تلویزیون ابزاری است که با وجود گذشت چند دهه از ورود آن به زندگی انسان، به طرز معجزه‌آسایی فضای خانه‌ها را اشغال کرده است. بعضی پژوهشگران این وسیله را عامل نابودی انسان‌ها و برخی دیگر آن را ابزاری برای سرعت بخشیدن و افزایش توانمندی بشر می‌دانند. اما کسی نمی‌تواند به صراحت بگوید این رسانه مطلقاً باعث آسیب یا پیشرفت زندگی بشر می‌شود. زیرا همانند دیگر اختراعات دارای کارکرد سه‌گانه‌ی منفی، مثبت و خنثی در دو بعد آشکار و نهان است.کودکان به ویژه افراد زیر 6 سال باید اوقات فراغتشان را به بازی و فعالیت اختصاص دهند. اگر اولیا برای فعالیت‌های آنها برنامه‌ریزی نکنند، بیشتر این زمان صرف تماشای تلویزیون می‌شود. در حال حاضر به دلیل تعطیلی مدارس و مراکز تفریحی، آمار تماشای تلویزیون در کودکان افزایش پیدا کرده است. از طرفی گاهی برنامه‌های این رسانه مناسب سن بچه‌ها نیستند و می‌توانند مشکلات زیادی به وجود بیاورند. به همین دلیل ما قصد داریم در این مقاله به تاثیر تلویزیون بر کودکان و عوارض ناشی از آن بپردازیم.
تلویزیون چیست؟
واژه‌ی تلویزیون از ترکیب تله به معنی دور و ویزیون به معنای دید گرفته شده است. تاریخ پیدایش این رسانه به 1884 میلادی برمی‌گردد. تلویزیون رسانه‌ای است که تمامی ادراک انسان مانند عقل، وهم و خیال را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به کمک آن می‌توان به راحتی با استودیو، صفحه‌های نمایش و دوربین‌های خبری در نقاط دور جهان ارتباط شنیداری و دیداری برقرار کرد؛ بدون آن که نیاز به خرید بلیط یا خروج از خانه باشد. این ویژگی‌ها و امکانات، تلویزیون را در بین سایر رسانه‌ها به قدرتمندترین ابزار تبدیل کرده است. کودکان با مشاهده‌ی آن می‌توانند بسیاری از مهارت‌های فکری را یاد بگیرند. البته یادگیری به کمک تلویزیون به نحوه‌ی استفاده از آن بستگی دارد.
تلویزیون و کودکان
محدوده‌ی سنی بین 2/5 تا 12 سال را دوران کودکی می‌گویند. کودکان نسبت به تلویزیون براساس شرایط سنی می‌توانند فعال یا منفعل باشند. ذهن انسان در دوران کودکی و نوجوانی به شدت مقلد است. به همین دلیل به راحتی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. افراد معمولاً اولین ارتباط مستقیم با این رسانه را در دو سالگی تجربه می‌کنند که ابتدا به صورت تقلیدی، سپس اختیاری و انتخابی (3 سالگی) است. کودکان بعد از 6 سالگی با تمامی رسانه‌ها آشنا شده و دل‌بستگی زیادی به برنامه‌های تلویزیونی در آنها به وجود می‌آید. از جمله عواملی که باعث توجه بچه‌ها به این رسانه می‌شود می‌توان به آشنایی قبلی با صداها و موسیقی، تغییر بلندی و کوتاهی صدا، شنیدن آوای همسالان خود، خنده و ... اشاره کرد. کودکان حدود 10 سال از زندگی خود را به تماشای تلویزیون سپری می‌کنند. از این رو فرصت مناسبی برای قدرتمندان ایجاد می‌شود تا براساس این ویژگی‌ها آنها را به آنچه که می‌خواهند، تبدیل کنند. مهم‌ترین تاثیر تلویزیون بر کودکان و کارکرد آن شامل موارد زیر است که به اختصار در مورد آنها توضیح می‌دهیم:
- اوقات فراغت کودکان
- اجتماعی شدن
- آسیب‌های تبلیغات
- رواج خشونت
اوقات فراغت کودکان
همه‌ی انسان‌ها در هر سنی، تعدادی فعالیت اصلی دارند که بیشتر وقتشان حول آن محورها می‌گذرد. از طرفی انجام مداوم کارها بدون استراحت باعث خستگی و دلزدگی می‌شود. به همین دلیل بشر در طول روز باید علاوه بر رسیدگی به امور مهم، به تفریح و سرگرمی نیز بپردازد. این تنوع باید خارج از زمان فعالیت‌های اصلی انجام شود تا آسیبی به آنها وارد نشود. کودکان نیز از این امر مستثنا نیستند. وظیفه‌ی مهم بچه‌ها بازی و بعد از آن نیز درس خواندن است. خسته شدن آنها از انجام این کارها یک امر کاملاً طبیعی است. به همین دلیل نیازمند فعالیت‌های جانبی برای پرشدن اوقات فراغتشان هستند. تلویزیون ابزاری است که می‌تواند اوقات فراغت کودکان را پر کند. اما استفاده از این رسانه باید هدفمند و براساس برنامه‌ریزی باشد. زیرا به علت کارکردهای پنهانی که دارد، می‌تواند مخرب باشد. زمانی‌که هدف استفاده از این رسانه سرگرمی باشد، افراد بیشتر تمایل به دیدن برنامه‌های شاد، ساده و هیجان‌انگیز دارند. بنابراین به شبکه‌های آموزشی بی‌توجه می‌شوند. اوقات فراغت برای همه‌ی انسان‌ها به خصوص کودکان، باید پاسخگوی بسیاری از نیازهای آنها باشد. پس تلویزیون تا زمانی مفید است که جایگزین تمام کارهای جانبی نشود.
اجتماعی شدن
کودکان باید همزمان با رشد جسمی، مهارت‌های اجتماعی را نیز یاد بگیرند. دوران کودکی در حقیقت سال‌هایی هستند که افراد راه و رسم زندگی کردن را می‌آموزند. خانواده و مدرسه به جامعه‌پذیری بچه‌ها کمک بسیاری می‌کنند؛ اما نیازهای کودکان فراتر از این حد است. تلویزیون به دلیل برنامه‌های متنوع و فراگیر، رسانه‌ای است که می‌تواند نیاز آنها را برطرف کند. آنها از طریق این وسیله نحوه‌ی رفتار با دیگران در موقعیت‌های متفاوت و چگونگی برخورد با مشکلات خانوادگی و شخصی را یاد می‌گیرند. این آموزش‌ها از طریق تلویزیون از هر وسیله‌ی دیگری مؤثرتر هستند.
آسیب‌های تبلیغات
یکی از عوارض دیدن تلویزیون در کودکان را آسیب‌های تبلیغات است. به دلیل آن‌که کودکان در مقایسه با بزرگترها آسان‌تر باور می‌کنند و قدرت تفکیک تبلیغات تجاری را ندارند. دومین آسیب این تبلیغات مصرف زیاد مواد قندی و شیرینی‌جات است که باید از مصرف زیاد آن توسط والدین جلوگیری شود.
رواج خشونت
بخش زیادی از برنامه‌های تلویزیون مربوط به بزرگسالان است که تماشای آنها برای کودکان نامناسب است. بچه‌ها در دوران کودکی، دنیای خاص خود را دارند و باید تا پایان این دوره در همین فضا نیز قرار بگیرند. بنابراین تماشای فیلم‌ها و سریال‌های بزرگترها، باعث ایجاد تعارض درونی و از خود بیگانگی کودکان می‌شود. روانشناسان نیز معتقدند که این موارد می‌تواند موجب بلوغ زودرس آنها شود. متأسفانه رواج خشونت در برنامه‌های تلویزیون موج می‌زند. کودکان با مشاهده‌ی الگوهای پرخاشگر به آنها علاقه پیدا می‌کنند و به تقلید از آنها می‌پردازند. از سایر عوارض دیدن تلویزیون در کودکان می‌توان به کم‌تحرکی، اختلال در خواب و کارهای روزانه نیز اشاره کرد. در نتیجه باید تماشای آن برای فرزندان محدود شود. در تماشای تلویزیون به نکات زیر توجه کنید: 1- الگوی مناسبی برای کودکانتان باشید و خودتان هم زمان کمی برای تماشای تلویزیون اختصاص دهید. 2- اگر برنامه‌ی مناسب فرزندتان پخش شد آن را ضبط کنید. 3- با کودکانتان به تماشای تلویزیون بپردازید. 4- کودکان را از تماشای برنامه‌هایی با محتوای خشونت را منع کنید. 5- با کودکانتان درباره‌ی عوارض تلویزیون گفت‌وگو کنید. 6- به جای تماشای تلویزیون آنها را به بازی کردن تشویق کنید.
سخن آخر
تأثیر تلویزیون بر کودکان به برنامه‌ریزی خانواده و متولیان امر بستگی دارد. مسئولین باید برنامه‌های مخصوص بزرگسالان را تا حد امکان در زمانی پخش کنند که بچه‌ها قادر به تماشا نیستند. شاید به صفر رساندن تأثیرات منفی تلویزیون کاری غیرممکن باشد، اما نباید نسبت به آنها بی‌اهمیت بود. پس باید برای به حداقل رساندن آنها تلاش کرد. با ایجاد سرگرمی‌های مختلف، اوقات فراغت کودکان خود را پر کنید. اجازه ندهید بچه‌ها برنامه‌هایی را که متناسب با سنشان نیست، ببینند. در صورتی‌که فرزندانتان همراه شما به تماشای تلویزیون می‌نشینند، حتماً در رابطه با اطلاعات و پیامدهای مثبت فیلم با آنها صحبت کنید و به یاد داشته باشید برای کاهش عوارض دیدن تلویزیون در کودکان باید استفاده از این رسانه را برای آنها محدود کرد.