مهارت برنامهریزی یکی از مهمترین تواناییهایی است که هر نوجوان برای ساختن آیندهای موفق به آن نیاز دارد. برنامهریزی، توانایی تعیین هدف، سازماندهی فعالیتها، اولویتبندی مسئولیتها و مدیریت زمان را در بر میگیرد. در دوران نوجوانی، که چالشها و فرصتهای زیادی همزمان وجود دارد، تقویت این مهارت میتواند به افزایش اعتمادبهنفس، استقلال و عملکرد تحصیلی بهتر منجر شود. در این مقاله به راهکارهای کاربردی، علمی و قابل اجرا برای خانوادهها، معلمان و خود نوجوانان میپردازیم تا به شکل مؤثری مهارت برنامهریزی در نوجوانان تقویت شود.
ایجاد درک درست از مفهوم برنامهریزی
پیش از آنکه از نوجوان انتظار داشته باشیم برنامهریزی کند، باید به او کمک کنیم معنای واقعی برنامهریزی را بفهمد. بسیاری از نوجوانان تصور میکنند برنامهریزی یعنی سختگیری، محدودیت یا پر کردن تمام ساعات روز با کار و درس. درحالیکه برنامهریزی در اصل یک ابزار برای زندگی راحتتر و رسیدن به اهداف است. میتوان به نوجوان توضیح داد که:
کمک به نوجوان برای تعیین هدفهای روشن و قابل اندازهگیری
یکی از مهمترین عناصر برنامهریزی، هدفگذاری است. نوجوان باید یاد بگیرد هدفهای خود را دقیق، قابل سنجش و عملی تعیین کند. استفاده از روش SMART (مشخص، قابل اندازهگیری، دستیافتنی، مرتبط و زمانمند) بسیار مفید است. مثلاً به جای اینکه بگوید «میخواهم در ریاضی بهتر شوم»، هدف دقیقتر این است: «میخواهم تا پایان ترم معدل ریاضیام را از 15 به 18 برسانم.» اهداف روشن به نوجوان کمک میکنند بداند برای رسیدن به آنها چه کارهایی باید بکند و امکان پیگیری پیشرفت را فراهم میسازد.
آموزش مهارت اولویتبندی
یکی از ضعفهایی که در نوجوانان زیاد دیده میشود، سردرگمی میان کارهای مختلف است. برای تقویت برنامهریزی باید به نوجوان کمک کرد که فعالیتها را بر اساس اهمیت و فوریت دستهبندی کند. روشهایی مانند «ماتریس آیزنهاور» به او نشان میدهد:
استفاده از ابزارهای ساده و روزمره برنامهریزی
برای شروع، روشهای پیچیده لازم نیست. نوجوان میتواند از ابزارهایی استفاده کند که به او احساس کنترل بیشتری بدهد؛ برای مثال:
تکهتکه کردن کارهای بزرگ به گامهای کوچک
یکی از دلایل اصلی شکست نوجوانان در برنامهریزی، سخت به نظر رسیدن کارهای بزرگ است. برای مثال نوجوانی که باید برای امتحان نهایی آماده شود، ممکن است حجم زیاد مطالب او را مضطرب کند و همین باعث تعلل شود. به او بیاموزید که:
کمک به ایجاد عادتهای روزانه و نظم شخصی
برنامهریزی زمانی مؤثر است که تبدیل به یک عادت شود. تشویق نوجوان به ایجاد روتینهای روزانه به پایدار شدن برنامه کمک میکند. مثلاً:
نقش والدین: حمایت، نه کنترل
گاهی والدین به اشتباه تصور میکنند کمک به برنامهریزی یعنی تعیین تکتک فعالیتهای نوجوان. درحالیکه کنترل بیش از حد نتیجه عکس دارد. نقش والدین باید این باشد که:
ایجاد مهارت انعطافپذیری
هیچ برنامهای کامل و تغییرناپذیر نیست. نوجوان باید یاد بگیرد اگر برنامهاش بهدلایلی عقب افتاد یا شرایط تغییر کرد، ناامید نشود. میتوان به او یاد داد:
آموزش مدیریت زمان دیجیتال
نوجوانان امروز بخش مهمی از وقت خود را با تلفن همراه و فضای مجازی میگذرانند. برای تقویت مهارت برنامهریزی، لازم است استفاده از تکنولوژی مدیریت شود. برخی راهکارها:
تقویت مهارت تصمیمگیری
برنامهریزی به تصمیمگیریهای مداوم وابسته است. کمک به نوجوان برای اینکه بداند چطور تصمیمهای درست بگیرد، او را در تنظیم برنامهای مؤثر و پایدار یاری میکند. میتوان او را با این سؤالات هدایت کرد:
ایجاد محیط مناسب برای برنامهریزی و مطالعه
محیط اطراف تأثیر زیادی بر توانایی برنامهریزی دارد. فضایی که نظم، آرامش و امکان تمرکز را فراهم کند، به نوجوان کمک میکند پایبندی بیشتری به برنامه داشته باشد. چند نکته مهم:
جمعبندی
تقویت مهارت برنامهریزی در نوجوانان، فرآیندی زمانبر اما بسیار ارزشمند است. نوجوانی دورهای پرتلاطم اما سرشار از ظرفیتهای رشد است. اگر والدین، معلمان و خود نوجوانان به اهمیت برنامهریزی آگاه باشند و با روشهای درست به تقویت آن بپردازند، میتوانند آیندهای روشنتر، موفقتر و آرامتر را رقم بزنند. برنامهریزی نهتنها به نوجوان کمک میکند در درس و کارهای روزانه موفقتر باشد، بلکه مهارتی حیاتی برای تمام سالهای زندگی اوست. ایجاد عادتهای درست، استفاده از ابزارهای مناسب، تقویت انعطافپذیری و ایجاد انگیزه درونی، اصلیترین عواملی هستند که این مهارت را در نوجوانان پایدار و اثربخش میسازند.