کمبود امکانات و تجهیزات تربیت بدنی در مدارس دولتی بیداد می‌کند. دانش‌آموزان در مدارس قدیمی و فرسوده فضای کافی برای زنگ ورزش، دویدن و تحرک ندارند. متأسفانه طبق آمار آموزش و پرورش شاخص نسبت تعداد دانش‌آموز به معلم ورزش، 75/559 نفر است که نشان‌دهنده‌ی وضعیت نامطلوب آن است. در برخی مناطق کشور به ویژه در کلان‌شهر تهران، دانش‌آموزان برای تحرک و دویدن در زنگ ورزش از فضای کافی برخوردار نیستند. علاوه بر کمبود امکانات و تجهیزات تربیت بدنی، کمبود معلم ورزش به خصوص در دوره‌ی ابتدایی بر مشکلات افزوده شده است. در بسیاری از مدارس این وظیفه برعهده معلمان است که اغلب این واحد درسی را به نرمش و بازی خلاصه می‌کنند. حتی در برخی موارد از این زنگ برای آموزش دروسی مانند ریاضی و علوم استفاده می‌شود. در برخی موارد نیز به علت ضعف خلاقیت و فرسودگی دانش در بین دبیران تربیت بدنی شاهد ناهماهنگی معلمان با دانش روز، خلاقیت و نوآوری در اجرای طرح درس تربیت بدنی هستیم. بدون شک آموزش و پرورش این واحد درسی را با اهداف خاصی در برنامه‌ی درسی دانش‌آموزان قرار داده است. اما متأسفانه این واحد هم‌سو با اهداف اصلی آن در مدارس پیش نمی‌رود که پیامدهای منفی بسیاری را همراه خواهد داشت. در ادامه به آسیب‌های ناشی از بی‌توجهی به این واحد درسی می‌پردازیم.
رشد چاقی دانش‌آموزان
امروزه به دلیل توسعه‌ی آپارتمان‌نشینی، عمده فعالیت و تحرک کودکان و نوجوانان به محیط مدرسه ختم می‌شود. هدف واحد تربیت بدنی نیز حفظ سلامت جسمی دانش‌آموزان و مقابله با کم‌تحرکی است. این‌ها در حالی است که طبق آمار مسئولان وزارت آموزش و پرورش حدود 30 درصد محصلان چاق هستند که در شرایط کنونی کشور و قرنطینه‌ها این وضعیت تشدید شده است. از طرفی کودکان و نوجوانان امروزی بازی‌های کامپیوتری را جایگزین تفریح، بازی و ورزش کرده‌اند. بنابراین اگر برای حل این مشکل اقداماتی صورت نگیرد، بدون شک نسلی از افراد چاق، رنجور و دارای مشکلات ساختار قامتی به عرصه‌ی اجتماع وارد خواهند شد. تبعات کم‌تحرکی دانش‌آموزان دکتر صالح رفیعی عضو پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی می‌گوید: متأسفانه در این دوران کرونا و خانه‌نشینی‌ها، کم‌تحرکی و حتی بی‌تحرکی به دانش‌آموزان تحمیل شده که پیامدهای بسیاری بر سلامت جسم و ساختار بدنی آن‌ها بر جای می‌گذارد. عضلات بدن انسان تنها با تحرک تقویت می‌شوند. بنابراین در صورتی که از عضله‌ای استفاده نشود، به مرور ضعیف می‌شود. به همین دلیل توجه کردن به تحرک و ورزش دانش‌آموزان اهمیت بسیار زیادی دارد. بودجه اختصاص یافته به ازای هر دانش‌آموز بر اساس گزارشات بودجه‌ای که به برنامه‌ی تربیت بدنی و ارتقای سلامت دانش‌آموزان اختصاص داده شده حدود 614 میلیارد و 283 میلیون تومان است. از این مقدار برای ارتقای سلامت محصلان برای 95 هزار و 900 مدرسه اعتباری معادل 207 میلیارد و 433 میلیون و 300 هزار تومان اختصاص داده شده است. در بخش برنامه‌های تربیت بدنی نیز به ازای 10 میلیون و 270 هزار دانش‌آموز بودجه‌ای معادل 406 میلیارد و 850 میلیون تومان اختصاص یافته است. در بیانی دقیق‌تر بر اساس بودجه سال 1400 به ازای هر دانش‌آموز اعتباری در حدود 39 هزار و 615 تومان برای مدت یک سال فعالیت‌های تربیت بدنی اختصاص داده شده که رقم بسیار ناچیزی است. موضوع دیگری که در این زمینه مطرح است جمعیت دانش‌آموزان کشور است که طبق بودجه سال 1400، 13 میلیون نفر تعیین شده است. در حالی که بودجه‌ی اختصاص داده شده به فعالیت‌های تربیت بدنی فقط به ازای 10 میلیون و 270 هزار نفر آن‌ها است. یعنی برای حدود 3 میلیون دانش‌آموز هیچ گونه اعتباری در نظر گرفته نشده است. مهرزاد حمیدی معاون تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش در این خصوص اظهار داشت: میزان اعتبار اختصاص داده شده معاونت برای سال 1400، 20 درصد افزایش دارد. ما علاوه بر اعتبارات فعالیت‌های تربیت بدنی و ارتقای سلامت، سه حکم دیگر بودجه برای این فعالیت‌ها اختصاص داده‌ایم. وی ادامه داد: حکم اول 27/0 درصد ارزش افزوده مخصوص فعالیت‌های تربیت بدنی است که در صورت تخصیص اعتبار برای اجرای برنامه‌های تربیت بدنی هیچ مشکلی نخواهیم داشت. دومین حکم تخصیص اعتبار از محل مالیات سیگار است که به موضوع ارتقای سلامت دانش‌آموزان ارتباط دارد. مسئله‌ی سوم نیز به ساخت و ساز مروبط است که در احکام نوسازی مدارس وجود دارد. این حکم در گذشته به ساخت مدارس محدود می‌شد اما امروزه ساخت فضا و تجهیزات ورزشی نیز به آن افزوده شده است. حمیدی افزود: در صورتی که منابع مالی این احکام تأمین و به شکل مناسب تخصیص یابد، بدون شک برنامه‌ها طبق پیش‌بینی‌های انجام شده اجرا خواهند شد. اما در صورت عدم اختصاص اعتبار ما مجبوریم پایمان را به اندازه‌ی جایمان دراز کنیم. بنابراین برنامه‌ها بر اساس بودجه در دسترس پیش خواهند رفت. پس اگر بودجه اختصاص یابد برنامه‌ها اجرا و در غیر این صورت با مشکل مواجه خواهیم شد. از سال 99 تا به امروز نیز حدود 69 درصد منابع برای فعالیت‌های تربیت بدنی و ارتقای سلامت اختصاص پیدا کرده است.
ناکافی بودن سرانه‌ی فضای ورزشی روباز
استان‌هایی مانند: هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، آذربایجان غربی، البرز و سیستان و بلوچستان از کمترین سهم سرانه‌ی زیرساخت ورزشی روباز برخوردار هستند. این در حالیست که در بهترین حالت نیز سرانه‌ی زیرساخت روباز ورزش دانش‌آموزی کمتر از نیم متر مربع است. حال آن که طبق گزارشات کمیسیون اروپایی این سرانه باید حداقل 5/2 متر مربع باشد. کمبود معلم تربیت بدنی همان‌طور که اشاره کردیم مطابق با گزارشات شاخص نسبت تعداد دانش‌آموز به معلم تربیت بدنی، 75/559 نفر است. این آمار وضعیت نامطلوب نیروی انسانی متخصص در حوزه ورزش مدارس را نشان می‌دهد. از طرفی در آمارهای تفصیلی وزارت آموزش و پرورش نیز سطح کیفیت و وضعیت تحصیلی دبیران ورزش مدارس نسبت به دیگر معلمان نه تنها تفکیک نشده بلکه امکان بررسی شاخص سطح تحصیلات این معلمان نیز به صورت مجزا وجود ندارد. آسیب‌های زیرساخت ورزش مدارس عموماً زیرساختهای ورزشی مدارس به صورت تخصصی و فقط برای ورزش دانش‌آموزان مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است. از این زیرساخت‌ها علاوه بر فعالیت‌های ورزشی، برای آموزش، تفریح و ... نیز استفاده می‌شود که در نهایت منجر به کاهش کارآیی، افزایش فرسودگی و از بین رفتن ساخت و عملکرد ورزشی آن‌ها می‌شود. از طرفی این زیرساخت‌ها از همان ابتدای ایجاد و استقرار حداقل ایمنی و استاندارد‌ها در ساخت‌شان رعایت شده است. از این رو در اغلب مدارس شاهد زمین ورزش به صورت آسفالت با بتن سخت هستیم که آسیب‌های زیادی را به سلامت دانش‌آموزان وارد می‌کند. در مناطق با آلودگی هوای بسیار، درگرما و سرمای شدید متأسفانه سرانه‌ی فضای سرپوشیده ورزش مدارس بسیار پایین است. این در حالی است که شورای عالی آموزش و پرورش هیچ استانداردی برای ورزش مدارس به لحاظ سرانه‌ی ورزشی، نسبت دانش‌آموز به معلم تربیت بدنی و ... تعریف نکرده است. از دیگر آسیب‌های زیرساخت ورزش مدارس می‌توان به ضعف شبکه‌سازی اجتماعی جهت هم‌افزایی آموزش و پرورش با دیگر نهادها و عدم توجه، نقش آفرینی و ارتباط متقابل مدارس و محله در حوزه‌ی تربیت بدنی اشاره کرد.
آسیب‌های مربوط به روساخت
از آسیب‌های روساخت در حوزه‌ی تربیت بدنی می‌توان به کمبود نیروی انسانی متخصص و ضعف خلاقیت و فرسودگی دانشی در بین اغلب دبیران ورزش مدارس اشاره کرد. آسیب‌های مربوط به فرآیندها در حوزه‌ی تربیت بدنی مدارس یکی از بزرگ‌ترین مشکلات و علت نارضایتی دانش‌آموزان از این واحد درسی، ارزشیابی‌های یکسان، بدون نوآوری و خسته‌کننده آمادگی جسمانی توسط معلمان تربیت بدنی است. نبود نظام شناسایی، معرفی و پشتیبانی از استعدادهای ورزشی مدارس نیز یکی دیگر از آسیب‌های مربوط به فرآیندهای ورزشی مدارس محسوب می‌شود. نبود برنامه‌های اجرایی مدون و مشخص برای این کار باعث می‌شود تا در رده‌های پایه‌ی ورزش کشور شاهد یک خروجی مؤثر از برنامه‌ی ورزشی دانش‌آموزی نباشیم. پیشنهاداتی جهت بهبود روند ورزشی مدارس برای بهبود شرایط ورزشی مدارس کشور پیشنهاد شده که وزارت ورزش و جوانان، شهرداری‌های سراسر کشور و دیگر دستگاه‌های اجرایی به جز نهادهای انتظامی و امنیتی، تمامی مکان‌های ورزشی یا اماکنی که کاربری ورزشی دارند را به صورت رایگان جهت اجرای این واحد درسی در اختیار مدارس دولتی بگذارند تا دانش‌آموزان بتوانند از آن‌ها استفاده کنند. سازمان نوسازی نیز جهت احداث، تکمیل، تجهیز، نوسازی و بهسازی فضای آموزشی مدارس سراسر کشور با رعایت تمامی ضوابط و استانداردهای ورزشی، اقدامات لازم را انجام دهد. وزارت ورزش و جوانان و دیگر دستگاه‌های اجرایی نیز به احداث و توسعه‌ی مکان‌های ورزشی بپردازند و نسبت به احداث، بهینه‌سازی و مناسب‌سازی فضای آزاد به عنوان زیرساخت ورزشی ایمن با اولویت فضای ورزشی سرپوشیده اقدام کنند. همچنین شورای عالی آموزش و پرورش باید نظامنامه‌ی توسعه‌ی ورزش مدارس را با مؤلفه‌های: 1. آموزش حداقل یک رشته‌ی ورزشی فردی-جمعی متناسب با آمایش سرزمینی-منطقه‌ای در هر سال تحصیلی و 2. برنامه‌ی آموزش رشته‌های ورزشی باید به شکلی اجرا شود که دانش‌آموزان علاوه بر ممارست کارهای عملی و تجربی متناسب با سن، جنس و رشته‌ی تحصیلی با رعایت اولویت‌های منطقه‌ای و شرایط بومی حداقل یک مهارت مورد نیاز را کسب کنند؛ تصویب و ابلاغ شود.
سخن آخر
با توجه به اهمیت واحد تربیت بدنی در برنامه‌های درسی مدارس، وزارت آموزش و پرورش باید به منظور بهبود شرایط ورزشی مدارس کشور اقدامات لازم را انجام دهد و بودجه‌ی لازم را در اختیار معاونت قرار دهد. بی‌توجهی به این موضوع بدون شک پیامدها و آسیب‌های جبران‌ناپذیری را در پی خواهد داشت که با هیچ رقمی قابل جبران نیست. موضوع دیگری که باید به شدت پیگیری شود، نیروی انسانی متخصص در حوزه‌ی تربیت بدنی به ویژه برای دانش‌آموزان دوره‌ی ابتدایی است که باید از همان پایه مهارت‌های ورزشی در آن‌ها تقویت شود. تا بتوان نسلی پویا، فعال و شاداب را به جامعه تحویل داد.