زنان گفت‌وگوهایی بین نمایندگان صورت گرفت. برخی حامی تحصیل دختران و بعضی دیگر مخالف این موضوع بودند. این مسائل زمانی ایجاد شدند که ایران در وضعیتی ملتهب به سر می‌برد که به هرگونه نوگرایی در جامعه با دیده‌ی تردید می‌نگریست. سرانجام، با وجود مشکلات و مخالفت‌های زیاد و با افزایش میزان آگاهی جامعه و مردم، 5 تن از بانوان آزاداندیش برای ساخت مدارس دخترانه اقدام کردند. بانو آزموده کسی بود که در تهران اولین مدرسه‌ی دخترانه را راه‌اندازی کرد و نامش را «پرورش» گذاشت. این مدرسه در سال 1321ق افتتاح شد. اما متأسفانه بعد از 4 روز، با فشار مخالفان فرهنگ و تهدید و فحاشی مأموران دولت تعطیل شد. بعد‌از‌آن، «مدرسه‌ی دوشیزگان» در سال 1324ق توسط بی‌بی‌خانم استرآبادی تأسیس شد. اما متأسفانه با وجود ایستادگی‌های این بانو، مدرسه‌ی دوشیزگان نیز تعطیل شد. در سال 1326ق، طوبی آزموده، مدرسه‌ی «ناموس» را ساخت. ازآنجا‌که این بانو با شرایط کشور آشنایی داشت، مدرسه را با رویکرد و تدبیری جدید تأسیس کرد. در این مدرسه ابتدا کلاس‌های اکابر برای بانوان برگزار شد. سپس قرآن، تعالیم دینی و علم‌الحدیث در آموزش گنجانده شدند. همچنین حضور معلم مرد در مدرسه ممنوع بود؛ زیرا این امر باعث بهانه‌گیری مخالفان می‌شد. درنهایت این بانو با کمک جمعی از افراد کتاب‌هایی برای تدریس و تعلیم دانش‌آموزان تهیه کرد. سرانجام در سال 1307ش موفق به تأسیس اولین دبیرستان دخترانه در تهران شد. نهایتاً در سال 1327 تمامی دبستان‌های تهران دولتی و تحت نظارت اداره‌ی فرهنگ قرار گرفتند. در آن دوران 46 مدرسه‌ی دخترانه و پسرانه تأسیس شده بودند.
لیست بهترین‌های مدرسه در ایران
در حال حاضر مدارس زیادی در کشور به فعالیت مشغولند. فاکتورهای یک مدرسه خوب برای تحصیل حالا با گذشته تفاوت‌های بسیاری دارد. حالا دیگر آموزش تنها وجه یک مدرسه خوب نیست بلکه مدرسه در ایران باید به سیستم‌های هوشمند مجهز باشد، خدمات فراآموزشی و فوق برنامه ارائه دهد، آزمون‌های دوره‌ای و منظمی را برنامه‌ریزی و اجرا کند و از همه مهم‌تر تیم مشاوره‌ی قوی‌ای داشته باشد. مدارس هزاره‌ی سوم علوی در سراسر کشور تمامی فاکتورهای یک مدرسه‌ی خوب را دارند و سالانه آماده‌ی ارائه‌ی خدمات به فرزندان این سرزمین هستند. برای اطلاع از شعب مدارس علوی گزینه‌ی دبستان و متوسطه را انتخاب کنید. لیست منتخت دبستان‌های برتر تهران نیز عبارت‌اند از: