پرورش انسان‌های آینده در محیط‌های آموزشی انجام می‌گیرد که موجب شکل‌دهی به نوع نگرش و شیوه‌ی رفتاری جوامع می‌شود؛ بنابراین فضای مدرسه باید به گونه‌ای باشد که باعث بهبود رفتار اجتماعی دانش آموزان شود. امروزه نیز با وجود فناوری‌های جدید و الگوهای رفتاری متفاوت فضاهای آموزشی باید انعطاف‌پذیر باشند. تغییر در چیدمان کلاس و به وجود آوردن یک فضای اجتماع‌پذیر می‌تواند بر فضای شخصی دانش آموزان تأثیر بگذارد. فضای شخصی دانش آموزان در مدرسه یکی از عوامل مهمی است که بر رفتار آن‌ها مؤثر است. رفتار اجتماعی نه تنها بر رفتار بین شهروندان بلکه بر نوع استفاده‌ی انسان از محیط، به واسطه‌ی همین رفتار فردی و اجتماعی تأثیرگذار است. بنابراین با اصلاح فضای مدرسه و چیدمان کلاس‌های درس می‌توان بر رفتارهای فردی و اجتماعی دانش آموزان تأثیر گذاشت و افراد، با روابط اجتماعی بهتری را پرورش داد. یکی از عواملی که بر عکس‌العمل انسان در موقعیت‌های اجتماعی تأثیر می‌گذارد متغیرهای محیطی هستند. در حقیقت ما به طور متقابل از محیط تأثیر می‌پذیریم و روی آن نیز تأثیر می‌گذاریم. بنابراین در دنیای واقعی هیچ رفتاری وجود ندارد که فارغ از مکان و زمان باشد. در نتیجه می‌توان با به وجود آوردن امکاناتی در فضاهای عمومی انسان‌ها را به انجام و عدم انجام برخی کارها ترغیب کرد.
تأثیر چیدمان کلاس درس بر رفتار دانش آموزان
چیدمان کلاس درس یکی از عوامل بسیار مهم و مؤثر بر رفتار دانش آموزان است که متأسفانه به آن توجه زیادی نمی‌شود. طبق بررسی‌های انجام شده در کشورهای پیشرفته مشخص شد که عامل مهم پیشرفت و ترقی در این جوامع وجود آموزش و پرورش توان‌مند و کارآمد است. بنابراین می‌توان گفت که آموزش و پرورش زیر بنای توسعه‌ی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر کشور است و اگر هر کدام از بخش‌های این نظام از کار باز ایستد، بازده دیگر بخش‌های نظام کاهش می‌یابد و عمل‌کرد خوبی نخواهد داشت. بدون شک نحوه‌ی چیدمان کلاس درس، صندلی‌ها، میزان فاصله‌ی دانش آموزان از معلم و از یکدیگر و هم‌چنین تسلط معلم بر دانش آموزان در تربیت، یادگیری و یاددهی دانش آموزان تأثیر بسیار زیادی دارد. یک کلاس جذاب معمولأ دارای ویژگی‌هایی است که ما در این مقاله به آن‌ها می پردازیم.
نور و متغیرهای مربوط به آن
83% فرآیند یادگیری از طریق حس بینایی انجام می‌گیرد، در نتیجه اگر عمل دیدن با مشکل مواجه شود موجب افت یادگیری در دانش آموزان می‌گردد. تأمین روشنایی در فضای مدرسه و کلاس درس با هدف ایجاد محیطی است که در آن فرآیند دیدن به بهترین شکل و با کم‌ترین تلاش انجام گیرد تا دانش آموزان بتوانند به جای مقابله با مشکلات دیدن، بیشتر انرژی خود را صرف یادگیری مطالب کنند. روشنایی کلاس و فضای مدرسه یا از طریق نور طبیعی یعنی پنجره‌ها و... و یا به صورت مصنوعی و با استفاده لامپ تامین می‌شود. البته باید این موضوع را نیز در نظر داشت که میزان نور برای فعالیت‌های مختلف، متفاوت است و باید به مقدار نور، جهت و کیفیت آن توجه شود. طبق تجربه، مشخص شده برای تأمین حداقل روشنایی در کلاس درس برای خواندن و نوشتن، اگر بخواهیم روشنایی را به صورت طبیعی تأمین کنیم، مساحت پنجره‌ها باید حداقل یک پنجم سطح اتاق باشند. هم‌چنین باید دقت کرد که پنجره‌ها در جاهایی قرار گرفته باشند که میزان نور برای همه‌ی دانش آموزان یکسان باشد. یکی دیگر از عواملی که در روشنایی کلاس و فضای مدرسه بسیار مهم است پخش یک‌نواخت نور در کلاس درس و فضای مدرسه می‌باشد. به این صورت که برخی از سطوح درخشنده‌تر نباشند تا موجب ناراحتی چشم شوند.
ابعاد ظاهری کلاس
طبق تحقیقات انجام گرفته بر روی تأثیر محیط فیزیکی مدرسه و چیدمان کلاس بر رفتار و عمل‌کرد تحصیلی دانش آموزان، به این نتیجه رسیدند که محیط آموزشی و ابعاد ظاهری کلاس‌های درس جزء اصلی از آموزش به حساب می‌آیند. از جمله ویژگی‌هایی که یک کلاس درس برای بهبود عمل‌کرد رفتاری و تحصیلی باید داشته باشد به این صورت است که؛ دیوارهای کلاس باید صاف، بدون درز و شکاف، خشک و تا ارتفاع حداقل 1.5 متری از سنگ باشد. هم‌چنین رنگ دیوارها باید روشن و آرامش‌بخش (آبی باز و سبز روشن) و قابل شستشو باشد. برای سقف کلاس نیز می‌توان از رنگ سفید استفاده کرد. برای کف کلاس از مصالحی باید استفاد کرد که لغزنده و مرطوب نباشد، قابل شستشو باشد و بهتر است برای آن از رنگ‌های تیره استفاده کرد. فضای خصوصی برای هر دانش آموز نباید از 4.5 متر مکعب و ارتفاع 3 متر کم‌تر باشد. هر دانش آموز نیازمند 1.5 متر مربع زمین و 5.5 متر مکعب هوا است و به طور کلی هر کلاس 30 نفری نیازمند کلاسی در ابعاد 8 در 6 متر و ارتفاع 4 متر می‌باشد. طبق گزارش کارشناسان ابعاد ظاهری کلاس درس بهتر است به شکل مستطیل یا ذوزنقه باشند تا پخش صدا با مانع مواج نشود. ابعاد انحنادار، مدور، مربع و غیره از نظر صوتی مناسب نیستند و باعث ایجاد نقاط کانونی می‌شوند.
حرارت و تهویه‌ی کلاس درس
یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر عمل‌کرد تحصیلی دانش آموزان تجهیزات لازم برای تولید گرما و سرما در کلاس درس است که بی‌توجهی به آن باعث افت یادگیری و حتی آسیب‌های جانی می‌شود. طبق گزارشی از مؤسسه‌ی استاندارد ایران اعلام شده میزان حرارت مناسب برای کلاس درس 16 تا 18 درجه‌ی سانتی‌گراد است و در کنار آن جریان هوا باید در کلاس درس وجود داشته باشد؛ به صورتی که در هر ساعت 3 تا 5 مرتبه هوای کلاس درس باید تهویه شود چرا که هوای کلاس درس نباید بیش از 1% دی اکسید کربن داشته باشد. گرمای بیش از حد در فضای کلاس درس باعث بر هم خوردن مکانیسم تنظیم حرارت بدن می‌شود و کارآیی فعالیت‌های فیزیکی و مغزی دانش آموزان را کاهش می‌دهد.
صدا و متغیرهای مربوط به آن
صدا نیز از دیگر عوامل مهم و مؤثر بر یادگیری دانش آموزان به حساب می‌آید. معمولأ دانش آموزان تمام تمرکز و حواس خود را به شنیدن صدای معلم می‌گذارنند، اما گاهی اوقات صداهای بیرون از کلاس درس با صدای معلم تفوق می‌یابد و موجب حواس‌پرتی دانش آموزان می‌شود و دیگر به صدای معلم خود توجهی نمی‌کنند. از جمله عواملی که بر قابلیت شنوایی افراد در کلاس درس تأثیر می‌گذارد می‌توان به شکل اتاق، وسایل اتاق، وضعیت منبع صدا و زمان برگشت آن اشاره کرد که این موارد باید قبل از ساخته شدن مدارس مورد توجه ویژه قرار گیرند و به صورتی ساخته شوند که هیچ صدایی از بیرون وارد کلاس درس نشود.
سازمان‌دهی و چیدمان کلاس درس
در کلاس‌های سنتی صندلی‌های کلاس معمولأ به صورت ردیفی و پشت سرهم چیده می‌شوند و صندلی معلم نیز در جلوی درب ورودی کلاس قرار می‌گیرد. در این روش دانش آموزان همه‌ی توجه‌شان به معلم است و متأسفانه باعث می‌شود ارتباط بین دانش آموزان بسیار ضعیف باشد. شاید در چیدمان کلاس درس به روش سنتی ارائه‌ی مطالب توسط معلم در حد مطلوب باشد، ولی ارتباط‌های گروهی و یادگیری از هم‌کلاسی‌ها غیرممکن است، و معمولا دانش آموزانی که در ردیف‌های آخر می‌نشینند از دید معلم پنهان هستند و عامل بی‌نظمی‌های کلاس به حساب می‌آیند. بهترین روش برای چیدمان کلاس درس که هم تسلط معلم بر همه‌ی دانش آموزان کافی باشد و هم ارتباط بین دانش آموزان و کارهای گروهی به نحو احسن انجام گیرند، چیدمان صندلی‌ها به صورت کنفرانسی است به این صورت که صندلی‌ها به دور یک میز بزرگ چیده شوند. در این نوع آرایش صندلی‌ها ارتباط بین معلم و دانش آموزان بیشتر و بهتر انجام می‌گیرد و از طرف دیگر دانش آموزان گروهی کار کردن و برقراری ارتباط با دیگران را نیز یاد می‌گیرند.
سخن آخر
به طور کلی رسیدن به آرامش و دسترسی به آن، زمانی میسر است که مکان‌های آموزشی با توجه به ویژگی‌های روانی و فکری انسان سازمان‌دهی شده باشند. بنابراین در نحوه‌ی ساخت فضای مدرسه و چیدمان کلاس‌های درس باید به گونه‌ای عمل کرد که شرایط و عوامل نامطلوب اقلیمی به حداقل ممکن برسند و هم‌چنین شرایط نور، صدا، حرارت و تشعشع در حد مطلوب نگه داشته شوند.