احتمالاً تاکنون با افرادی که مدام پلک می‌زنند، شانه بالا می‌اندازند یا صداهای نامتعارف از خود در می‌آورند، مواجه شده‌اید. اکثر والدین و حتی مربیان به محض مشاهده‌ی این رفتارها به بچه‌ها تذکر می‌دهند اما متأسفانه بدون دانستن علت این رفتارها و حرکات، با رفتارهای اشتباه این علائم در کودکان تشدید می‌شوند. به نظر شما علل بروز تیک عصبی در کودکان چیست؟ چگونه می‌توان این اختلال را در بچه‌ها تشخیص داد؟ آیا راه درمانی برای جلوگیری از تیک‌ها وجود دارد؟ همه‌ی این‌ها سؤالاتی هستند که ذهن والدین را به خود درگیر کرده‌اند. به همین دلیل ما در این مقاله قصد داریم علت و درمان تیک در کودکان را مورد بررسی قرار دهیم. پس با ما همراه باشید تا با این اختلال بیشتر آشنا شویم.
تیک عصبی چیست؟
تیک‌ها، حرکات یا صداهای ناگهانی، سریع، مکرر و غیر ریتمیک هستند که یک یا چند عضله را درگیر می‌کنند. این رفتارها به صورت غیر ارادی و خارج از کنترل انجام می‌گیرند. پلک زدن، خارش بینی، شانه بالا انداختن، تکان دادن ناگهانی سر، شکلک درآوردن و ... مثال‌هایی از انواع تیک‌ها محسوب می‌شوند. تیک عصبی در کودکان و بزرگسالان به صورت‌های متفاوتی بروز می‌کند
انواع تیک عصبی در کودکان
تیک‌های عصبی به دو شکل صوتی و حرکتی در افراد بروز می‌کنند که در دو دسته‌ی ساده و پیچیده تقسیم‌بندی می‌شوند. سرفه کردن، صاف کردن گلو، بالا کشیدن بینی و ... از جمله تیک‌های صوتی به شمار می‌روند. البته همه‌ی کسانی که این رفتارها را انجام می‌دهند، دچار تیک عصبی نیستند. این قبیل حرکات باید با توجه به وضعیت افراد سنجیده شوند. در صورت رفع مسائل پزشکی، می‌توان گفت که فرد دچار تیک است. پشت سر هم و با سرعت زیاد پلک زدن، پریدن عضوی از بدن مانند: شانه، شکلک درآوردن، لمس صورت یا مو از تیک‌های حرکتی به حساب می‌آیند. این رفتارها معمولاً ماندگار نیستند و بعد از مدتی ناپدید می‌شوند. رفتارهایی که با سرعت بالا و در مدت زمان کمی رخ می‌دهند، در نوع ساده (مثل شانه انداختن و پلک زدن)، در حالی که تیک‌های پیچیده در مدت طولانی‌تر و به آرامی رخ می‌دهند. این رفتارها معنی‌دارترند و مجموعه‌ای از عضلات را در بر می‌گیرند. حرکاتی مانند لمس اشیا، لگد زدن، ژست‌های صورت و دست و ... در این دسته قرار دارند. در تیک‌های صوتی نیز صاف کردن گلو، سرفه کردن و امثال آن‌ها در نوع ساده و تکرار کلمات، فحش دادن و ... از نمونه‌های پیچیده هستند. معمولا تیک‌های پیچیده با رفتارهای ارادی اشتباه گرفته می‌شوند. از این رو کودکانی که دچار این نوع اختلال هستند، مورد تنبیه قرار می‌گیرند. اما در طبقه‌بندی‌های جدید، تیک‌ها در زیرمجموعه‌ی اختلالات عصبی رشدی قرار گرفته‌اند که شامل موارد زیر هستند: 1. اختلال توره یا ژیل دلاتوره: ژیل دلاتوره، نورولوژیست فرانسوی در قرن 19 بود که با انتشار مقاله‌ای در رابطه با "بیمارانی که دچار اختلالات حرکتی سریع، تکرار کلمات دیگران، تحریک‌پذیری و تکلم غیر طبیعی شده بودند" این نشانگان را به نام خود ثبت کرد. در این اختلال سن شروع قبل از 18 سالگی است و نباید در اثر مصرف مواد مخدر یا مسمومیت دارویی ایجاد شده باشد. برای تشخیص این بیماری باید ترکیبی از طیف‌های مختلف حرکتی در فرد وجود داشته باشد. البته همزمانی این تیک‌ها اهمیت زیادی ندارد. ولی باید حتماً تا یک سال ادامه داشته باشند. 2. اختلال تیک حرکت یا صوتی پایدار (مزمن): در این نوع اختلال یک یا تعداد مختلفی از تیک‌های حرکتی یا صوتی در طول دوره‌ی بیماری وجود دارند. هر دو نوع حرکتی و صوتی نمی‌توانند با هم بروز کنند. در این بیماری نیز همانند نوع اول سن شروع قبل از 18 سالگی است و تداوم تیک‌ها باید حداقل یک سال ادامه داشته باشند. تعداد دفعات تکرار رفتارهای عصبی در این اختلال کم و زیاد می‌شود. 3. تیک گذرا یا موقت: این نوع اختلال نیز شرایط سنی همانند دو نمونه‌ی قبلی دارد. با این تفاوت که رفتارهای عصبی منفرد یا متعدد حرکتی و صوتی کمتر از یک سال تداوم دارند. در حالت دیگر افراد مبتلا به این نوع تیک در طول دوره‌ی یک ساله از بیماری مدتی را بدون علائم طی می‌کنند.
علت بروز تیک عصبی در کودکان
به گفته ی روانشناسان، علت اصلی تیک عصبی در کودکان عوامل ژنتیکی و عملکرد پایین مغز است. جویدن ناخن و مکیدن انگشت شصت تا بعد دو سالگی رفتارهای عادتی هستند. درحالی که تیک عصبی به صورت تکراری، ناگهانی و غیرارادی در مواقع استرس بروز می‌کنند. افراد مبتلا به اختلال عصبی از نوع ساده، در حقیقت بخش حرکتی اولیه‌ی قشر مغزشان دچار آسیب شده است. اما بچه‌های مبتلا به تیک‌های ترکیبی ساده و پیچیده در نواحی قشر پیش حرکتی، پیش پیشانی و آهیانه دچار مشکل هستند. با این حال علاوه بر عوامل ژنتیکی و ساختاری، علل محیطی از قبیل: حساسیت، سرفه‌های شدید، خستگی و بیماری نیز نقش بسیار مهم و مؤثری را در بروز این اختلالات ایفا می‌کنند. مسائل درونی و بیرونی زیادی می‌توانند بر شدت بروز این رفتار تأثیرگذار باشند. حتی در برخی موارد نیز گزارش شده که تیک‌ها در تمام مراحل خواب نیز رخ می‌دهند. بنابراین اختلال خواب خود می‌تواند یک بخش مهم از بروز رفتارهای عصبی باشد. این مسئله باعث کاهش کیفیت خواب و افزایش پرخاشگری و برانگیختگی خواهد شد.
پیامدهای ماندگاری تیک عصبی در کودکان
تیک‌ها تا حد زیادی به رفتارهای وسواسی شبیه هستند. اما تفاوت آن‌ها در ارادی (وسواس) و غیر ارادی (تیک) بودن است. رفتارهای غیر ارادی در حقیقت باعث کاهش استرس در بچه‌ها می‌شوند. بنابراین کودکان می‌آموزند که برای کم کردن اضطراب خود از تیک به عنوان یک مکانیسم دفاعی استفاده کنند. در نهایت این رفتار به یک عادت بد در آن‌ها تبدیل خواهد شد. در صورتی که مدت زمان تیک فراوانی پیدا کند به گونه‌ای که کودک توانایی کنار گذاشتن آن‌ها را نداشته باشد، پیامدهای منفی به همراه خواهد داشت. قطع ارتباط با دیگران، گوشه‌گیری، انزواطلبی، کج‌خلقی، عدم استقلال فردی و ... بخشی از پیامدهای نادیده گرفتن تیک‌ها در بچه‌ها به شمار می‌روند. از این رو والدین باید با زیر نظر گرفتن فرزندانشان، به دنبال علت و درمان تیک در کودکان باشند. البته رفتارهای عادتی اختلال نیستند. ولی تیک‌ها که به صورت غیر ارادی انجام می‌شوند، اختلال به حساب می‌آیند. زیرا نسبت به دستورات مقاوم‌تر عمل می‌کنند. در حقیقت تیک‌های مزمن زمانی مطرح می‌شوند که به مدت یکسال بعد از شروع همچنان ماندگار باشند. بدون آن که در این دوره ناپدید شوند. اگر تا قبل از یک سال علائم از بین روند، موقتی به حساب می‌آیند. رفتارهای عصبی مزمن فقط در اختلالات صوتی و حرکتی وجود دارند که نوع حرکتی آن شایع‌تر است.
راه‌های درمان تیک‌های عصبی در کودکان
تیک‌های عصبی باید برحسب علت ایجادشان، درمان شوند. مثلاً رفتارهای عصبی موقت معمولاً به خودی خود از بین می‌روند. زیرا بیشتر ریشه‌ی استرسی دارند. در حقیقت با از بین روند عامل به وجود آورنده، ناپدید خواهند شد. اما در برخی موارد این رفتارها به سمت مزمن شدن از نوع توره پیشرفت می‌کنند. در این شرایط راه درمان فقط نحوه‌ی برخورد والدین و اطرافیان با تیک‌های بچه‌ها است. کودکانی که در این دسته از اختلال قرار دارند، نباید مورد سرزنش و تحقیر قرار بگیرند. همچنین همه‌ی موقعیت‌های تنش‌زا نیز باید به طور کامل حذف شوند. اما تیک شدید یا مزمن، از آن جهت که موجب بروز مشکلات زیادی در رفتار افراد می‌شوند، باید از نظر مغزی مورد بررسی قرار گیرند و در صورت نبود مشکل پزشکی، جهت درمان به روانپزشک ارجاع داده می‌شوند. اختلالات مزمن به کمک روش دارویی و روان‌درمانی معالجه خواهند شد.
سخن آخر
همان‌طور که متوجه شدید، رفتارهایی مانند ناخن جویدن، کندن موی سر، جویدن خودکار یا مداد و ... که در بچه‌ها بسیار شایع هستند، تیک عصبی محسوب نمی‌شوند. این کارها در مواقع تنش و فشار رخ می‌دهند که با حذف این موقعیت‌ها، از بین خواهند رفت. تیک عصبی در کودکان به صورت غیرارادی، سریع، تکرارشونده و بدون ریتم رخ می‌دهد. والدین باید برای فراهم کردن محیطی امن و آرام تلاش کنند و در نحوه‌ی برخورد با بچه‌ها از مشاورین کمک بگیرند.