اختلال افسردگی یکی از اختلالات خلقی است. خلق در واقع نشان دهنده‌ی احساساتی است که افراد در اکثر مواقع در زندگی خود تجربه و بیان می‌کنند. بعضی افراد ممکن است احساس غمگینی داشته باشند و آن را با کلماتی مانند «دلم گرفته»، « غمگینم» و ... بیان کنند. همه‌ی این کلمات در واقع بیان‌گر احساسات درونی افراد می‌باشند. در حالت نرمال افراد باید وضعیت احساسی متعادلی داشته باشند و متناسب با موقعیت‌هایی که در زندگیشان به وجود می‌آید، احساسات درونی آن‌ها تغییر کنند. در موقعیت‌های شادی‌آور، خوشحال و در موقعیت‌های غمگین، ناراحت باشند. حفظ این تعادل بر عهده‌ی مغز است و در صورتی که بخش‌هایی از مغز که وظیفه‌ی متعادل کردن احساسات درونی را بر عهده دارند، دچار اختلال شوند، باعث ایجاد اختلالات خلقی می‌شود. اختلالات خلقی در دو نوع «اختلالات افسردگی» و «اختلالات دو قطبی» دسته‌بندی می‌شوند. در واقع در اختلال افسردگی، افراد وضعیت احساسی متعادلی ندارند و در بیشتر اوقات غمگین هستند، حتی در موارد شادی‌آور همانند قبل خوشحال نمی‌شوند و لذت نمی‌برند. در حالی که در اختلال دو قطبی احساسات افراد بین دو قطب خوشحالی و غمگینی در نوسان است؛ به این معنی که افرادی که دچار اختلال دوقطبی هستند در بعضی روزها بسیار غمگین و در بعضی روزها بسیار خوشحال (شادی افراطی) هستند.
اختلالات افسردگی اساسی
اختلال افسردگی اساسی یکی از مهم‌ترین اختلالات در دسته‌ی اختلالات افسردگی است. افرادی که دچار اختلال افسردگی اساسی شده‌اند، باید حداقل یکی از نشانه‌های غمگینی و یا بی‌علاقگی را به مدت یک هفته همراه با 4 نشانه‌ی دیگر از علائمی مانند: کاهش انرژی و خستگی، بی‌حالی، کاهش یا افزایش اشتها، کاهش یا افزایش خواب، کاهش تمرکز، احساس بی‌ارزش بودن یا احساس گناه و مشغول بودن افکار به مردن و خودکشی، وجود داشته باشد. در حقیقت اختلال افسردگی اساسی باعث کاهش عمل‌کرد افراد می‌شود.
علائم اختلال افسردگی در کودکان و نوجوانان
اختلال افسردگی در کودکان با اختلال افسردگی در نوجوانان متفاوت است. اختلال افسردگی در کودکان معمولأ به صورت بدخلقی، بهانه‌گیری‌های بی‌دلیل و طولانی، گریه کردن‌های طولانی و بی‌دلیل همراه با عصبانیت مشاهده می‌شود و در این شرایط آرام کردن کودکان نیز کار دشواری است. این کودکان در اکثر اوقات بی‌حوصله و خسته هستند، زود عصبی می‌شوند و پرخاش می‌کنند. از دیگر علائم اختلال افسردگی در کودکان می‌توان به کاهش انرژی، زود خسته شدن، شکایت‌های جسمی مکرر و بدون دلیل مشخص مانند سردرد، دل درد و ...، بی‌علاقگی نسبت به بازی کردن و تفریح، کاهش اشتها و وزن و هم‌چنین عدم توانایی کودکان در رسیدن به وزن مورد نظر، کاهش تمرکز، استفاده از جملاتی مانند: «کاش به دنیا نیامده بودم» و یا «کاش مرده باشم» اشاره کرد. چگونگی بروز این علائم در سنین مختلف متفاوت است و با افزایش سن علائم افسردگی در کودکان به علائم افسردگی در بزرگسالان شباهت بیشتری پیدا می‌کند.
باید به روان‌پزشک مراجعه کرد!
متأسفانه گاهی اوقات، علائم گفته شده همراه با علائم دیگری مانند اضطراب و نگرانی‌های بیش از حد در کودکان دیده می‌شود. علائمی مانند نگرانی بیش از حد نسبت به سلامت خود و اطرافیان، مضطرب شدن هنگام جدا شدن از والدین، ترس از تاریکی و تنهایی و ... از جمله علائمی هستند که ممکن است همراه با اختلال افسردگی در کودکان بروز کنند. در نوجوانان نیز انجام کارهای خلاف، مصرف دخانیات و الکل، استفاده از قرص‌های غیرقانونی، تمایل به ترک کردن خانه، حس درک نشدن، بی‌قراری و پرخاش‌گری، گوشه‌گیری، افت تحصیلی و بی‌توجهی به ظاهر شایع است. بروز نشانه‌های افسردگی نشان‌دهنده اختلال افسردگی نیست و گاهی اوقات ممکن است به دلایل دیگری مانند از دست دادن یکی از عزیزان این علائم در افراد دیده شود که می‌تواند یک وضعیت طبیعی باشد. به همین دلیل برای تشخیص بهتر و صحیح این اختلال، باید به روان‌پزشک مراجعه کرد.
شیوع اختلال افسردگی در دختران بیشتر است یا پسران؟
شیوع اختلال افسردگی در کودکان 2 درصد و در نوجوانان 4 تا 8 درصد می‌باشد. میزان شیوع اختلال افسردگی در کودکان دختر و پسر یکسان ولی در نوجوانان متفاوت است و دخترها دو برابر پسرها دچار اختلال افسردگی می‌شوند. اختلال افسردگی در دخترها و پسرها بعد از سن بلوغ 2 تا 4 برابر افزایش می‌یابد و طبق مقالات بررسی شده بروز این اختلال تا سن 18 سالگی به 20 درصد می‌رسد. گاهی اوقات همراه با اختلال افسردگی اساسی اختلالات دیگری نیز به وجود می‌آیند. به طور متوسط با توجه به شرایط 40 تا 90 % کودکان مبتلا به اختلال افسردگی اساسی، به اختلالات دیگری نیز مبتلا هستند. از جمله این اختلالات می‌توان به اختلالات رفتاری، اضطرابی، بیش فعالی، نقص رفتاری و در نوجوانان اختلال سوء مصرف مواد مخدر همراه با افسردگی اشاره کرد.
عوارض اختلال افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان
اختلال افسردگی اساسی در کودکان در صورت درمان نشدن، باعث مختل شدن رشد هیجانی، شناختی و حتی شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی می‌شود و ممکن است باعث بروز مشکلاتی در روابط خانوادگی شود. درمان نشدن اختلال افسردگی در نوجوانان نیز باعث افزایش خطر اقدام به خودکشی، مصرف مواد مخدر و حتی رفتارهای ضد اجتماعی و غیر قانونی می‌شود. در واقع کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال افسردگی اساسی در معرض خطر مواجهه با وقایع استرس‌زای بیشتر، بیماری‌های جسمی، اختلال عمل‌کرد تحصیلی و اجتماعی هستند. اختلال افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان طبق مطالعات انجام شده، زمینه‌ی ژنتیکی نیز دارد و می‌تواند به دلیل تعامل عوامی ژنتیکی و محیطی نیز به وجود آید. وجود موارد متعدد از اختلالات خلقی و افسردگی در افراد خانواده، از دست دادن مکرر عزیزان، ناکامی‌ها، تعارضات زیاد در خانواده‌ها، بیماری‌های جسمی (دیابت)، مصرف داروها، آزار و غفلت و خیلی عوامل محیطی دیگر، می‌توانند خطر بروز اختلال افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان را افزایش دهند و حتی باعث تسریع در بروز این اختلال شوند.
اقدام به خودکشی در نوجوانان
یکی دیگر از عوارض اختلال افسردگی در کودکان و نوجوانان، اقدام به خودکشی است که در نوجوانان شایع‌تر است و در کودکان زیر 12 سال بسیار نادر است. متأسفانه در دوران نوجوانی و بعد از بلوغ میزان خودکشی به خصوص خودکشی‌هایی که منجر به مرگ می‌شوند، بیشتر است. افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند، معمولأ توانایی کمی در مقابله با مشکلات و فشارها دارند. در بعضی موارد عواملی مانند جدایی والدین از یکدیگر (طلاق)، از بین رفتن پیوندهای عاطفی در بین اعضای خانواده، فشارهای وارده به کودکان و نوجوانان از جانب والدین برای کسب موفقیت‌های تحصیلی، طرد شدن توسط دوستان و نیز ترس از بیماری‌های جسمی و روانی می‌توانند باعث تسریع در اقدام به خودکشی شوند.
درمان اختلال افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان
برای درمان اختلال افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان می‌توان تحت نظر روان‌پزشک از دو روش دارویی و غیر دارویی استفاده کرد. در درمان دارویی اختلال افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان از داروهای ضد افسردگی که باعث افزایش سرتونین در فضای بین سلولی مغزی نظیر فلوکستین می‌شود، استفاده می‌کنند. داروهای ضد افسردگی عوارض خطرناکی برای کودکان در آینده ندارند و اعتیادآور نیستند. برای درمان اختلال افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان به روش غیردارویی والدین نقش اساسی را ایفا می‌کنند. والدین باید به محض مشاهده‌ی علائم اختلال افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان خود به مدت طولانی، برای ارزیابی اختلال به روان‌پزشک مراجعه کنند. در صورت تشخیص اختلال افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان درمان آن را تحت نظر روان‌پزشک شروع کنید. درمان‌های غیر دارویی معمولأ در موارد خفیف و با متوسط اختلال افسردگی اساسی، به تنهایی و یا همراه با درمان دارویی به کار گرفته می‌شوند. درمان شناختی رفتاری و روان‌درمانی بین فردی از جمله مهم‌ترین درمان‌های غیردارویی هستند. برای درمان‌های دارویی هزینه و زمان بیشتری لازم است و حتمأ باید توسط متخصصین روان‌درمانی کودکان انجام شود.
نوجوان بد
والدین هم‌چنین نقش بسیار مهمی در پیش‌گیری از خودکشی در نوجوانانی که دچار افسردگی شده‌اند، دارند. والدین باید به نوجوان خود که دچار نشانه‌های اختلال افسردگی است و حتی در معرض خطر خودکشی قرار دارد؛ هم‌دلی، هم‌دردی و نگرانی خود را نشان دهند. هرگز نباید به نوجوانی که اقدام به خودکشی کرده به چشم یک «نوجوان بد» نگاه کنند، بلکه باید به عنوان فردی که به کمک و توجه بیشتری دارد، نگاه کنند و همیشه حرف فرزندشان را در مورد خودکشی جدی بگیرند. والدین باید بدانند که نباید به علت ترس، سکوت کنند. زیرا ترس آن‌ها از صحبت کردن با فرزندانشان تنها اوضاع را بدتر می‌کند. پس بهتر است با نوجوانان خود صحبت کنند و در مورد افکار آن‌ها نسبت به خودکشی سؤال کنند. این کار باعث برقراری ارتباط بین والدین با نوجوانانشان می‌شود و به نوجوانان خود نشان می‌دهند که تنها نیستند. باید بتوانند مهر و محبت خود را نسبت به فرزندانشان نشان دهند تا از مشکلات آن‌ها با خبر شوند و بهتر بتوانند به آن‌ها کمک کنند.