یکی از راه‌های توجه به استعداد دانش آموزان، درس خواندن جهشی یا جهش تحصیلی است. شاگرد اولی‌ها معمولأ دانش آموزانی پرتلاش و با استعداد هستند که برای رسیدن به موفقیت اراده‌ای قوی دارند. در بین دانش آموزان شاگرد اولی، عده‌ای هستند که دوست دارند پایه‌های تحصیلی را یک در میان پشت سر بگذارند و به مراحل بالاتر جهش کنند. اولین شرط درس خواندن جهشی، کسب نمرات بالا است ولی این شرط برای جهشی درس خواندن کافی نیست، زیرا همیشه کسب نمرات بالا نشانه‌ی استعداد بالای دانش آموز نمی‌باشد. مهم‌ترین عامل در جهش تحصیلی، استعداد است در حالی که داشتن استعداد به معنای کسب نمرات بالا نیست، چرا که برخی از دانش آموزان علی‌رغم داشتن استعداد بالا، نمرات ممتازی در درس‌ها کسب نمی‌کنند. متأسفانه اکثر والدین به این نکته توجه نمی‌کنند و استعداد و کسب نمرات بالا را یکی دانسته و به فرزند خود برای جهشی درس خواندن اصرار می‌کنند.
تنها استعداد کافی نیست
استعداد در واقع یک توانایی ذاتی است که از بدو تولد همراه با انسان آفریده می‌شود و نمی‌توان آن را با درس خواندن بیشتر و شرکت در کلاس‌های خصوصی پی در پی به دست آورد. بهترین گزینه برای جهش تحصیلی، کودکان تیزهوش می‌باشند؛ زیرا این کودکان دارای ویژگی‌هایی هستند که آن‌ها را از سایر کودکان متمایز می‌کند. این کودکان نسبت به یادگیری حریص هستند و مطالب را سریع‌تر از دیگران یاد می‌گیرند، اعتماد به نفس بالایی دارند، علاقه‌ی زیادی به کتاب خواندن دارند و همیشه و در همه حال در حال مطالعه هستند. هم‌چنین این کودکان دارای دایره‌ی لغات وسیع، تمرکز بالا و قدرت ادراک بالا می‌باشند. در نتیجه کودکی که توان ذهنی عادی دارند، بدترین و اشتباه‌ترین گزینه برای جهشی درس خواندن هستند. در صورتی که والدین این کودکان را مجبور به جهشی درس خواندن کنند، در واقع فقط تلاش و زمان خود را هدر داده‌اند و فشار زیادی را به فرزندان خود تحمیل کرده‌اند، که این فشارها باعث از بین رفتن انگیزه‌ی دانش آموز برای ادامه‌ی تحصیل می‌شود.
توانایی فرزندان خود را شناسایی کنید
روش درس خواندن دانش آموزان با هم متفاوت است و این تفاوت به دلیل استعداد و توانایی‌های فردی دانش آموزان است. بنابراین درست یا غلط بودن شرکت دانش آموزان در دوره‌های جهش تحصیلی را نمی‌توان به طور قطعی گفت، ولی در کل، حضور آن‌ها برای درس خواندن جهشی، بیش از یک پایه توصیه نمی‌شود و خانواده‌ها بهتر است که استعداد و توانایی فرزندانشان را در نظر بگیرند و سپس آن‌ها را به سمت هدف مورد نظر هدایت کنند. خانواده‌ها برای شناسایی توانایی فرزندانشان می‌توانند از مشاوران و مسئولان با تجربه کمک بگیرند.
مخالفان جهش تحصیلی
همان‌طور که گفتیم درس خواندن جهشی را برای بیش از یک پایه‌ی تحصیلی توصیه نمی‌کنیم، زیرا دانش آموزان به این که در پایه‌ی تحصیلی خود نسبت به سایر هم‌کلاسی‌ها باهوش‌تر هستند، عادت کرده و زمانی که یک پایه‌ی تحصیلی را به صورت جهشی می‌خوانند، در واقع در کنار دانش آموزان مقاطع بالاتر که از نظر علمی از او بالاتر هستند، قرار می‌گیرند. در نتیجه اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند، دچار مشکلات روحی و روانی بسیار زیادی شده و هم‌چنین نسبت به تحصیل نیز بی‌انگیزه می‌شوند. کودکانی که بیش از یک پایه را به صورت جهشی خوانده‌اند، در واقع در کنار کسانی قرار می‌گیرند که از نظر سن و جثه از آن‌ها بزرگ‌تر هستند و نمی‌توانند با هم‌کلاسی‌های خود سازگار باشند. این ناسازگاری در واقع یک گودال عمیق در روان دانش آموزانی که جهشی درس خوانده‌اند، ایجاد می‌کند. طبق نظر روان‌شناسان، دانش آموزانی که تجربه‌ی جهش تحصیلی را داشته‌اند، معمولأ دارای روحیه‌ی متفاوتی هستند و اکثرأ خود را از سایر هم‌سن و سالان خود برتر می‌دانند و نسبت به دیگران حس تکبر و ممتاز بودن دارند. مخالفان جهش تحصیلی این موضوع را اساس مخالفت خود قرار داده‌اند، چرا که بر این عقیده هستند که توانایی یادگیری سریع این دانش آموزان از آن‌ها موجوداتی متکبر می‌سازد و باعث می‌شود که این دانش آموزان بیشتر مواقع در نگرش‌های خود نسبت به دیگران احساس ممتاز بودن و برتری داشته باشند. از سوی دیگر عده‌ای با مخالفان جهش تحصیلی، مخالفند و معتقدند که جهش تحصیلی باعث پرورش استعداد و توانایی‌های دانش آموزان می‌شود و تلاش و پشتکار آن‌ها را بیشتر می‌کند. البته همه‌ی این موضوعات قابل بحث هستند و بسته به شرایط نتایج متفاوتی را به دنبال دارد.
مشاوره قبل از جهش تحصیلی
طبق گفته‌ی روان‌شناسان حداقل ضریب هوشی یا آی‌کیو برای کسانی که می‌خواهند جهشی تحصیلی داشته باشند، بین 130 تا 140 می‌باشد. چرا که در نسل جدید آی‌کیو بین 107 تا 108 کاملأ طبیعی است. در جهش تحصیلی رشد عاطفی و هیجانی کودکان کامل نمی‌شود و در اصطلاح EQ با IQ هم‌زمان رشد نمی‌کند. در جهش تحصیلی IQ مبناست و به EQ توجه زیادی نمی‌شود. خانواده‌هایی که دوست دارند فرزندشان جهشی درس بخواند، بهتر است قبل از جهش تحصیلی فرزندشان با یک مشاوره یا روان‌شناس مشورت کنند و تست‌های وکسلر و خلاقیت تورنس را برای سنجیدن جنبه‌های مختلف هوش و خلاقیت فرزندشان انجام دهند. در صورتی که ضریب هوشی فرزندشان در حدود 120 یا 130 بود برای جهش تحصیلی اقدام کنند، در غیر این صورت جهش تحصیلی برای کودکانی که ضریب هوشی زیر 120 دارند، مانند میوه‌ای نارس می‌ماند که در محیطی غیر طبیعی قرار می‌گیرد تا برسد.
مراحل جهش تحصیلی
در مرحله‌ی اول دانش آموزان به اداره‌ی آموزش و پرورش منطقه و سپس به اداره‌ی آموزش و پرورش استثنایی برای انجام مراحل سنجش معرفی می‌شوند. دانش آموزانی که قصد جهشی درس خواندن را دارند، حتمأ باید کلاس اول و دوم ابتدایی را گذرانده باشند و در کارنامه‌ی خود نمرات بالایی را کسب کرده باشند و بعد از این که در ارزیابی تخصصی نمره‌ی بالایی را کسب کردند، می‌توانند با نامه‌ی آموزش و پرورش استثنایی به مدرسه مراجعه کرده و در امتحانات پایه‌ی تحصیلی بالاتر در شهریور ماه شرکت کنند. در این آزمون‌ها پیشرفت تحصیلی و آزمون هوش، به صورت توأمان مد نظر قرار می‌گیرند و کسانی که شرایط قبولی را دارند، برای حضور در جهش تحصیلی پذیرفته می‌شوند.
شرایط درس خواندن جهشی
درس خواندن جهشی یا همان جهش تحصیلی برای کلاس‌های اول و دوم ممنوع است و دانش آموزان باید این دو پایه‌ی تحصیلی را بگذرانند و سپس به سراغ جهش تحصیلی بروند. جهش تحصیلی معمولأ از پایه دوم به چهارم، سوم به پنجم و چهارم به ششم انجام می‌گیرد. البته جهش تحصیلی به صورت چند پایه هم وجود دارد که در موارد معدودی در کشور اتفاق می‌افتد. هم‌چنین درس خواندن جهشی در پایه‌های اول و دوم متوسطه نیز ممنوع است.
معایب جهش تحصیلی بر محاسنش غالب است
برخی از کارشناسان تعلیم و تربیت بر این عقیده‌اند که درس خواندن جهشی مانع از بروز خلاقیت‌ها در کودکان می‌شود. هم‌چنین جهش تحصیلی به دلیل فشارهای زیادی که به دانش آموزان وارد می‌کند، باعث ایجاد مشکلات روحی در آن‌ها می‌شود. از طرف دیگر جهش تحصیلی برای دانش آموزان فرصت‌ها و مزایایی نیز دارد. این دانش آموزان سریع‌تر یاد می‌گیرند و استعداد بالاتری نسبت به سایرین دارند و این استعداد در نهایت منجر به خلاقیت می‌شود، در حالی که ماندن در پایه‌ی تحصیلی که از سطح او پایین‌تر است باعث از بین رفتن خلاقیت دانش آموز می‌شود. عده‌ای دیگر عقیده دارند که هر ساله ضریب هوشی کودکان افزایش می‌یابد و برای جهش تحصیلی حداقل ضریب هوشی 120 بسیار پایین است و باید بیشتر از این مقدار باشد.
سخن آخر
با این که انتخاب دانش آموزان برای جهش تحصیلی مورد بازبینی قرار گرفته است و نسبت به گذشته بهتر شده است، اما باز هم ایراداتی مانند تحمیل شکست رد شدن در آزمون در سن کم، فشار بالای درس خواندن در زمان کوتاه سه ماه برای حجم دروسی که برای یک سال در نظر گرفته شده است و هم‌چنین قرار گرفتن دانش آموز جهشی در کنار کسانی که از نظر هوش شناختی و عاطفی از او بالاتر هستند، می‌توانند دلایلی محکم برای بازنگری در روش جهش تحصیلی فعلی باشند تا راه‌کارهایی برای کاهش معایب و مضرات آن ارائه شود. قطعأ در این راه انجام یک تحقیق میدانی و تجربی از کسانی که درس خواندن جهشی را تجربه کرده‌اند، می‌تواند راه‌گشا باشد.