شاید تا کنون برای شما پیش آمده باشد که سر جلسه‌ی امتحان یا آزمون کنکور سراسری دچار فراموشی و به عبارت دیگر قفل شدن حافظه شوید. حتی ممکن است هنگام امتحانات شفاهی جواب به اصطلاح نوک زبانتان باشد ولی توانایی بیان آن را نداشته باشید. قفل شدن حافظه در واقع به معنای عدم توانایی در به یاد آوردن یک موضوع مشخص، یک نشانی، یک راه حل سریع و یا یک فرمول است. قفل شدن حافظه معمولأ یک روش برای طراحان سؤالات کنکور با هدف از بین بردن اعتماد به نفس و زمان تست‌زنی داوطلبان است، چرا که تعداد شرکت‌کنندگان در کنکور سراسری بسیار زیاد و در عین حال ظرفیت پذیرش در بهترین رشته‌ها و بهترین دانشگاه‌ها نیز کم و محدود است. در نتیجه کسانی که بتوانند از قفل شدن حافظه جلوگیری کنند به راحتی می‌توانند در بهترین رشته و بهترین دانشگاه قبول شوند. ترفند قفل شدن حافظه، علاوه بر سؤالات کنکور در آزمون‌هایی مانند: آیلتس، تافل و ... نیز دیده می‌شود.
دلیل قفل شدن حافظه
گاهی اوقات داوطلبان سر جلسه‌ی آزمون سراسری با سؤالاتی به ظاهر ساده مواجه می‌شوند ولی توانایی تشخیص پاسخ صحیح یا روش حل تست را ندارند. حتی ممکن است برای یافتن پاسخ، وقفه‌ای رخ دهد که این وقفه بسته به نوع و کیفیت سؤال ممکن است بین 10 تا 60 ثانیه طول بکشد. این زمان در واقع زمان از دست رفته است و نه زمان مفید تست‌زنی، به این معنی که داوطلب قادر به تصمیم‌گیری و یافتن پاسخ نبوده است. ولی چرا این اتفاقات رخ می‌دهد؟ قفل شدن حافظه زمانی اتفاق می‌افتد که یک ذره‌ی اطلاعاتی با همان فضای محتوایی که شما به دنبالش هستید هم‌پوشانی دارد و مانع از به یاد آوردن مطالب مورد نظر می‌شود. به بیان دیگر زمانی که افراد در پی تلاش برای به خاطر آوردن موضوع مورد نظر هستند، فعالیت قسمت‌هایی در مغز که باعث قفل شدن حافظه می‌شوند بیشتر از سایر قسمت‌هاست که موجب به خاطر آوردن موضوع می‌شوند. البته قفل شدن مغز دلایل دیگری مانند: عدم پایداری حافظه، سوء ارجاع یا بی‌دقتی، حدس‌پذیری، حواس‌پرتی، پیش داوری حافظه و ... نیز دارد که این عوامل باعث عدم موفقیت دانش آموزان در رسیدن به هدفشان می‌شوند. گیر افتادن در تله‌ی سؤالات کنکور که بر اساس ترفند قفل شدن حافظه طراحی شده‌اند هیچ ربطی به آی کیو و میزان هوش افراد ندارد. برای این که در این تله‌ها نیافتید فقط کافی است یکسری مهارت‌ها یاد بگیرید و بهترین رتبه‌ها را کسب کنید.
عواملی که باعث قفل شدن حافظه می‌شوند
عواملی مانند: عدم تغذیه‌ی سالم، روش‌های مطالعه‌ی نادرست و سنتی، ساعت‌های مطالعه‌ی زیاد و خسته‌کننده، محدود کردن فعالیت‌های روزانه، تکالیف سنگین درسی، برگزاری امتحانات پی در پی، شیوه‌های غلط تدریس، برنامه‌ریزی‌های غیر علمی، مشاوره‌ی تحصیلی ناشیانه که بدون توجه به ساختار روحی و روانی دانش آموزان صورت می‌گیرد، منابع نامناسب درسی و فیلم‌های آموزشی مبتنی بر نکات و تست‌های فراوان بر قفل شدن حافظه سر جلسه امتحان و آزمون سراسری بسیار مؤثر هستند. در واقع هر نوع فشار و بمباران اطلاعاتی مغز باعث قفل شدن حافظه می‌شود. یکی دیگر از دلایل قفل شدن حافظه، استرس زیاد سر جلسه‌ی امتحان و آزمون است. داشتن استرس به شدت بر فراموشی و قفل شدن حافظه تأثیر می‌گذارد و هم‌چنین باعث شک و تردید بین پاسخ دادن به تست و گزینه‌ها می‌شود که برای رفع آن باید تکنیک‌هایی که باعث کاهش استرس می‌شوند را هر روز با خود تمرین کنید.
راه‌کارهایی برای جلوگیری از فراموشی و قفل شدن حافظه
برای این که بتوانید مانع از قفل شدن حافظه‌تان شوید و در تله‌ی طراحان حرفه‌ای سؤالات کنکور سراسری نیافتید باید روش‌های مطالعه‌ی سنتی را کنار گذاشته و مهارت‌های لازم جهت مطالعه‌ی صحیح، یادگیری و روش‌های صحیح تست‌زنی را بیاموزید. هم‌چنین داشتن تغذیه‌ی سالم و مناسب، یادگیری مهارت‌هایی برای استفاده‌ی بهتر از حواس چندگانه و خلاقیت‌های فردی، تقویت حافظه، نحوه‌ی صحیح طبقه‌بندی اطلاعات در نیم‌کره‌ی چپ و راست از مؤثرترین راه‌ها برای رفع مشکل قفل شدن حافظه به حساب می‌آیند. برای بهبود عمل‌کرد حافظه باید برنامه‌ی درسیتان منظم و علمی و بر اساس اصول روان‌شناسی باشد. داشتن برنامه‌ی درسی منظم باعث افزایش توانایی دانش آموزان در پاسخ دادن به تست‌ها می‌شود. برای این کار لازم است آزمون‌هایی برای تعیین سطح حافظه و عمل‌کرد شناختی از داوطلبان گرفته شود تا بتوانند مشکل اصلی را بیابند سپس برای آن‌ها یک برنامه‌ریزی علمی انجام دهند. انجام این کار به رفع مشکل قفل شدن حافظه‌ی دانش آموزان کمک بسیار زیادی می‌کند.
آرامش خود را حفظ کنید
برای رفع مشکل قفل شدن حافظه در جلسه‌ی آزمون می‌توانید مطالب مشابهی را که در ذهن شما هستند بر روی کاغذ بنویسید. این کار به شما کمک می‌کند تا ذهنتان فعالیتش را از نو شروع کند و مطلب مورد نظر را سریع‌تر به خاطر آورید. هم‌چنین در مواجه با این سؤالات زمانتان را صرف به خاطر آوردن پاسخ نکنید، سؤال را علامت بزنید و به سراغ سؤالات دیگر بروید. سعی کنید زمان را به گونه‌ای مدیریت کنید که همیشه در پایان مقداری زمان داشته باشید تا به سراغ سؤالاتی که از ترفند قفل شدن حافظه در آن‌ها استفاده شده بروید. تحت هر شرایطی آرامش خود را حفظ کنید و از استرس دوری کنید. در صورتی که با سؤالات سخت مواجه شدید خود را کنترل کنید و به این فکر کنید که اگر سطح سؤالات سخت است برای سایر دانش آموزان نیز همین‌طور است.
سخن آخر
برای موفقیت در امتحان و آزمون سراسری و رسیدن به هدف دل‌خواهتان و جلوگیری از قفل شدن حافظه، باید ابتدا این باور را در خود ایجاد کنید که شما می‌توانید و حافظه‌ی بسیار قوی و خوبی دارید. هرگز فکر نکنید که سؤالات فقط برای شما سخت هستند، بلکه بدون شک سخت بودن سؤالات، برای همه‌ی داوطلبان است. از روش‌های مطالعه‌ی درست و علمی برای درس خواندن استفاده کنید و هرگز ذهن خود را خسته نکنید. تفریحات زندگی را از خود منع نکنید و در کنار درس خواندن به کارهای دیگری برای افزایش روحیه‌ی خود نیز بپردازید. فکر نکنید اگر یک سال زحمت کشیده‌اید و درس خوانده‌اید باید به تمام سؤالات پاسخ دهید! این تفکر عامل اصلی در پاسخ‌های منفی و اشتباه شما است. بنابراین مراقب افکار و باورهایتان باشید.