یکی از دغدغه‌های دانش‌آموزان در پایه‌های مختلف درسی این است که علی‌رغم تلاش زیاد به نتیجه‌ی دلخواهشان نمی‌رسند. موفقیت در تحصیل در حقیقت به معنای رشد کافی در مهارت‌های تحصیلی است و این رشد نه تنها ذاتی نیست بلکه با آموزش به دست می‌آید. همان‌طور که در مقاله‌ی ساعت مطالعه‌ی کنکور خواندیم، افزایش کیفیت مطالعه بدون برنامه‌ریزی درسی درست امکان پذیر نیست. با داشتن برنامه‌ی درسی مشخص می‌توانید با آرامش بیشتری درس بخوانید، تفریح کنید و ساعاتی در کنار خانواده و دوستان سپری کنید. در این مقاله قصد داریم به اصول برنامه‌ریزی درسی، تاثیر برنامه‌ریزی درسی بر پیشرفت تحصیلی و راهکارهایی برای افزایش کیفیت مطالعه بپردازیم.
تاثیر برنامه‌ریزی درسی بر پیشرفت تحصیلی
بعضی از دانش‌آموزان گمان می‌کنند که بعد از چند سال درس خواندن و کسب تجربه، روش‌های درست مطالعه کردن را یاد گرفته‌اند و همین موضوع باعث شده تا علت افت تحصیلی خود را به عوامل دیگری نظیر استعداد، هوش، شانس، امکانات و شرایط نسبت دهند. تجربیات زمانی مفید واقع می‌شوند که دانش‌آموزان بدانند چگونه یاد بگیرند و این یادگیری را کنترل، ارزیابی و هدایت کنند. بنابراین یکی از مهم‌ترین نیازهای دانش‌آموزان که متأسفانه در نظام آموزشی کشور جایی ندارد، اصول و شیوه‌ی درست مطالعه است. با برنامه‌ریزی درست و به کارگیری روش‌های تدریس نوین می‌توان در مسیر پیشرفت و موفقیت قرار گرفت. بسیاری از دانش‌آموزان هیچ برنامه‌ای برای درس خواندن ندارند و برخی نیز گمان می‌کنند که دیگر فرصتی برای برنامه‌ریزی ندارند. درحالی‌که در فرصت‌های کم، بهترین کار برای رسیدن به هدف، برنامه‌ریزی درست است.
قواعد و اصول برنامه‌ریزی درسی
یک برنامه، زمانی مناسب و مفید است که در آن علاوه بر توجه به نیازها و روحیات افراد، اصول یادگیری نیز رعایت شده باشد. برنامه‌های تحصیلی باید متغیر باشند و در حین اجرا با بررسی خطاهای آن، تکمیل شوند. برای داشتن یک برنامه‌ریزی درست ابتدا باید با اصول آن آشنا شوید.
اصول برنامه‌ریزی درسی و افزایش کیفیت مطالعه
1- تعیین هدف: هدف، پایه و اساس هر برنامه است، چرا که برنامه‌ریزی در حقیقت ترسیم مسیر رسیدن به هدف است و اگر هدفی نباشد، طرح‌ریزی معنایی نخواهد داشت. از طرف دیگر زیربنای اهداف، خودشناسی است. اهداف خود را با توجه به نیازها و توانایی‌هایتان تعیین کنید، زیرا این کار نه تنها راه رسیدن به موفقیت را برای شما آسان می‌کند، بلکه موجب افزایش انگیزه، اعتماد به نفس، اراده و پشتکار شما نیز می‌شود. اشتباه در انتخاب هدف در حقیقت نشانه‌ی عدم شناخت از توانایی‌ها و استعدادهای ذاتی خودتان است، بنابراین قبل از انتخاب اهداف، به شناخت خود بپردازید و بعد از مشخص شدن، آن‌ها را بر روی کاغذ بنویسید و تمامی کارها، وظایف و مسیر رسیدن به آن‌ها را نیز یادداشت کنید. تا مدتی، هر روز به نوشته‌های خود نگاه کنید تا در ضمیر ناخودآگاهتان ثبت شوند.
2- نوشتن برنامه: یکی از موانع رسیدن به موفقیت، برنامه‌ریزی به صورت ذهنی است؛ چرا که با این روش بر امور خود کنترل نخواهید داشت. فراموش نکنید یک برنامه‌ی درسی درست باید به صورت مکتوب نوشته شود تا بتوان آن را مورد ارزیابی قرار داد. از طرف دیگر این کار باعث افزایش تمرکز، اعتماد به نفس، تسلط بر امور، نظم، پیگیری و کنترل در شما می‌شود. از آنجا که هر فرد بر روحیات، نیازها، نقاط قوت و ضعف خود واقف است، بهتر از هر شخص دیگری می‌تواند برای خود یک برنامه‌ریزی درست انجام دهد. البته باید به این نکته نیز توجه کرد که همیشه اولین برنامه، اشکالات زیادی خواهد داشت و این نشانه‌ی بی‌استعدادی شما نیست. رسیدن به موفقیت نیازمند تلاش، صبر و پشتکار است. 3- تنظیم برنامه: کاربردی‌ترین و مهم‌ترین بخش تنظیم برنامه است. بهترین روش در برنامه‌ریزی، تنظیم آن به صورت هفتگی است. با این کار می‌توانید جمع‌بندی و ارزیابی بهتری نسبت به برنامه‌ی خود داشته باشید. به یاد داشته باشید که یک طرح خوب برای درس خواندن باید ویژگی‌ها و توانایی‌های خاصی داشته باشد تا علاوه بر برنامه‌ریزی و کنترل عملکرد، بتواند نقاط قوت و ضعف و راه‌های پیشرفت و اصلاح آن‌ها را به شما نشان دهد. 4- اجرای برنامه: تاثیر برنامه‌ریزی درسی بر پیشرفت تحصیلی زمانی معلوم می‌شود که اجرا شود. در غیر این‌صورت کاری کاملاً بیهوده است. شرط رسیدن به موفقیت، توانایی در عمل است، به همین دلیل باید نشان دهید که برای حرکت به سوی اهداف خود، اراده و پشتکار دارید. 5- کنترل و ارزیابی: هدف از طرح‌ریزی، قرارگیری در مسیر موفقیت و پیشرفت است. این امر مهم نیز تنها با ارزیابی و کنترل نقاط قوت و ضعف و همچنین تبدیل نقاط ضعف به قوت امکان‌پذیر است.
نکاتی که حین مطالعه باید به آن‌ها توجه کرد
برای آن‌که بهترین و بیشترین نتیجه را از درس خواندن ببرید، لازم است نکاتی را رعایت کنید: 1- روز خود را با شادی و به خوبی شروع کنید، چراکه اگر روزتان، با خستگی و عجله آغاز شود، نمی‌توانید کارها و وظایف خود را بدون فشار و در آرامش انجام دهید. 2- شب‌ها زود بخوابید تا صبح سرحال و بانشاط بیدار شوید. 3- ورزش کنید و صبحانه‌ی خوبی بخورید، سپس به سراغ کارهایتان بروید. درس خواندن و یادگیری نیاز به آرامش دارد و از آنجا که فعالیت ذهن، به ساعات مختلف روز، میزان خواب، نوع تغذیه و حالات روحی و جسمی بستگی دارد، پس بهتر است مطالعه کردن را به زمانی موکول کنید که در بهترین شرایط روحی و جسمی قرار دارید. 4- کارهای غیرضروری و متفرقه‌ی خود را در ساعاتی که انرژی کمتری دارید، انجام دهید. 5- قبل از شروع درس خواندن حتماً زمان و مقدار مطالعه را مشخص کنید. 6- یکی از عواملی که سرعت یادگیری را به تأخیر می‌اندازد، انجام کارهای کوچک مانند تمیز کردن میز مطالعه همزمان با خواندن است. سعی کنید با تمرکز بالا فقط برنامه‌ی درسی را اجرا کنید. 7- بین ساعت‌های درسی، زمانی را برای استراحت در نظر بگیرید تا ذهن شما برای تمرکز بهتر آماده شود.
سخن آخر
مهم‌ترین راه برای رسیدن به اهداف، تعیین مسیر حرکت است که فقط با انجام یک برنامه‌ریزی درست امکان‌پذیر است. از آن‌جایی که تاثیر برنامه‌ریزی درسی بر پیشرفت تحصیلی زیاد است مدارس باید توجه بیشتری به این موضوع داشته باشند و با مشاوره دانش‌آموزان را تشویق به برنامه‌ریزی کنند. در صورتی که برای آموزش برنامه‌ی درستی اتخاذ شود، شاهد افزایش کیفیت مطالعه و در نهایت پیشرفت بیشتر دانش‌آموزان خواهیم بود.