بحران نوجوانی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

هر انسانی برای رسیدن به بلوغ فکری کامل، مراحل مختلفی را در طول زندگی خود طی می‌کند. این مراحل معمولأ در بین افراد در سراسر دنیا تا یک حدی مشابه است. یکی از این مراحل، دوران نوجوانی است که در این دوران تغییرات زیادی در جسم و تفکر و روان افراد به وجود می‌آید. معمولأ دوران نوجوانی از سن 11 تا 12 سالگی شروع می‌شود و در سن 18 سالگی به پایان می‌رسد. هم‌چنین دوره ی نوجوانی را دوره‌ی عبور از زندگی کودکی به زندگی بزرگ‌سالی تعریف می‌کنند. دوره ی نوجوانی همانند سایر مراحل رشد، دارای بحران های مختص خود می‌باشد که معمولأ به بحران نوجوانی یا بحران هویت معروف است. عبور از بحران نوجوانی (بحران هویت)، بدون برخورد با پیامدهای مربوط به شکست بحران نوجوانی، بسیار حائز اهمیت است. در بحران نوجوانی، نوجوانان معمولأ به دنبال پاسخ به سؤالاتی در مورد هویت خود هستند و ممکن است، راه‌های مختلفی را نیز برای پیدا کردن هویت خود تجربه کنند تا در نهایت به آن‌چه می‌خواهند برسند و هویت واقعی خود را بیابند.

ویژگی‌های بحران نوجوانی

کودکان با ورود به دوره‌ی نوجوانی و رسیدن به سن بلوغ، رشد شناختی پیدا می‌کنند، باهوش‌تر می‌شوند و اطلاعات عمومی آن‌ها افزایش می‌یابد. گاهی اوقات نوجوانان، دوستان خود را از والدینشان باهوش‌تر می‌دانند و حرف آن‌ها را راحت‌تر قبول و تأیید می‌کنند و به همین دلیل به توصیه‌های والدین خود توجهی نمی‌کنند. یکی از ویژگی‌های بحران نوجوانی، کاهش ارتباط نوجوانان با والدین می‌باشد. نوجوانان متأسفانه در این دوران کمتر با والدین خود صحبت می‌کنند و رازهای خود را با والدین در میان نمی‌گذارند، که از دلایل آن، می‌تواند عدم درک کافی مسائل نوجوانان توسط والدین باشد.

مخالفت با عقاید و نظرات والدین

نوجوانان معمولأ در این دوره با عقاید و نظرات والدین خود مخالفت می‌کنند و سعی دارند به والدین خود بگویند که دیگر بزرگ شده‌اند و می‌خواهند مستقل باشند. هم‌چنین برای ثابت کردن استقلال خود در هر کار مداخله می‌کنند و به والدین خود اجازه نمی‌دهند که در کارها و تصمیمات آن‌ها دخالت کنند. نوجوانان سعی می‌کنند با مدل مو، لباس و حتی نوع موسیقی که گوش می‌کنند خود را شبیه به هم‌سالان خود کنند و از این طریق اعلام وجود کنند. حتی گاهی اوقات والدین خود را با والدین دوستانشان مقایسه می‌کنند و آن‌ها را مورد انتقاد قرار می‌دهند.

نوسانات در رفتارهای نوجوانان

از سایر ویژگی‌های مربوط به دوره‌ی نوجوانی و بحران‌های نوجوانی می‌توان به، افزایش عصبانیت و زودرنجی، کاهش صبر و تحمل، بی‌حوصلگی، نگرانی درمورد تغییرات ظاهری، رفتار شورشی و جور شدن با دوستان، آرمان گرایی، تمایل به عدالت‌جویی و ... اشاره کرد. نوساناتی که در رفتارهای نوجوانان دیده می‌شود، از بارزترین ویژگی‌های بحران هویت می‌باشد. نوجوانان در دوران بحران نوجوانی، مدام در حال پرش از یک شاخه به شاخه‌ی دیگر می‌باشند. ممکن است در یک روز عقیده خود را نسبت به یک موضوع تغییر دهد. این بی‌ثباتی و انعطاف‌پذیری در رفتار نوجوانان کاملأ طبیعی است و موجب می‌شود نوجوانان بتوانند از بحران هویت عبور کنند و در نهایت هویت واقعی خود را کشف کنند. در واقع کشف هویت توسط نوجوانان، موجب خروج نوجوانان از دوره‌ی بحران نوجوانی می‌شود. شناخت ویژگی‌های بحران نوجوانی به والدین کمک می‌کند تا عمل‌کرد مثبت‌تری داشته باشند و در مقابله با مشکلات دوره‌ی نوجوانی فرزندانشان واکنش مناسب‌تری نشان دهند.

دوره ی نوجوانی و خطرات بحران نوجوانی

سن رسیدن به بلوغ در دخترها و پسرها متفاوت است و معمولأ دخترها 12 تا 18 ماه زودتر از پسرها به بلوغ می‌رسند. سن بلوغ دخترها در محدوده‌ی سنی 8 تا 13 سال (به طور متوسط 11 سالگی) و پسرها 10 تا 14 سال ( به طور متوسط 13 سالگی) می‌باشد. هم‌چنین عوامل مختلفی مانند: عوامل ژنتیکی، محیطی، نوع تغذیه، عوامل اجتماعی و روانی بر سن بلوغ، مؤثر هستند. معمولأ اکثر نوجوانان در زمان اصلی به بلوغ می‌رسند، اما بعضی از نوجوانان هستند که بلوغ را خیلی زود یا خیلی دیر شروع می‌کنند. بلوغ قبل از زمان طبیعی برای پسرها دارای مزیت ولی برای دخترها مناسب نیست. پسرهایی که زودتر از موعد به سن بلوغ می‌رسند، نسبت به پسرهایی که دیرتر به سن بلوغ می‌رسند، دارای برتری‌های اجتماعی بیشتر هستند و والدین نسبت به آن‌ها نظر مثبت‌تری دارند. هم‌چنین این افراد دارای رضایت بیشتر از ظاهر جسمانی خود به دلیل تسلط بیشتر بر رقابت‌های ورزشی و اعتماد به نفس بالا هستند. برعکس پسرهایی که دیر به بلوغ می‌رسند از عدم اعتماد به نفس رنج می‌برند و از آن‌جایی که جثه‌ی ریزتر و صدای باریک‌تری نسبت به هم‌سالان خود دارند، از نظر دوستانشان، مردانه به نظر نمی‌رسند. این افراد معمولأ برای نشان دادن توانایی‌های خود دست به کارهای خطرناک می‌زنند تا خود را به دیگران ثابت کنند و معمولأ استرس زیادی را تجربه می‌کنند و در معرض بحران نوجوانی هستند.

تأثیر والدین در بروز بحران نوجوانی

متأسفانه برخی از والدین با بعضی رفتارهای خود باعث بروز بحران نوجوانی در فرزندانشان می‌شوند. نوجوانانی که والدین معتاد دارند، بیشتر از سایر نوجوانان در معرض بحران نوجوانی قرار دارند. معمولأ این نوجوانان، گوشه‌گیر و منزوی هستند و کمتر با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند. این افراد اکثرأ دچار افسردگی هستند و توانایی مقابله با بحران‌های نوجوانی را ندارند. احتمال گرایش این دسته از افراد به مصرف مواد مخدر و دخانیات و الکل بیشتر از سایر نوجوانان می‌باشد. هم‌چین والدینی که افسرده هستند نیز نوجوانانشان در معرض خطر بحران نوجوانی هستند. طلاق والدین، خانواده‌هایی که تنش‌های رفتاری زیادی دارند، فوت یکی از والدین و ازدواج مجدد آن‌ها، همگی این عوامل، باعث افزایش بحران نوجوانی و آسیب به نوجوانان می‌شوند.

راه‌کارهایی برای عبور از بحران نوجوانی

همان‌طور که گفته شد یکی از رایج‌ترین دگرگونی‌های دوره‌ی نوجوانی، تغییرات ظاهری است که رفتار نوجوانان را تحت شعاع قرار می‌دهد و برای پیش‌گیری از خطر بحران نوجوانی، والدین باید در این شرایط به گونه‌ای رفتار کنند که نوجوانان نسبت به تغییرات، نگرش مثبتی داشته باشند و در آن‌ها حس بالغ شدن را به وجود آورند. برای این کار نیازی به صحبت کردن مستقیم درباره‌ی موضوع پیش آمده نیست، بلکه والدین می‌توانند با سهیم کردن نوجوانان در کارهای خانه و خارج از خانه، در نوجوانان خود حس بزرگ شدن را ایجاد کنند. در مورد دخترانی که زود به بلوغ می‌رسند، بهتر است با گرفتن جشن بلوغ برای آن‌ها و هم‌چنین صحبت کردن با آن‌ها در مورد تغییرات حاصل از بلوغ، در آن‌ها حس مثبتی ایجاد کنید و آن‌ها را نسبت به بلوغ آگاه کنید. برای جلوگیری از بحران نوجوانی در نوجوانانی که یکی از والدین آن‌ها معتاد است، والدی که سالم است نقش مهمی در شکل‌گیری هویت و استقلال فرزند نوجوانش دارد. هم‌چنین می‌تواند به فرزند خود کمک کند تا مهارت‌های اجتماعی را یاد بگیرد. در صورتی که هر دو والدین معتاد بودند، می‌توانند از بستگان مطمئن خود یا حتی یک مشاور، برای کمک به فرزندشان یاری بگیرند. والدین افسرده نیز باید برای درمان خود تلاش کنند تا بتوانند به نوجوانان خود بهتر و بیشتر کمک کنند.

جدایی والدین

والدینی که قصد جدا شدن و طلاق گرفتن دارند، باید از تصمیم خود صادقانه با فرزندانشان صحبت کنند و برای آن‌ها به وضوح توضیح دهند که با جدایی آن‌ها از هم چه مسائلی تغییر می‌کند و چه مسائلی بدون تغییر باقی می‌ماند. هرگز فرزندان خود را وادار به انتخاب یکی از والدین نکنید، زیرا آن‌ها هم به پدر و هم به مادر نیاز دارند. هرگز از همسر سابق خود بدگویی نکنید هر چند که نسبت به او حس خوبی نداشته باشید. و در مورد نگه‌داری از فرزندان، حتمأ به خواسته‌های آن‌ها توجه کنید. والدینی که از هم جدا شده‌اند، باید حتمأ برنامه‌ای تنظیم کنند که در برنامه‌های اجتماعی فرزندانشان با هم شرکت کنند. این کار باعث رشد شناختی، افزایش اعتماد به نفس و انعطاف‌پذیری نوجوانان می‌شود.

رفتارهای صحیح والدین

نباید فراموش کرد که دوره‌ی نوجوانی همانند سایر دوره‌های رشد، نیازمند تأیید و محبت والدین است. متأسفانه اکثر والدین در این دوره با فرزندان نوجوان خود، دچار تناقض می‌شوند. والدین باید بدانند که فرزندان نوجوان آن‌ها، کودکان دیروزی نیستند و نباید همانند قبل با آن‌ها رفتار کنند. در این دوره برای جلوگیری از بحران نوجوانی، بهتر است والدین، زمانی را به گذراندن با نوجوانان خود اختصاص دهند و با آن‌ها در مورد موضوعات مختلف صحبت کنند و با آن‌ها هم‌دلی و هم‌دردی کنند. والدین باید از سرزنش کردن، نصیحت‌های بیش از حد و حتی تحقیر کردن نوجوانانشان خودداری کنند. رفتار مناسب والدین با نوجوانان برای پیش‌گیری از بحران نوجوانی بسیار حائز اهمیت است. در صورت عدم توانایی والدین در شناخت رفتارهای صحیح در این دوره، بهتر است والدین از مشاوران خانواده کمک بگیرند تا بتوانند این بحران را پشت سر بگذارند.